فضایل اخلاقی ویژه زنان از منظر مفسران فریقین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه امام صادق(ع)

2 کارشناس ارشد علوم قرآن و حدیث دانشگاه مذاهب اسلامی

چکیده

مفسران قرآن کریم در طول تاریخ نسبت به جایگاه زنان در تفاسیر ـ سنّتی، توجیهی، تبیینی، نوگرایانه و جنسیتی ـ فهم خود را از آیات ارائه کرده‌اند که برخی از آنها منجر به برداشت اشتباه و تبعیض آمیز میان زن و مرد در خانواده و جامعه شده است، البته به تدریج دیدگاههای آنها با روی کار آمدن روشهای تفسیری دیگر اصلاح شدند، ولی با این وجود هنوز برخی زنان ارزش وجودی خود را نمی‌دانند. کتابها بیشتر به فضایل اخلاقی مشترک میان زنان و مردان و یا فقط به طرح آیات زنان بسنده کرده و از طرفی کتابهای مربوط به اخلاقیات نیز آیات فضایل اخلاقی ویژه زنان را به صورت جامع بررسی نکرده‌اند، بنابراین این تحقیق به بررسی اخلاقیات متمایز زنان با مردان در قرآن کریم می‌پردازد، تا زنان را در فهم بهتر نسبت به جایگاهشان یاری رساند. از بررسی نظرات مفسران فریقین این نتیجه حاصل می‌شود که در بُعد خانوادگی، ایجاد آرامش برای همسر از فضایل اخلاقی ویژه زنان می‌باشد که خداوند متعال برای الگوبرداری به نمونه‌های فضیلت‌مدار آن؛ حضرت زهرا(س)، همسر فرعون و خدیجه همسر پیامبر(ص) اشاره کرده است. یکی دیگر از فضایل اخلاقی ویژه زنان در بُعد خانوادگی نقش مادری است که قرآن به اسوه‌های با فضیلت آن؛ مادر حضرت موسی(ع)، مادر حضرت عیسی(ع) و مادر حضرت مریم(س)، برای ارتقای مادرانی موفق اشاره می‌کند. قرآن در بُعد اجتماعی رعایت حجاب را از عوامل مهم برای رشد فضایل اخلاقی می‌داند و در این زمینه، دختران شعیب(ع) را معرفی می‌نماید.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Moral virtues for women from Fariqain’s Interpreters viewpoint

نویسندگان [English]

  • Abbas Musallai Pour Yazdi 1
  • Fereshteh Marzban 2
چکیده [English]

In the history interpreters of Qur’an, present their ideas about women place in traditional, justifying, explanation, modern and gender interpretations which some of them cause misunderstandings and discriminatory between man and woman in family and society, of course gradually their perspective changed  with coming of other interpretational methods, but, however steel a number of women do not appreciate their values. Books mostly sufficient to common moral virtues between man and women or only present women verses, and on other hand moral books didn’t illustrate verses about women virtues comprehensively. Therefore this study illustrates morality of women to help them to better understanding through their place that is different from men in Holy Qur’an. With examining ideas of Fariqain’s interpreters this result comes up that, in family dimension, making peace is one especial moral virtue of woman which God Almighty as a role model pointed out to virtue examples such as Hazrat Zahra (PUH) and the wife of Pharaoh and Khadija the wife Prophet Mohammad (PUH). Another woman’s moral virtue in family dimension is the role of motherhood which Qur’an for raising successful mothers pointed out to attainment models of that which are Moses’s Mother, Jesus’s Mother and Maryam’s Mother (PUT). Moreover, Holy Qur’an in social dimension knows Hijab as an important matter for raising moral virtues and in this case introduces Shuaib’s daughters.

کلیدواژه‌ها [English]

  • moral virtues
  • Woman
  • spouse
  • mother
  • Fariqain’s interpretations
قرآن کریم، ترجمه محمدمهدی فولادوند.
آلوسى، سید محمود بن عبدالله، روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی،‏ بیروت، دارالکتب العلمیة، ‏1415ق.
ابن­ جوزى، عبدالرحمن بن على، زاد المسیر فى علم التفسیر، بیروت، دارالکتاب العربی،‏ ‏1422ق‏.
ابن­ سیده، على بن اسماعیل، المحکم و المحیط الاعظم، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1421ق.
ابن­ طاووس، على بن موسى،‏ الیقین باختصاص مولانا علی(ع) بإمرة المؤمنین،‏ قم،‏ دارالکتاب، ‏1413ق.
ابن­ عاشور، محمدطاهر بن محمد، التحریر و التنویر، بی­ جا، بی­ نا، بی­ تا.
ابن­ فارس، احمد بن فارس، معجم مقاییس اللغه، قم، مکتب الاعلام الاسلامی‏، 1404ق.
ابن­ منظور، محمد بن مکرم‏، لسان العرب، بیروت،‏ دارصادر، 1414ق.
ازهرى، محمد بن احمد، تهذیب اللغة، بیروت،‏ داراحیاء التراث العربی، ‏1421ق.
بحرانی، سید هاشم‏، البرهان فى تفسیر القرآن،‏ تهران، بنیاد بعثت، 1416ق.
جمشیدی، اسدالله؛ و دیگران، زن در فرهنگ و اندیشه اسلامی: جستاری در هستی شناسی زن، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، 1385ش.
جوادی آملی، عبدالله، تفسیر انسان به انسان (نظریه جدید پیرامون معرفت شناسی انسان)، قم، اسراء، ۱۳۸۵ش.
همو، زن در آیینه جلال و جمال، قم، اسراء، 1378ش.
حجتی، سید محمدباقر، اسباب النزول، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1377ش.
حسینى شیرازى، محمد، تبیین القرآن،‏ بیروت،‏ دارالعلوم، ‏1423ق.
حقانی زنجانی، حسین، «تعریف فضیلت و سعادت و طبقه بندی فضائل و رذائل از دیدگاه ارسطو»، مجله درسهایی از مکتب اسلام، شماره 6، 1377ش.
حموی، صبحی، المنجد الوسیط فی العربیة المعاصرة، بیروت، دارالمشرق، 2003م.
حویزى، عبدعلى بن جمعه،‏ تفسیر نور الثقلین، قم‏،‏ اسماعیلیان، ‏1415ق.
خمینی، سید روح­ الله، شرح چهل حدیث، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، 1371ش.
راغب اصفهانى، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، دمشق، دارالقلم، بیروت، الدار الشامیة، 1412ق.
رضایی، محمدمهدی، «شخصیت شناسی زنان در قصه‌های قرآن»، مجله بینات، شماره 21، 1378ش.
زمخشرى، محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت،‏ دارالکتاب العربی، ‏1407ق.
سبحانی، جعفر، «بلوغ دختران»، مجله فقه، شماره 24، 1379ش.
سبزوارى نجفى، محمد بن حبیب­ الله، ارشاد الاذهان الى تفسیر القرآن، بیروت،‏ دارالتعارف للمطبوعات، ‏1419ق.
سحابی، هاله، «حقوق و وظایف زنان در قرآن»، مجله بازتاب اندیشه، شماره 77، 1385ش.
سیوطى، عبدالرحمن بن ابی­ بکر، الدر المنثور فى تفسیر المأثور، قم،‏ کتابخانه آیة­الله مرعشى نجفى، 1404ق.
شریف لاهیجى، محمد بن على،‏ تفسیر شریف لاهیجى، تهران‏،‏ نشر داد، 1373ش.
شوکانى، محمد بن على،‏ فتح القدیر، بیروت‏، دارابن­ کثیر؛ دارالکلم الطیب، ‏1414ق.
طاهری نیا، احمد، «زن و کیفیت حضور او در اجتماع از منظر قرآن»، مجله معرفت، شماره 107، 1385ش.
طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامى‏، 1417ق.
طبرسى، فضل بن حسن، جوامع الجامع،‏ تهران،‏ دانشگاه تهران؛ قم، مدیریت حوزه علمیه، ‏1377ش.
همو، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصرخسرو، 1372ش.
طبرى، محمد بن جریر، جامع البیان فى تفسیر القرآن، بیروت‏، دارالمعرفة، ‏1412ق.
طوسى، محمد بن حسن، التبیان فى تفسیر القرآن، بیروت، داراحیاء التراث العربى، بی­ تا.
عبدالتواب، رمضان، مباحثی در فقه اللغه و زبان شناسی عربی، ترجمه حمیدرضا شیخی، مشهد، آستان قدس رضوی، 1367ش.
علیشاهی قلعه جوقی، ابوالفضل؛ و بی بی زینب حسینی، «حوزه معنایی واژه نساء در قرآن کریم»، مجله فرهنگی اجتماعی زنان، شماره 49، 1389ش.
فخررازى، محمد بن عمر،‏ مفاتیح الغیب،‏ بیروت، داراحیاء التراث العربى، ‏1420ق.
فرانکنا، ویلیام کی، فلسفه اخلاق، ترجمه هادی صادقی، قم، کتاب طه، 1383ش.
فراهیدى، خلیل بن احمد، کتاب العین،‏ قم،‏ هجرت، ‏1409ق.
فروم، اریک، هنر عشق ورزیدن، ترجمه پوری سلطانی، تهران، مروارید، 1373ش.
فضل الله، محمدحسین‏، تفسیر من وحى القرآن،‏ بیروت‏، دارالملاک، 1419ق.
فیض کاشانی، محمدمحسن بن شاه مرتضی، تفسیر الصافی‏، تهران، صدر، 1415ق.
قائمی، علی، نظام حیات خانواده در اسلام، تهران، انجمن اولیا و مربیان جمهوری اسلامی ایران، 1367ش.
قرائتى، محسن،‏ تفسیر نور، تهران‏، مرکز فرهنگى درسهایى از قرآن، ‏1383ش.
قرشی، سید على­ اکبر، تفسیر احسن الحدیث، تهران،‏ بنیاد بعثت، ‏1377ش.
قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لاحکام القرآن، تهران، ناصرخسرو، 1364ش.
قطب، سید، فى ظلال القرآن، بیروت ـ قاهره، دارالشروق، ‏1412ق.
قمى مشهدى، محمد بن محمدرضا، تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، تهران،‏ وزارت ارشاد اسلامى، ‏1368ش.
قمى، على بن ابراهیم،‏ تفسیر قمی، قم،‏‏ دارالکتاب، ‏1367ش.
محمدی گیلانی، محمد، درسهای اخلاق اسلامی، تهران، سایه، 1378ش.
مدنى شیرازی، سید على خان بن احمد، الطراز الاول، مشهد، مؤسسه آل البیت(ع) لاحیاء التراث، 1384ش.
مرتضى زبیدى، محمد بن محمد، تاج العروس من جواهر القاموس‏، بیروت، دارالفکر، ‏1414ق.
مصطفوى، حسن‏، التحقیق فى کلمات القرآن الکریم، بیروت ـ قاهره ـ لندن‏، دارالکتب العلمیة؛ مرکز نشر آثار علامه مصطفوی‏، 1430ق.
معرفت، محمدهادی، «جایگاه ممتاز زن در قرآن و پاسخ به چند شبهه»، ترجمه غلام نبی گلستانی، مجله الهیات و حقوق، شماره 4-5، 1381ش.
مغنیه، محمدجواد، التفسیر المبین، قم، بنیاد بعثت‏‏، بی­ تا.
همو، تفسیر الکاشف، تهران، ‏دارالکتب الاسلامیه، 1424ق.
مکارم شیرازى، ناصر، تفسیر نمونه، تهران‏، دارالکتب الاسلامیه، 1374ش.
مهدوی راد، محمدعلی؛ و فتحیه فتاحی زاده، «مبانی شخصیت زن از دیدگاه اسلام»، مجله علوم انسانی دانشگاه الزهرا، شماره 40، 1380ش.
مهریزی، مهدی، قرآن و مسأله زن، تهران، نشر علم، 1393ش.
ودود، آمنه، قرآن و زن (بازخوانی متن مقدس از منظر یک زن)، ترجمه اعظم پویا و معصومه آگاهی، تهران، حکمت، 1391ش.