بررسی تطبیقی روایات مواجهه حضرت یوسف(ع) با پدر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه امام صادق(ع)

2 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه مذاهب اسلامی

چکیده

در جوامع روایی و تفسیری، 10 روایت درباره مواجهه حضرت یوسف(ع) با پدر وجود دارد که در آنها از بی‌احترامی حضرت یوسف(ع) به پدر، سخن به میان آمده است. پنج روایت در منابع امامیه و پنج روایت در منابع اهل‌‌سنت نقل شده‌اند. روایات امامیه با اهل‌‌سنت تفاوت ماهوی دارند، هرچند یکی از روایات اهل‌‌سنت مشابه روایات شیعه است، اما همگی حکایت از این دارند که حضرت یوسف(ع) به پدرش احترام نکرد. در این نوشتار، اسناد و متون این روایات براساس معیارهای نقد حدیث، مورد نقد و بررسی تفصیلی قرار می‌‌گیرند و به ریشه‌‌یابی آنها پرداخته می‌‌شود. از بررسی این روایات، پی می‌‌بریم که هیچ‌‌کدام قابل استناد نیستند؛ زیرا: 1. همگی دچار ضعف سند بوده و از اقسام روایات ضعیف به شمار می‌‌روند. 2. در متن این روایات اختلافها، تناقضها و ابهامهایی وجود دارد. 3. در آنها مطالب شاذ و متضاد با قرآن بیان شده است. 4. روایتی متعارض در مقابل آنها وجود دارد که با متن قرآن سازگار است. به نظر می‌رسد ریشه این روایات به تلمود می‌‌رسد؛ زیرا در آنجا یوسف(ع) متهم شده که حالت ریاست و فرمانروایی به خود می‌گرفته است. بنابراین علت رواج این روایات، این تفکر موجود در تلمود بوده است که برخی از روایان، با قبول این تفکر، در صدد اتهام زنی به یوسف(ع) برآمده‌‌اند. البته در قرآن و تورات، از این اتهام خبری نیست. قدیمی‌ترین منابع این روایت: تفسیر منسوب به علی بن ابراهیم، جامع البیان طبری و تفسیر ابن‌ابی‌‌حاتم است که به نظر می‌رسد، از طریق آنها رواج پیدا کرده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Comparative Examination through encountering of Joseph (PUH) with his father

نویسندگان [English]

  • Mahdi Izadi 1
  • Morteza Ghasemi Hamed 2
چکیده [English]

In Hadith and interpretational fields there are 10 Hadiths about encountering of Joseph (PUH) with his father which in them spoke about dishonor of Joseph through his father. Five Hadiths in Imamiyah’s sources and five Hadith in Soni’s sources have quoted this issue. Imamiyah Hadiths have identical difference with Soni sources, though one Soni Hadith is same with Shi’a Hadiths, but all of them narrated that Joseph (PUH) didn’t respect to his father. This text base on principals of criticizing Hadith would critic and examines documents and sources of these Hadiths and paid to their roots. With examining these Hadiths we realized that none of them are not reliable, because: 1. All of them have weak sources and are kind of weak narrations. 2. There are differences, paradoxes and ambiguities in text of these Hadiths. 3. In them, there are Shaz issues and are against the text of Qur’an. 4. There are conflicting Hadiths against them which is adapted with Qur’an. It seems that these Hadiths rooted in Talmud, because in there Joseph was accusing to take the position of presidency and ruling. Thus the reason for generalizing these Hadiths is this thinking in Talmud which some narrators with accepting that try to accuse Joseph (PUH). Of course there is no sign of this accuse in Qur’an and Torah. The oldest sources of this Hadith are interpretations attributed to Ali ebn Ibrahim, Jame’ al- Bayan Tabari and the interpretation of Ebn Abi Hatam which seems from them this Hadith was generalize.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Joseph (PUH)
  • infallibleness of prophets
  • Israeeliyat
  • Qomi’s interpretation
  • Jame’ al-Bayan Tabari
  • Ebn Abi Hatam’s interpretation
قرآن کریم.
ابن­‌جوزى، عبدالرحمن بن على، زاد المسیر فى علم التفسیر، تحقیق: عبدالرزاق مهدی‏، بیروت، دارالکتاب العربی، چاپ اول، 1422ق.
ابن­‌عجیبه، احمد بن محمد، البحر المدید فى تفسیر القرآن المجید، تحقیق: احمد عبدالله قرشى رسلان‏، قاهره، دکتر حسن عباس زکى، 1419ق.
ابن­‌عطیه اندلسى، عبدالحق بن غالب، المحرر الوجیز فى تفسیر الکتاب العزیز، تحقیق: عبدالسلام عبدالشافى محمد، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، 1422ق.
ابن­‌ابى­‌حاتم، عبدالرحمن بن محمد، تفسیر القرآن العظیم، تحقیق: اسعد محمد الطیب، عربستان، مکتبة نزار مصطفى الباز، چاپ سوم، 1419ق.
ابن­‌بابویه، محمد بن علی، الامالی، کتابخانه اسلامیه، 1362ش.
همو، علل الشرایع، قم، مکتبة الداوری، بی‌تا.
ابن­‌داود حلی، رجال ابن­‌داود، تهران، دانشگاه تهران، 1383ق.
ابن­‌غضائری، رجال ابن­‌الغضائری، در ضمن مجمع الرجال قهپایی، قم، اسماعیلیان، چاپ دوم، 1364ق.
اسفراینى، شاهفور بن طاهر، تاج التراجم فى تفسیر القرآن للاعاجم‏، تحقیق: نجیب مایل هروى و على­‌اکبر الهى خراسانى‏، تهران، علمى و فرهنگى‏، چاپ اول، 1375ش‏.
اندلسى، ابوحیان محمد بن یوسف، البحر المحیط فى التفسیر، تحقیق: صدقی محمد جمیل‏، بیروت، دارالفکر، 1420ق.
ایروانی، جواد، «داستان یوسف پیامبر(ع)، اسوه‌های عملی و پیرایه‌های خرافی»، مجله الهیات و حقوق، شماره 30، زمستان 1387ش.
بغدادى، على بن محمد، لباب التأویل فى معانى التنزیل، تصحیح: محمدعلى شاهین، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، 1415ق.
بغوى، حسین بن مسعود، معالم التنزیل فى تفسیر القرآن‏، تحقیق: عبدالرزاق مهدى‏، بیروت، داراحیاء التراث العربى، چاپ اول، 1420ق.
تستری، محمدتقی، قاموس الرجال، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، 1422ق.
ثعلبى نیشابورى، احمد بن ابراهیم، الکشف و البیان عن تفسیر القرآن‏، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ‏چاپ اول، 1422ق.
حلی، حسن بن یوسف، رجال العلامه الحلی، قم، دارالذخائر، 1411ق.
خویی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، بی­‌جا، بی‌نا، چاپ پنجم، 1413ق.
زمخشرى، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت، دارالکتاب العربی، چاپ سوم، 1407ق.
سیوطى، عبدالرحمن، الدر المنثور فى تفسیر المأثور، قم، کتابخانه آیة­الله مرعشى نجفى،‏ 1404ق.
صالحی نجف آبادی، نعمت­‌الله، جمال انسانیت یا تفسیر سوره یوسف، تهران، امید فردا، 1385ش.
طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی علوم القرآن، تهران، ناصرخسرو، 1372ش.
طبرى، محمد بن جریر، جامع البیان عن تأویل آی القرآن، بیروت، دارالمعرفه، چاپ اول، 1412ق.
طوسی، محمد بن حسن، الفهرست، نجف، مکتبة المرتضویة، 1356ق.
همو، رجال الشیخ الطوسی، قم، جامعه مدرسین، 1415ق.
عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر العیاشی، تهران، چاپخانه علمیه، 1380ق.
فتاحی زاده، فتحیه، «اعتبار سنجی روایات تفسیری علی بن ابراهیم در تفسیر قمی»، فصلنامه مطالعات اسلامی، شماره 80، تابستان 1387ش.
قرطبى، محمد بن احمد، الجامع لاحکام القرآن، تهران، ناصرخسرو، چاپ اول، 1364ش.
قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، قم، دارالکتاب، 1404ق.
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق: علی‌اکبر غفاری، بیروت، دارصعب؛ دارالتعارف، چاپ چهارم، 1401ق.
کتاب مقدس توراه، ترجمه ماشاءالله رحمان پور داود و موسی زرگری، انجمن فرهنگی اتصر هتورا؛ گنج دانش، چاپ اول، 1364ش.
کتاب مقدس یعنی کتب عهد عتیق و عهد جدید که از زبانهای اصلی عبرانی و کلدانی و یونانی ترجمه شده است، تهران، انجمن کتاب مقدس ایران، 1362ش.
کتاب مقدس: عهد عتیق و عهد جدید، ترجمه فاضل خان همدانی، ویلیام گلن و هنری مرتن، تهران، اساطیر، چاپ اول، 1380ش.
کهن، راب، ا، گنجینه‌ای از تلمود، ترجمه از متن انگلیسی امیر فریدون گرگانی، بی‌جا، یهودا حی، 1350ش.
مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، بحار الانوار، تهران، کتاب­‌فروشی اسلامیه، 1374ش.
مظهرى، محمد ثناءالله، التفسیر المظهرى، تحقیق: غلام نبى تونسى‏، پاکستان، مکتبة رشدیه، 1412ق.
میبدى، احمد بن ابى­‌سعد، کشف الاسرار و عدة الابرار، تحقیق: على­‌اصغر حکمت‏، تهران، امیرکبیر، چاپ پنجم، 1371ش.
نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، قم، جامعه مدرسین، 1407ق.
نیشابورى، حسن بن محمد، تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان، تحقیق: زکریا عمیرات‏، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، 1416ق.