ORIGINAL_ARTICLE
تصویرآفرینیهای نهج البلاغه و تطبیق آن با تصاویر قرآنی و روایات نبوی(ص) (مورد پژوهی: تصاویر بصری)
کلام امام علی(ع) بیتکلّف، روان، سلیس و سرشار از آفرینشهای هنری است و تصویرآفرینی نیز میتواند یکی از پررنگترین جلوههای آفرینش هنری کلام امام بهشمار رود. تصویرآفرینی روشی است که گوینده سخن، با استفاده از آن، سعی میکند مفاهیم ذهنی مد نظر خود را مانند یک صورت در مقابل دیدگان شنونده مجسّم کند و از این طریق او را متوجه منظور خود نماید. هر اندازه تصاویر یک متن ادبی پویاتر باشند، آن متن باارزشتر میشود. اگر از این زاویه به نهج البلاغه بنگریم، آن را سرشار از تصاویر زنده و پویایی میبینیم که فضایی محسوس و ملموس را بهوجود میآورد و خوانندگان را به اعجاب وامیدارد. منشأ آفرینش تصاویر بصری در کلام امام علی(ع) را باید در قرآن کریم و احادیث نبوی(ص) جستجو کرد؛ چنانکه بر این اساس میتوان دریافت که امام علی(ع) نه تنها در عمل، بلکه در اسلوب کلامی خود نیز به کلام وحی و حدیث پیامبر(ص) اقتدا کرده است. این پژوهش از این زاویه و با رویکرد تطبیقی میان کلام امام علی(ع)، قرآن کریم و احادیث نبوی(ص) به موضوع آفرینشهای تصویری در نهج البلاغه پرداخته است.
https://foroughevahdat.mazaheb.ac.ir/article_92785_3d1eeaad2fd4e4c5b911962be7957eb5.pdf
2019-02-20
5
25
تصویرآفرینی
آفرینش هنری
نهج البلاغه
تصاویر قرآنی
تصاویر روایات نبوی(ص)
محمدرضا
پیرچراغ
m.pircheragh@isr.ikiu.ac.ir
1
استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه بینالمللی امام خمینی(ره) قزوین
LEAD_AUTHOR
عبدالهادی
فقهی زاده
faghhizad@ut.ac.ir
2
استاد گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران
AUTHOR
قرآن کریم، ترجمه محمدمهدی فولادوند، تهران، دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامى، 1418ق.
1
آشنایی با علوم اسلامی (1) (منطق ـ فلسفه)، مرتضی مطهری، تهران، صدرا، 1380ش.
2
آفرینش هنری در قرآن، سید قطب، ترجمه محمدمهدی فولادوند، تهران، بنیاد قرآن، 1367ش.
3
اسالیب البیان فی القرآن، سید جعفر حسینی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1413ق.
4
اسلام و هنر، محمود بستانی، ترجمه حسین صابری، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، 1371ش.
5
اسلوب الحوار فی الحدیث النبوی (دراسة مقارنة)، خلیل محمد ایوب، دمشق، دارالنوادر، 2012م.
6
«اسلوب گفتوگو در قرآن کریم»، مستنصر میر، ترجمه علی شریفی و سید رضا موسوی، مجله گلستان قرآن، شماره 122، شهریور 1381ش.
7
اصول التربیة الإسلامیة، عبدالرحمن نحلاوی، بیروت، دارالفکر المعاصر، 2001م.
8
الأمالی، محمد بن حسن طوسى، قم، دارالثقافة، 1414ق.
9
امیرالمؤمنین و نهج البلاغه، عزیزالله عطاردی، تهران، نشر عطارد، 1379ش.
10
«انواع تصویر در نهج البلاغه»، ولیالله حسومی، مجله پژوهشنامه علوی، سال پنجم، شماره 2، پاییز و زمستان 1393ش.
11
الإیضاح فی علوم البلاغة، محمد بن عبدالرحمن خطیب قزوینی، بیروت، دارالکتب العلمیة، بیتا.
12
البرهان فی تفسیر القرآن، سید هاشم بن سلیمان بحرانى، قم، مؤسسة البعثة، 1374ش.
13
التصویر الفنی فی الحدیث النبوی، محمد بن لطفی صباغ، بیروت، المکتب الإسلامی، 1409ق.
14
التصویر الفنی فی القرآن، سید قطب، مصر، دارالشروق، 1425ق.
15
تصویرسازی هنری در قرآن، سید قطب، ترجمه زاهد ویسی، تهران، آراس، 1389ش.
16
«تصویرآفرینی در نهج البلاغه»، محمدمهدی جعفری، مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، دوره 17، شماره 2، بهار 1381ش.
17
التعبیر الفنی فی القرآن، امین بکری، بیروت، دارالعلم للملایین، 1994م.
18
تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازى، تهران، دارالکتب الإسلامیة، 1371ش.
19
تفسیر نورالثقلین، عبدعلى بن جمعه عروسی حویزى، قم، اسماعیلیان، 1415ق.
20
تلخیص البیان فی مجازات القرآن، محمد بن حسین شریف رضی، ترجمه سید محمدباقر سبزواری، تهران، دانشگاه تهران، 1330ش.
21
تنبیه الخواطر و نزهة النواظر المعروف بمجموعة ورّام، ورّام بن ابیفراس حلی، قم، مکتبة الفقیه، 1410ق.
22
جامع الأخبار، محمد بن محمد شعیری، نجف، مطبعة حیدریة، بىتا.
23
جلوههایی از هنر تصویرآفرینی در نهج البلاغه، مریم حاجی قاضی استرآبادی، پایاننامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم حدیث شهرری، 1388ش.
24
جواهر البلاغة فی المعانی و البیان و البدیع، احمد هاشمی، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1414ق.
25
الحدیث النبوی: رؤیة فنیة جمالیة، صابر عبدالدایم یونس، قاهره، دارالوفاء، 1999م.
26
الحوار القرآنی فی سورة نوح، یحیی بن محمد زمزمی، ریاض، دارالتربیة و التراث، 1419ق.
27
الحوار فی الحدیث النبوی الشریف دراسة تحلیلیة بلاغیة لأحادیث مختارة، علوة بنت عابد عبدالله حسانی، پایاننامه کارشناسی ارشد، عربستان، جامعة ام القری، 1429ق.
28
الحوار فی القرآن الکریم، سید محمدحسین فضل الله، بیروت، دارالملاک، 1996م.
29
الحوار فی القرآن نماذج و مبادئ، زکی میلاد، ریاض، مرکز الملک عبدالعزیز للحوار الوطنی، 1431ق.
30
«حیات عارفانه امام علی(ع)»، عبدالله جوادی آملی، مجله قبسات، شماره 19، زمستان 1380ش.
31
الدر المنثور فى التفسیر بالمأثور، عبدالرحمن بن ابىبکر سیوطى، قم، کتابخانه آیةالله مرعشى نجفى، 1404ق.
32
دراسات فی النقد العربی الحدیث و مذاهبه، محمد عبدالمنعم خفاجی، قاهره، دارالطباعة المحمدیة، 1967م.
33
روائع نهج البلاغة، جورج جرداق، بیجا، مرکز الغدیر للدراسات الإسلامیة، 1375ش.
34
زمینه اجتماعی شعر فارسی، محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران، اختران، 1386ش.
35
زیباشناسی آیات قرآن، سید حسین سیدی، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1390ش.
36
زیبایی و هنر از دیدگاه اسلام، محمدتقی جعفری، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1360ش.
37
سنن ابنماجه، محمد بن یزید ابنماجه قزوینی، بیروت، دارإحیاء الکتب العربیة، بیتا.
38
سنن ابیداود، ابوداود سلیمان بن اشعث سجستانی، صیدا ـ بیروت، المکتبة العصریة، بیتا.
39
شرح الکافی ـ الأصول و الروضة، محمدصالح بن احمد مازندرانی، تهران، المکتبة الإسلامیة، 1382ق.
40
شرح نهج البلاغة، عبدالحمید بن هبةالله ابنابیالحدید، قم، کتابخانه آیةالله مرعشی نجفی، 1404ق.
41
شرح نهج البلاغة، میثم بن على ابنمیثم بحرانى، بیجا، دفتر نشر الکتاب، 1362ش.
42
شرح نهج البلاغة، محمد عبده، قاهره، مطبعة الإستقامة، بیتا.
43
الشعر العربی المعاصر، عزالدین اسماعیل، قاهره، دارالفکر العربی، 1966م.
44
«شیوههای تصویرسازی مفاهیم در نهج البلاغه»، ولیالله حسومی، حسین خاکپور و محمدعلی مهدوی راد، مجله مطالعات اسلامی: علوم قرآن و حدیث، شماره 89، پاییز و زمستان 1391ش.
45
صحیح ابنحبان بترتیب ابنبلبان، محمد ابنحبان، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1414ق.
46
الصناعتین، ابوهلال حسن بن عبدالله عسکری، قاهره، مطبعة عیسی الحلبی و شرکاء، 1971م.
47
الصوت اللغوی فی القرآن، محمدحسین علی صغیر، بیروت، دارالمؤرخ العربی، 2000م.
48
صور خیال در شعر فارسی، محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران، نشر آگاه، 1375ش.
49
الصورة الأدبیة فی القرآن الکریم، صلاحالدین عبدالتواب، ، بیروت، مکتبة اللبنان ناشرون، 1995م.
50
«الصورة الفنیة فی الأدب النبوة»، محمد عودة، رجاء، مجلة الأدب الإسلامی، شماره 25، 1420ق.
51
الصورة الفنیة فی الحدیث النبوی الشریف، احمد زکریا یاسوف، دمشق، دارالمکتبی، 2006م.
52
الصورة الفنیة فی الشعر العربی (حتی قرن الثانی الهجری)، علی بطل، بیروت، دارالأندلس، 1983م.
53
الصورة الفنیة فی المثل القرآنی، محمدحسین علی صغیر، بیروت، دارالهادی، 1412ق.
54
علوم بلاغت در نهج البلاغه، قاسم فائز و دیگران، تهران، سمت، 1390ش.
55
الفائق فی غریب الحدیث، محمود بن عمرو زمخشرى، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1417ق.
56
فرهنگ بزرگ سخن، حسن انوری، تهران، سخن، 1382ش.
57
فرهنگ فارسی، محمد معین، تهران، امیرکبیر، 1376ش.
58
فرهنگ معاصر عربی فارسی، آذرتاش آذرنوش، تهران، نشر نی، 1385ش.
59
القرآن و الصورة البیانیة، عبدالقاهر حسن، بیروت، بینا، 1405ق.
60
القصص القرآنی رؤیة فنیة، فالح ربیعی، قاهره، دارالثقافیة، 1422ق.
61
الکافی، محمد بن یعقوب کلینی، تهران، دارالکتب الإسلامیة، 1407ق.
62
کنز العمال، علی بن حسامالدین متقی هندی، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1401ق.
63
اللغة و اللون، احمد مختار عمر، قاهره، عالم الکتب، 1997م.
64
المثل السائر فی ادب الکاتب و الشاعر، نصرالله بن محمد ابناثیر، بیروت، المکتبة العصریة، 1420ق.
65
المجازات النبویة، محمد بن حسین شریف رضی، قم، دارالحدیث، 1422ق.
66
المسند، احمد بن محمد ابنحنبل، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1400 ق.
67
المسند الصحیح المختصر بنقل العدل عن العدل الى رسول الله(ص) (صحیح مسلم)، مسلم بن حجاج قشیری نیشابوری، بیروت، داراحیاء التراث العربی، بیتا.
68
مشاهد القیامة فی القرآن، سید قطب، قاهره، دارالشروق، بیتا.
69
المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، احمد بن محمد فیومى، قم، دارالهجرة، 1414ق.
70
معانی و بیان (1)، سیروس شمیسا، تهران، دانشگاه پیام نور، 1377ش.
71
مفردات الفاظ القرآن، حسین بن محمد راغب اصفهانى، دمشق، دارالقلم؛ بیروت، الدار الشامیة، 1412ق.
72
المقابلة فی القرآن الکریم، بن عیسی باطاهر، عمان، دارعمار، 1420ق.
73
من بلاغة الإقناع فی الحوار فی سورة یس، ایمن ابومصطفی، دبی، الإمارات العربیة، 2009م.
74
منهج الحوار فی السنة النبویة، فادی رفیق حسن نور، پایاننامه کارشناسی ارشد، نابلس، جامعة النجاح الوطنیة، 2012م.
75
منهج الحوار فی القرآن الکریم، ابوزید ادریسی، مغرب، دارالبیضاء، بیتا.
76
منهجیة الحوار الجدلی فی القرآن الکریم و السنة النبویة، احمد طعان، دمشق، دارابنکثیر، 2003م.
77
منهجیة الحوار فی القرآن الکریم، محمد عبدالعاطی، قاهرة، المکتبة الإسلامیة، 2004م.
78
میزان الحکمة، محمد محمدی ری شهرى، قم، دارالحدیث، 1389ش.
79
النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، مبارک بن محمد ابناثیر، قم، اسماعیلیان، 1367ش.
80
نهج البلاغة، محمد بن حسین شریف رضی، تصحیح: صبحی صالح، قم، دارالهجرة، 1414ق.
81
وسائل الشیعة، محمد بن حسن حر عاملی، مؤسسة آل البیت(ع) لإحیاء التراث، 1409ق.
82
«هنر تصویرآفرینی در نهج البلاغه»، حمید محمد قاسمی، مجله تحقیقات علوم قرآن و حدیث، دوره چهارم، شماره 1، 1386ش.
83
ORIGINAL_ARTICLE
تعارض جزئی میان خبر واحد عام و قیاس خاص در اصول فقه مذاهب اربعه
به دلیل اختلاف نظرهای زیادی که در مورد افاده علم توسط خبر واحد و عمل به آن، و نیز اختلاف نظرهایی که در مورد حجیّت قیاس وجود دارد، تعارض میان خبر واحد و قیاس یکی از مباحث بحث برانگیز در علم اصول فقه به شمار میآید. تعارض میان این دو، از نوع تعارض کلی یا از نوع تعارض جزئی است. تعارض جزئی میان خبر واحد و قیاس هنگامی ایجاد میشود که یکی از این دو دلیل خاص و دیگری عام باشد. بنابراین دو حالت برای تعارض جزئی میان خبر واحد و قیاس متصوّر است: خبر واحد خاص و قیاس عام است، یا قیاس خاص و خبر واحد عام است. حالت اول اختلاف نظرهای خاص خود را دارد که به بحث این مقاله مربوط نمیشود. اما در مورد تعارض خبر واحد عام و قیاس خاص، علما برای رفع تعارض در این حالت، بر آراء متفاوتی هستند. گروهی قائل به تقدیم خبر واحدند، گروهی قیاس را مقدم میکنند، عدهای قائل به نظریه تفصیلی هستند و گروهی در این رابطه توقف کردهاند. با بررسی ادله ارائه شده توسط صاحبان این آراء، رأی راجح جواز مطلق تخصیص خبر واحد به وسیله قیاس ظنی است.
https://foroughevahdat.mazaheb.ac.ir/article_92787_b44584d692a99a31bdf7bc3e6b2ab52a.pdf
2019-02-20
26
39
تعارض
خبر واحد
قیاس
تعارض جزئی
فرزاد
پارسا
f.parsa@uok.ac.ir
1
استادیار دانشگاه کردستان
LEAD_AUTHOR
قرآن کریم.
1
الإبهاج فی شرح المنهاج، علی بن عبدالکافی سبکی و عبدالوهاب بن علی سبکی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1416ق.
2
اجمال الإصابة فی اقوال الصحابة، خلیل بن کیکلدی دمشقی علائی، کویت، جمعیة إحیاء التراث الإسلامی، 1407ق.
3
الإحکام فی اصول الأحکام، علی بن ابیعلی آمدی، بیروت ـ دمشق، المکتب الإسلامی، بیتا.
4
الإختیار لتعلیل المختار، عبدالله بن محمود موصلی، قاهره، مطبعة الحلبی، 1356ق.
5
ارشاد الفحول الی تحقیق الحق من علم الأصول، محمد بن علی شوکانی، بیروت، دارالکتاب العربی، 1419ق.
6
اصول السرخسی، محمد بن احمد سرخسی، بیروت، دارالمعرفة، بیتا.
7
اصول الشاشی، احمد بن محمد شاشی، بیروت، دارالکتاب العربی، بیتا.
8
اصول الفقه الإسلامی، وهبه زحیلی، دمشق، دارالفکر، 1406ق.
9
الأصول من علم الأصول، محمد بن صالح عثیمین، ریاض، دار ابنالجوزی، 1426ق.
10
البحر المحیط فی اصول الفقه، محمد بن عبدالله زرکشی، بیجا، دارالکتبی، 1414ق.
11
البرهان فی اصول الفقه، عبدالملک بن عبدالله جوینی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1418ق.
12
بیان المختصر شرح مختصر ابنالحاجب، محمود بن عبدالرحمن اصفهانی، عربستان، دارالمدنی، 1406ق.
13
البیان و التحصیل و الشرح و التوجیه و التعلیل لمسائل المستخرجة، محمد بن احمد ابنرشد، بیروت، دارالغرب الإسلامی، 1408ق.
14
تاج العروس من جواهر القاموس، محمد بن محمد حسینی زبیدی، بیجا، دارالهدایة، بیتا.
15
التبصرة فی اصول الفقه، ابراهیم بن علی شیرازی، دمشق، دارالفکر، 1403ق.
16
تبیین الحقائق شرح کنز الدقائق، عثمان بن علی زیلعی، قاهره، المطبعة الکبری الأمیریة، 1313ق.
17
التحبیر شرح التحریر، علی بن سلیمان مرداوی، ریاض، مکتبة الرشد، 1421ق.
18
تحفة الطالب بمعرفة احادیث مختصر ابنالحاجب، اسماعیل بن عمر ابنکثیر قرشی، بیجا، دار ابنحزم، 1416ق.
19
التعریفات، علی بن محمد جرجانی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1403ق.
20
التقریب و الإرشاد (الصغیر)، محمد بن طیب باقلانی، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1418ق.
21
التقریب و التیسیر لمعرفة سنن البشیر النذیر فی اصول الحدیث، یحیی بن شرف نووی، بیروت، دارالکتاب العربی، 1405ق.
22
التقریر و التحبیر، محمد بن محمد ابنامیرحاج، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1403ق.
23
التلخیص فی اصول الفقه، عبدالملک بن عبدالله جوینی، بیروت، دارالبشائر الإسلامیة، 1417ق.
24
توجیه النظر الی اصول الأثر، طاهر بن صالح جزائری، حلب، مکتبة المطبوعات الإسلامیة، 1416ق.
25
تیسیر التحریر، محمدامین بن محمود امیر پادشاه، بیروت، دارالفکر، بیتا.
26
جمع الجوامع فی اصول الفقه، عبدالوهاب بن علی سبکی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1424ق.
27
روضة الناظر و جنة المناظر فی اصول الفقه على مذهب الإمام احمد بن حنبل، عبدالله بن احمد ابنقدامه، بیروت، مؤسسة الریان، 1423ق.
28
سنن ابنماجه، محمد بن یزید ابنماجه قزوینی، بیجا، دارإحیاء الکتب العربیة، بیتا.
29
سنن ابیداود، ابوداود سلیمان بن اشعث سجستانی، صیدا ـ بیروت، المکتبة العصریة، بیتا.
30
سنن الترمذی، محمد بن عیسی ترمذی، قاهره، مطبعة مصطفى البابی الحلبی، 1395ق.
31
سنن الدارقطنی، علی بن عمر دارقطنی، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1424ق.
32
سنن الدارمی، عبدالله بن عبدالرحمن دارمی، ریاض، دارالمغنی، 1421ق.
33
السنن الصغیر، احمد بن حسین بیهقی، کراچی، جامعة الدراسات الإسلامیة، 1410ق.
34
السنن الکبری، احمد بن حسین بیهقی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1424ق.
35
السنن الکبری، احمد بن شعیب نسائی، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1421ق.
36
سیر اعلام النبلاء، محمد بن احمد ذهبی، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1405ق.
37
شرح الورقات فی اصول الفقه، محمد بن احمد محلی، فلسطین، جامعة القدس، 1420ق.
38
شرح بلوغ المرام، عطیة بن محمد سالم، بیجا، بینا، بیتا.
39
شرح تنقیح الفصول، احمد بن ادریس قرافی، بیجا، شرکة الطباعة الفنیة المتحدة، 1393ق.
40
شرح مختصر الروضة، سلیمان بن عبدالقوی طوفی، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1407ق.
41
شرح نظم الورقات، احمد بن عمر حازمی، بیجا، بینا، بیتا.
42
صحیح البخاری، محمد بن اسماعیل بخاری، بیجا، دارطوق النجاة، 1422ق.
43
صحیح ابنحبان بترتیب ابنبلبان، محمد ابنحبان، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1414ق.
44
طرح التثریب فی شرح التقریب، عبدالرحیم بن حسین عراقی و احمد بن عبدالرحیم عراقی، بیجا، الطبعة المصریة القدیمة، بیتا.
45
العدة فی اصول الفقه، محمد بن حسین ابنالفراء، بیجا، بینا، 1410ق.
46
الفروق، احمد بن ادریس قرافی، بیروت، عالم الکتب، بیتا.
47
فواتح الرحموت بشرح مسلم الثبوت، عبدالعلی محمد بن نظامالدین محمد سهالوی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1423ق.
48
القاموس الفقهی لغةً و اصطلاحاً، سعدی ابوجیب، دمشق، دارالفکر، 1408ق.
49
قواطع الأدلة فی الأصول، منصور بن محمد مروزی سمعانی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1418ق.
50
کشاف القناع عن متن الإقناع، منصور بن یونس بهوتی، بیروت، دارالکتب العلمیة، بیتا.
51
کشف الأسرار شرح اصول البزدوی، عبدالعزیز بن احمد بخاری، بیجا، دارالکتاب الإسلامی، بیتا.
52
الکفایة فی علم الروایة، احمد بن علی خطیب بغدادی، مدینه، المکتبة العلمیة، بیتا.
53
اللمع فی اصول الفقه، ابراهیم بن علی شیرازی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1424ق.
54
المبدع فی شرح المقنع، ابراهیم بن محمد ابنمفلح، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1418ق.
55
المجموع شرح المهذب، یحیی بن شرف نووی، بیروت، دارالفکر، بیتا.
56
المحصول، محمد بن عمر فخررازی، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1418ق.
57
مختصر التحریر شرح الکوکب المنیر، محمد بن احمد ابنالنجار، بیجا، مکتبة العبیکان، 1418ق.
58
مذکرة فی اصول الفقه، محمدامین بن محمدمختار شنقیطی، مدینه، مکتبة العلوم و الحکم، 1422ق.
59
المستصفی، محمد بن محمد غزالی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1413ق.
60
مسند الإمام احمد بن حنبل، احمد بن محمد ابنحنبل، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1421ق.
61
المسند الصحیح المختصر بنقل العدل عن العدل الى رسول الله(ص) (صحیح مسلم)، مسلم بن حجاج قشیری نیشابوری، بیروت، داراحیاء التراث العربی، بیتا.
62
المسند، محمد بن ادریس شافعی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1400ق.
63
المسودة فی اصول الفقه، آل تیمیه، بیجا، دارالکتاب العربی، بیتا.
64
المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، احمد بن محمد فیومی، بیروت، المکتبة العلمیة، بیتا.
65
المطلع علی الفاظ المقنع، محمد بن ابیالفتح بعلی، بیجا، مکتبة السوادی، 1423ق.
66
المطلق و المقید، حمد بن حمدی صاعدی، مدینه، عمادة البحث العلمی بجامعة الإسلامیة، 1423ق.
67
معالم اصول الفقه عند اهل السنة و الجماعة، محمد بن حسین جیزانی، بیجا، دار ابنالجوزی، 1427ق.
68
المعتمد فی اصول الفقه، محمد بن علی بصری، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1403ق.
69
معجم مقالید العلوم فی الحدود و الرسوم، عبدالرحمن بن ابیبکر سیوطی، قاهره، مکتبة الآداب، 1424ق.
70
معجم مقاییس اللغة، احمد ابنفارس، بیروت، دارالفکر، 1399ق.
71
المقدمات و الممهدات، محمد بن احمد ابنرشد، بیروت، دارالغرب الإسلامی، 1408ق.
72
المهذب فی علم اصول الفقه المقارن، عبدالکریم بن علی نملة، ریاض، مکتبة الرشد، 1420ق.
73
النوادر و الزیادات علی ما فی المدونة من غیرها من الأمهات، عبدالله بن ابیزید عبدالرحمن قیروانی، بیروت، دارالغرب الإسلامی، 1420ق.
74
نهایة السول شرح منهاج الوصول، عبدالرحیم بن حسن اسنوی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1420ق.
75
الهدایة علی مذهب الإمام احمد، محفوظ بن احمد کلوذانی، بیجا، مؤسسة غراس، 1425ق.
76
ORIGINAL_ARTICLE
دیدگاههای شیخ طوسی در معناشناسی علم صرف و کارکرد آن در تفسیر التبیان (مطالعه موردی: اسم فاعل و صیغه مبالغه)
تفسیر «التبیان» تألیف شیخ طوسی، از مهمترین تفاسیر شیعه و پراسنادترین آنها است و در جهان اسلام یک تفسیر جامع و شامل محسوب میگردد. در این تفسیر به موضوع دلالت الفاظ از حوزه ترادف و دلالت نحوی و صرفی، توجه و ملاحظات ویژهای گردیده است. این مفسر با تأمل در الفاظ، به شناسایی لایههای معنایی مختلف آیات از همه دریچهها از جمله صرف، میپردازد. به عبارت دیگر، او یکی از پیشگامان و بنیانگذاران شناسایی علم دلالت صرفی کلمات در آیات و استفاده از آن در تفسیر بوده است. دلالت صرفی به مجموعه دلالتهای مرتبط با حوزه علم صرف اطلاق میشود و در مباحث زبان شناسی معاصر مورد توجه قرار گرفته است. در این پژوهش، به بازخوانی و تحلیل آراء شیخ طوسی و دلالت شناسی وی از ساختارهای اشتقاقی اسم فاعل و صیغه مبالغه در تفسیر «التبیان» پرداخته شده است و مشخص گردید دو وجه مجرد و مزید اسم فاعل از یک ریشه و با یک معنا کاملاً بادقت و حکیمانه بوده است. همچنین در خصوص صیغههای مبالغه در اوزان فعول، فعیل، فعّال و مفعال، دلالتهای ژرف و عمیقی وجود دارد که شیخ طوسی به خوبی این موارد را شناسایی و تبیین کرده است. این یافتهها کاملاً با مباحث و آراء پژوهشگران حوزه معناشناسی صرف تطبیق داده شده است. این تحقیق به روش توصیفی ـ تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانهای تدوین گردیده است.
https://foroughevahdat.mazaheb.ac.ir/article_92788_6015b3ddb077fe21f9671ee8f20adc9b.pdf
2019-02-20
40
50
شیخ طوسی
التبیان
معناشناسی
صیغه مبالغه
علی
اسودی
asvadi@khu.ac.ir
1
استادیار گروه زبان و ادبیان عربی دانشگاه خوارزمی، تهران
LEAD_AUTHOR
قرآن کریم.
1
ابنیة الصرف فی کتاب سیبویه: معجم و دراسة، خدیجه عبدالرزاق حدیثی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 2008م.
2
ادب الکاتب، عبدالله بن مسلم ابنقتیبه، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1996م.
3
ارتشاف الضرب من لسان العرب، ابوحیان محمد بن یوسف اندلسی، بیروت، دارالعلم للملایین، 2001م.
4
أسس علم اللغة، ماریو پای، ترجمه به عربی: احمد مختار عمر، بیروت، دارالعلم للملایین، 2000م.
5
اشتقاق اسماء الله، عبدالرحمن بن اسحاق زجاجی، بیروت، دارصادر، 1995م.
6
الأصول فی النحو، محمد بن سری ابنسراج، بیروت، دارالکتاب العربی، 1994م.
7
الإعجاز الصرفی فی القرآن، عبدالحمید هنداوی، بیروت، المکتبة العصریة، 2006م.
8
اوضح المسالک الی الفیة ابنمالک، عبدالله بن یوسف ابنهشام، بیروت، دارصادر، 1999م.
9
بحر العلوم، نصر بن محمد سمرقندی، بیروت، دارالفکر، 1997م.
10
«بحوث فی المنهج: اللغة و التعبیر»، جورج مونان، ترجمه محمد سبیلا، مجلة الفکر العربی، شماره 55، 1989م.
11
بدائع الفوائد، محمد بن ابیبکر ابنقیم جوزیه، بیروت، دارالآفاق، 2002م.
12
البلاغة الإصطلاحیة، عبده عبدالعزیز قلقیله، قاهره، دارالفکر العربی، بیتا.
13
التبیان فی تفسیر القرآن، محمد بن حسن طوسی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1994م.
14
التحریر و التنویر، محمدطاهر بن محمد ابنعاشور، بیروت، مؤسسة التاریخ، 2007م.
15
التعریفات، علی بن محمد جرجانی، بیروت، دارصادر، 1984م.
16
تفسیر اسماء الله الحسنی، ابراهیم بن سری زجاج، بیروت، دارصادر، 1990م.
17
التفسیر المنیر، وهبه زحیلی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 2002م.
18
تفسیر مقاتل بن سلیمان، مقاتل بن سلیمان بلخی، بیروت، داراحیاء التراث، 1423ق.
19
جامع البیان فی تفسیر القرآن، محمد بن جریر طبری، بیروت، دارالمعرفة، 2002م.
20
حاشیة الصبان علی شرح الأشمونی لألفیة ابنمالک، محمد بن علی صبان، بیروت، دارالکتاب العربی، 2002م.
21
الخصائص، عثمان ابنجنی، بیروت، دارالعلم للملایین، 1988م.
22
دراسات فی فلسفة النحو و الصرف و اللغة و الرسم، مصطفی جواد، بیروت، دارالکتاب، 2007م.
23
درة الغواص فی اوهام الخواص، قاسم بن علی حریری، بیروت، دارالکتاب العربی، 1988م.
24
الرسالة الرمزیة فی اصول الفقه، عادل فاخوری، بیروت، دارالطلیعة، 1978م.
25
روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، محمود بن عبدالله آلوسی، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1990م.
26
الشافیة، عثمان بن عمر ابنحاجب، بیروت، دارالعلم للملایین، 1989م.
27
شذا العرف فی فن الصرف، احمد بن محمد حملاوی، قم، ذوی القربی، 1389ش.
28
شرح ابنعقیل علی الفیة ابنمالک، عبدالله بن عبدالرحمن ابنعقیل، قم، ذوی القربی، 1386ش.
29
شرح الشافیة، محمد بن حسن استرآبادی، بیروت، دارالعلم للملایین، 1995م.
30
شرح المفصل، یعیش بن علی ابنیعیش، بیروت، دارالعلم للملایین، 1999م.
31
الصاحبی فی فقه اللغة العربیة، احمد ابنفارس، بیروت، دارالنفائس، 1999م.
32
«ظاهرة التعدد فی الابنیة الصرفیة»، وسمیة منصور، مجلة الدراسات اللغویة، مرکز الملک فیصل للبحوث و الدراسات الإسلامیة، 2002م.
33
علم الأصوات، کمال بشر، قاهره، مکتبة الخانجی، بیتا.
34
علم اللغة، محمود سعران، قاهره، دارالفکر العربی، 1997م.
35
الفروق فی اللغة، ابوهلال حسن بن عبدالله عسکری، بیروت، دارالعلم للملایین، 2002م.
36
فقه اللغة و سر العربیة، عبدالملک بن محمد ثعالبی، بیروت، دارالعلم للملایین، 2000م.
37
فی ظلال القرآن، سید قطب، بیروت، دارالکتب العلمیة، 2000م.
38
«قراءة فی کتاب تطور تعلیم اللغات: 500 سنة من التاریخ»، کلود جرمان، ترجمه جمیلة غریب، دمشق، مجلة الآداب العالمیة، شماره 161و162، 2015م.
39
الکتاب، عمرو بن عثمان سیبویه، بیروت، دارصادر، 1990م.
40
الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، محمود بن عمرو زمخشری، بیروت، دارالکتب العلمیة، 2009م.
41
الکلیات معجم فی المصطلحات و الفروق اللغویة، ایوب بن موسی کفوی، بیروت، دارصادر، 1982م.
42
لسان العرب، محمد بن مکرم ابنمنظور، بیروت، دارالکتب العلمیة، 2002م.
43
المحیط فی اصوات العربیة و نحوها و صرفها، محمد انطاکی، بیروت، دارالشرق العربی، بیتا.
44
المخصص، علی بن اسماعیل ابنسیده، بیروت، دارالعلم للملایین، 2000م.
45
مدخل الی علم اللغة، محمد حسن عبدالعزیز، قاهره، مکتبة الخانجی، بیتا.
46
معالم التنزیل فی تفسیر القرآن، حسین بن مسعود بغوی، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1420ق.
47
معانی الابنیة فی العربیة، فاضل صالح سامرائی، بیروت، دارصادر، 2009م.
48
معجم دیوان الأدب، اسحاق بن ابراهیم فارابی، بیروت، دارالعلم للملایین، 1985م.
49
المعنی و التأویل فی النص القرآن، مصطفی تمیمی و عواطف کنوش، مجلة آداب البصرة، شماره 52، 2010م.
50
مفاتیح الغیب، محمد بن عمر فخررازی، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1420ق.
51
المقتضب، عثمان ابنجنی، بیروت، دارالعلم للملایین، 1988م.
52
مقدمهای بر معناشناسی زبان شناختی، جان لاینز، ترجمه حسین واله، تهران، گام نو، 1385ش.
53
المنصف، عثمان ابنجنی، بیروت، دارالعلم للملایین، 1988م.
54
منهج البحث اللغوی بین التراث و علم اللغة الحدیث، علی زوین، بیروت، دارالکتب العلمیة، 2005م.
55
المنهج الصوتی للبنیة العربیة، عبدالصبور شاهین، بیروت، مؤسسة الرسالة، 2009م.
56
المولد فی العربیة، دراسة فی نمو اللغة العربیة و تطورها بعد الإسلام، حلمی خلیل، بیروت، دارالنهضة، 2002م.
57
نظم الدرر فی تناسب الآیات و السور، ابراهیم بن عمر بقاعی، بیروت، دارالعلم للملایین، بیتا.
58
همع الهوامع فی شرح جمع الجوامع، عبدالرحمن بن ابیبکر سیوطی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1985م.
59
ORIGINAL_ARTICLE
ذبیحه اهل کتاب در آیات قرآن و روایات فریقین
خوراک انسان موضوع بسیاری از مسائل فقهی است. ذبح حیوانات، یکی از مهمترین مسائل در این زمینه است که شرایط و مقررات خاصی بر این مسئله حکمفرما است. مسئله حلیت یا حرمت ذبیحه اهل کتاب، از دیرباز محل بحث فقیهان بوده است. در این باره، محل اختلاف این است که آیا حلیت ذبیحه، مشروط به مسلمان بودن ذبح کننده است، یا در صورتی هم که ذبح توسط اهل کتاب صورت گیرد، گوشت حیوان ذبح شده حلال است؟ فقیهان امامیه و اهلسنت در مواجهه با این مسئله، به دو دسته تقسیم شدهاند: اندکی از فقیهان امامیه و غالب فقیهان اهلسنت به حلیت گوشت حیوان ذبح شده توسط اهل کتاب معتقدند و غالب فقیهان امامیه، ذبیحه اهل کتاب را حرام میدانند. قائلان به حرمت ذبیحه اهل کتاب، از میان ادله نقلی به آیاتی اشاره کردهاند که مسلمانان را منع میکند از خوردن آنچه نام خداوند بر آن برده نشده است و نیز به روایاتی استناد میکنند که ذبیحه اهل کتاب را حرام میدانند. آنها روایاتی را که بر حلیت دلالت دارند، بر تقیه حمل، و بر حکم حرمت ادعای اجماع کردهاند. موافقان حلیت نیز به آیه پنجم سوره مائده استناد کردهاند، همچنین آنها به روایاتی تمسک کردهاند که بهطور صریح یا ضمنی به حلیت ذبیحه اهل کتاب اشاره دارند. آنها ادعای اجماع را باطل اعلام کرده و روایاتی را که از تناول ذبیحه اهل کتاب منع کردهاند، بر کراهت حمل میکنند. در این مقاله با بررسی ادله مذاهب خمسه پیرامون ذبیحه اهل کتاب، حکم این مسئله بررسی شده است.
https://foroughevahdat.mazaheb.ac.ir/article_92789_e180956a32ec2b9e5d62fd0650fa0a15.pdf
2019-02-20
51
63
حلیت
حرمت
ذبیحه
اهل کتاب
مذاهب فقهی اسلامی
وحید
شاهنده
vahid.shahandeh224@gmail.com
1
دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه مازندران
LEAD_AUTHOR
علی
ملکی
alimaleki67@yahoo.com
2
دانشجوی دکتری فقه و حقوق جزا دانشگاه خوارزمی
AUTHOR
قرآن کریم.
1
آشنایی با ادیان بزرگ، حسین توفیقی، تهران، سمت، 1385ش.
2
الإستبصار فیما اختلف من الأخبار، محمد بن حسن طوسی، تهران، دارالکتب الإسلامیه، 1390ق.
3
الأم، محمد بن ادریس شافعی، بیروت، دارالمعرفة، 1410ق.
4
انوار العرفان فی تفسیر القرآن، ابوالفضل داورپناه، تهران، کتابخانه صدر، 1366ش.
5
بحر العلوم، نصر بن محمد سمرقندی، بیروت، دارالفکر، بیتا.
6
بدایة المجتهد و نهایة المقتصد، محمد بن احمد ابنرشد، قاهره، دارالحدیث، 1425ق.
7
برگزیده تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازی، تهران، دارالکتب الإسلامیه، 1382ش.
8
تاج العروس من جواهر القاموس، محمد بن محمد حسینی زبیدی، بیجا، دارالهدایة، بیتا.
9
التبیان فی تفسیر القرآن، محمد بن حسن طوسی، قم، مکتب الأعلام الإسلامی، 1409ق.
10
تحریر الوسیلة، سید روحالله خمینی، نجف، مطبعة الآداب، 1390ق.
11
التسهیل لعلوم التنزیل، محمد بن احمد ابنجزی، بیروت، شرکة دارالأرقم بن ابیالأرقم، 1416ق.
12
التعریفات الفقهیة، محمد عمیم احسان مجددی برکتی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1424ق.
13
التفریع فی فقه الإمام مالک بن انس، عبیدالله بن حسین ابنالجلاب، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1428ق.
14
تفسیر الإمام الشافعی، محمد بن ادریس شافعی، عربستان، دارالتدمریة، 1427ق.
15
تفسیر الراغب الاصفهانی، حسین بن محمد راغب اصفهانی، جامعة امالقری، 1422ق.
16
تفسیر الصافی، محمدمحسن بن شاه مرتضى فیض کاشانی، تهران، کتابخانه صدر، 1415ق.
17
تفسیر جوامع الجامع، فضل بن حسن طبرسی، قم، مرکز مدیریت حوزه علمیه قم، 1412ق.
18
التنبیه فی الفقه الشافعی، ابراهیم بن علی شیرازی، بیروت، عالم الکتب، بیتا.
19
جامع المدارک فی شرح المختصر النافع، سید احمد خوانساری، تهران، مکتبة الصدوق، 1405ق.
20
الجامع لأحکام القرآن، محمد بن احمد قرطبی، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1405ق.
21
الجامع لعلوم الإمام احمد ـ الفقه، خالد رباط و سید عزت عید، مصر، دارالفلاح، 1430ق.
22
جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، محمدحسن نجفی، تهران، دارالکتب الإسلامیه، 1367ق.
23
حرمة ذبائح اهل الکتاب، بهاءالدین محمد بن حسین عاملی، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1410ق.
24
الخلاف، محمد بن حسن طوسی، قم، اسماعیلیان، بیتا.
25
الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، عبدالرحمن بن ابیبکر سیوطی، بیروت، دارالفکر، بیتا.
26
الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة، محمد بن مکى شهید اول، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1417ق.
27
رجال الکشی، محمد بن عمر کشی، مشهد، دانشگاه مشهد، 1348ش.
28
الرجال، احمد بن حسین ابنغضائری، قم، دارالحدیث، 1422ق.
29
رسائل فقهی، محمدتقی جعفری، تهران، کرامت، 1377ش.
30
الروضة البهیة فى شرح اللمعة الدمشقیة، زینالدین بن علی شهید ثانى، قم، اسماعیلیان، 1410ق.
31
زاد المسیر فی علم التفسیر، عبدالرحمن بن علی ابنالجوزی، بیروت، دارالکتاب العربی، 1422ق.
32
سنن ابیداود، ابوداود سلیمان بن اشعث سجستانی، دمشق، دارالرسالة العالمیة، 1430ق.
33
سنن النسائی، احمد بن شعیب نسائی، حلب، مکتب المطبوعات الإسلامیة، 1406ق.
34
شرح مختصر الطحاوی، احمد بن علی جصاص، بیجا، دارالبشائر الإسلامیة؛ دارالسراج، 1431ق.
35
شمس العلوم و دواء کلام العرب من الکلوم، نشوان بن سعید حمیری، بیروت، دارالفکر المعاصر؛ دمشق، دارالفکر، 1420ق.
36
صحیح البخاری، محمد بن اسماعیل بخاری، دمشق ـ بیروت، دار ابنکثیر، 1426ق.
37
عمدة الفقه، عبدالله بن احمد ابنقدامه، بیروت، المکتبة العصریة، 1425ق.
38
العین، خلیل بن احمد فراهیدی، بیروت، دار و مکتبة الهلال، بیتا.
39
عیون التفاسیر، احمد بن محمود سیواسى، بیروت، دارصادر، 1427ق.
40
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهلبیت(ع)، سید محمود هاشمى شاهرودى، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهلبیت(ع)، 1426ق.
41
فرهنگ معاصر عربی ـ فارسی، آذرتاش آذرنوش، تهران، نشر نی، 1379ش.
42
الفقه الإسلامی و ادلته، وهبه زحیلی، دمشق، دارالفکر، 1409ق.
43
کتاب التفسیر، محمد بن مسعود عیاشی، تهران، المکتبة العلمیة الإسلامیة، 1380ق.
44
الکافی فی فقه الإمام احمد، عبدالله بن احمد ابنقدامه، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1414ق.
45
الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، محمود بن عمرو زمخشری، بیروت، دارالکتاب العربی، 1407ق.
46
لسان العرب، محمد بن مکرم ابنمنظور، بیروت، دارصادر، 1414ق.
47
ماوراء الفقه، سید محمد صدر، بیروت، دارالأضواء، 1420ق.
48
المبسوط فی فقه الإمامیة، محمد بن حسن طوسى، تهران، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، 1387ق.
49
المبسوط، محمد بن احمد سرخسی، بیروت، دارالمعرفة، 1414ق.
50
مجمع البیان فی تفسیر القرآن، فضل بن حسن طبرسی، بیروت، دارالمعرفة، 1408ق.
51
مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الأذهان، احمد بن محمد مقدس اردبیلى، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1403ق.
52
المجموع شرح المهذب، یحیی بن شرف نووی، بیروت، دارالفکر، بیتا.
53
مجموعة فتاوى ابنجنید، محمد بن احمد ابنجنید اسکافى، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1416ق.
54
مجموعة فتاوی ابنابیعقیل، حسن بن علی ابنابیعقیل عمانی، قم، اخلاص، بیتا.
55
مختصر القدوری فی الفقه الحنفی، احمد بن محمد قدوری، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1418ق.
56
المدونة، مالک بن انس، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1415ق.
57
مسالک الأفهام الی تنقیح شرائع الإسلام، زینالدین بن علی شهید ثانى، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، 1413ق.
58
مسائل الإمام احمد بن حنبل (روایة ابنه ابیالفضل صالح)، احمد بن محمد ابنحنبل، هند، الدار العلمیة، بیتا.
59
معجم لغة الفقهاء، محمد رواس قلعهجی و حامد صادق قنیبی، بیروت، دارالنفائس، 1408ق.
60
معجم مقاییس اللغة، احمد ابنفارس، بیروت، دارالفکر، 1399ق.
61
مغنی المحتاج الى معرفة معانی الفاظ المنهاج، محمد بن احمد خطیب شربینی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1415ق.
62
المغنی، عبدالله بن احمد ابنقدامه، قاهره، مکتبة القاهرة، 1388ق.
63
المقنع، محمد بن على ابنبابویه، قم، مؤسسه امام هادى(ع)، 1415ق.
64
المهذب فی فقه الإمام الشافعی، ابراهیم بن علی شیرازی، بیروت، دارالکتب العلمیة، بیتا.
65
نهایة الأفکار (تقریرات درس شیخ آقا ضیاءالدین عراقی)، محمدتقی بروجردی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، بیتا.
66
وسائل الشیعة، محمد بن حسن حرعاملى، قم، مؤسسه آل البیت(ع) لإحیاء التراث، 1409ق.
67
الوسیط فی المذهب، محمد بن محمد غزالی، قاهره، دارالسلام، 1417ق.
68
ORIGINAL_ARTICLE
گستره معنایی «رب» در قرآن کریم
یکی از اسمای الهی که بعد از اسم جلاله «الله»، بیشترین کاربرد را در قرآن دارد، واژه «رب» است. این واژه در قرآن از معانی مختلفی برخوردار است که در فرهنگهای لغت عربی، تنها به برخی از معانی آن اشاره شده است. در این مقاله به بررسی آیات قرآن و سیاق آنها در این خصوص پرداخته میشود، تا معانی مختلف این واژه و مشتقات آن در قرآن کریم استخراج گردد. با بررسی آیات پی میبریم این واژه در اکثر موارد در معنای خداوند متعال و در موارد اندکی در معنای غیر خداوند استعمال شده است. واژه «رب» و مشتقات آن، در 10 مورد در قرآن کریم، در معنای غیر خداوند استعمال شده است: ارباب، ربائب، بت، ستاره، ماه، خورشید، ملک، فرعون، ربانیّون و ربانیّین، و ربیّون. در بقیه موارد، در معنای خداوند به کار رفته است که معانی آن با توجه به آیات مرتبط از این قرارند: خالقیت، احیاء، اماته، هدایت تکوینی، هدایت تشریعی و رحمت. بنابراین میتوان برای واژه «رب» و مشتقات آن در قرآن کریم، دو معنای محوری «خداوند» و «غیر خداوند» را در نظر گرفت. استعمال این واژه در معنای خداوند، ما را به گستره معنایی این واژه میرساند، به طوری که تمامی معانی ذکر شده در این واژه نهفته است و در هریک از آیات، با توجه به سیاق، بر یکی از معانی آن تأکید شده است. اما استعمال این واژه در معنای غیر خداوند، به معنای در نظر گرفتن بخشی از معنای حقیقی واژه است.
https://foroughevahdat.mazaheb.ac.ir/article_92793_b6b4ae59b9b2e55d57554717eee82265.pdf
2019-02-20
64
76
قرآن
رب
حقیقت
مجاز
گستره معنایی
تفاسیر فریقین
مرتضی
قاسمی حامد
m.ghasemihamed@mazaheb.ac.ir
1
استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه مذاهب اسلامی
LEAD_AUTHOR
سید محمد
میرحسینی
m_mirhoseini89@yahoo.com
2
دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه بینالمللی امام خمینی(ره)
AUTHOR
مجتبی
شیرانی
saheb.alamr@yahoo.com
3
دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران
AUTHOR
قرآن کریم، ترجمه محمدمهدی فولادوند.
1
آموزش علوم قرآن ترجمه التمهید فى علوم القرآن، محمدهادى معرفت، ترجمه ابومحمد وکیلى، بیجا، سازمان تبلیغات اسلامى، 1374ش.
2
الإتقان فی علوم القرآن، عبدالرحمن بن ابیبکر سیوطی، بیروت، دارالکتاب العربى، 1421ق.
3
احسن الحدیث، سید علىاکبر قرشى، تهران، بنیاد بعثت، 1377ش.
4
الأسماء الثلاثة (الإله، الرب و العبادة)، جعفر سبحانی، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، 1416ق.
5
اطیب البیان فی تفسیر القرآن، سید عبدالحسین طیب، تهران، اسلام، 1378ش.
6
بحار الأنوار، محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1403ق.
7
البحر المحیط فى التفسیر، ابوحیان محمد بن یوسف اندلسى، بیروت، دارالفکر، 1420ق.
8
پرتوی از قرآن، سید محمود طالقانی، تهران، شرکت سهامى انتشار، 1362ش.
9
التحریر و التنویر، محمدطاهر بن محمد ابنعاشور، بیروت، مؤسسة التاریخ العربی، 1420ق.
10
التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، حسن مصطفوى، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1368ش.
11
تفسیر اثنا عشرى، حسین حسینى شاه عبدالعظیمى، تهران، میقات، 1363ش.
12
تفسیر روشن، حسن مصطفوی، تهران، مرکز نشر کتاب، 1380ش.
13
«تفسیر سوره حمد»، محمد محمدی ری شهری، جلسه 83، در: rasekhoon.net
14
تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازى، تهران، دارالکتب الإسلامیة، 1374ش.
15
تفسیر نور، محسن قرائتى، تهران، مرکز فرهنگى درسهایى از قرآن، 1383ش.
16
التفسیر الواضح، محمد حجازى، بیروت، دارالجیل الجدید، 1413ق.
17
روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم، محمود بن عبدالله آلوسى، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1415ق.
18
الصافی، محمدمحسن بن شاه مرتضی فیض کاشانى، تهران، الصدر، 1415ق.
19
العدد القویة لدفع المخاوف الیومیة، علی بن یوسف حلی، قم، کتابخانه آیةالله مرعشى نجفى، 1408ق.
20
فتح القدیر، محمد بن علی شوکانى، دمشق، دارابنکثیر؛ بیروت، دارالکلم الطیب، 1414ق.
21
الفرقان فى تفسیر القرآن بالقرآن و السنة، محمد صادقى تهرانى، قم، فرهنگ اسلامی، 1365ش.
22
الکافی، محمد بن یعقوب کلینى، تهران، دارالکتب الإسلامیة، 1407ق.
23
الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، محمود بن عمرو زمخشرى، بیروت، دارالکتاب العربی، 1407ق.
24
الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، احمد بن ابراهیم ثعلبى نیشابورى، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1422ق.
25
لسان العرب، محمد بن مکرم ابنمنظور، بیروت، دارالفکر؛ دارصادر، 1414ق.
26
مجمع البحرین، فخرالدین بن محمد طریحی، تهران، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، 1375ش.
27
مجمع البیان فی تفسیر القرآن، فضل بن حسن طبرسی، تهران، ناصرخسرو، 1372ش.
28
المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، عبدالحق بن غالب ابنعطیه، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1422ق.
29
المحیط فی اللغة، صاحب اسماعیل بن عباد، بیروت، عالم الکتب، 1414ق.
30
مخزن العرفان در تفسیر قرآن، سیده نصرت بیگم امین اصفهانى، تهران، نهضت زنان مسلمان، 1361ش.
31
المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، احمد بن محمد فیومى، قم، دارالهجرة، 1414ق.
32
معالم التنزیل فى تفسیر القرآن، حسین بن مسعود بغوى، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1420ق.
33
معجم مقاییس اللغة، احمد ابنفارس، قم، مکتب الإعلام الإسلامی، 1404ق.
34
«معناشناسی «رب» در قرآن»، جعفر نکونام و نرگس بهشتی، مجله صحیفه مبین، شماره 47، بهار و تابستان 1389ش.
35
«معناشناسی واژه «رب»»، نسرین کردنژاد، مجله حسنا، سال اول، شماره 4، بهار 1389ش.
36
مفاتیح الغیب، محمد بن عمر فخررازی، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1420ق.
37
مفردات الفاظ القرآن، حسین بن محمد راغب اصفهانى، دمشق، دارالقلم؛ بیروت، الدار الشامیة، 1412ق.
38
من وحی القرآن، سید محمدحسین فضل الله، بیروت، دارالملاک، 1419ق.
39
منهج الصادقین فى الزام المخالفین، ملا فتح الله کاشانى، تهران، کتابفروشى محمدحسن علمی، 1336ش.
40
المیزان فى تفسیر القرآن، سید محمدحسین طباطبایی، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1417ق.
41
ORIGINAL_ARTICLE
مطالعه تطبیقی حج نیروهای امنیتی و انتظامی مستقر در حج از منظر فقه مذاهب خمسه
نیروهای امنیتی و انتظامی که هرساله موقع حج، در سرزمین وحی مسئول برقراری امنیت و نظم هستند، در برخی مواقع حین انجام وظایف، خود نیز ممکن است حج بجا بیاورند. حال اگر آنان از سوی مافوق خود، این اجازه را یافتند که حج بجا بیاورند، کیفیت حج آنها و احکام مربوط به آن، با توجه به اشتغالاتی که در آن زمان دارند، چگونه خواهد بود؟ آیا اگر برخی از مناسک را بهطور کامل بجا نیاورند، یا کامل آن را ترک کنند، حج آنها صحیح خواهد بود یا خیر؟ پژوهش حاضر که با تکیه بر توصیف و تحلیل گزارههای فقه مذاهب پنجگانه اسلامی و با استفاده از گردآوری دادههای کتابخانهای در پی جواب به سؤالات مذکور برآمده است، روشن میسازد که نیروهای امنیتی و نظامی میتوانند در حین انجام وظیفه حج بجا بیاورند و شرع به آنان این رخصت را داده است که به جای لباس احرام، لباس مخصوص به خود را بپوشند، عرفه را قبل از غروب آفتاب ترک کنند، از مزدلفه پس از مکث کوتاه برگردند، مبیت در منا را بهکلی ترک کنند، یا فقط در قسمتی از آن حاضر شوند و رمی جمرات خود را ـ بهجز رمی جمره عقبه ـ باهم در یک یا دو روز جمع کنند و حجشان صحیح میباشد.
https://foroughevahdat.mazaheb.ac.ir/article_92794_dafd168f5464da4ed070a1b6e1863ba6.pdf
2019-02-20
77
91
حج
نیروهای امنیتی
فقه مذاهب خمسه
اسلام
ایوب
شافعی پور
ayoubshafei@yahoo.com
1
کارشناس ارشد فقه مقارن و حقوق جزای اسلامی دانشگاه مذاهب اسلامی
LEAD_AUTHOR
قرآن کریم.
1
الإجماع، محمد بن ابراهیم ابنمنذر نیشابوری، بیجا، دارالمسلم، 1425ق.
2
ارواء الغلیل فی تخریج احادیث منار السبیل، محمد ناصرالدین البانی، بیروت، المکتب الإسلامی، 1405ق.
3
الأم، محمد بن ادریس شافعی، بیروت، دارالمعرفة، 1410ق.
4
الإنصاف فی معرفة الراجح من الخلاف، علی بن سلیمان مرداوی، بیروت، داراحیاء التراث العربی، بیتا.
5
بدایة المجتهد و نهایة المقتصد، محمد بن احمد ابنرشد، قاهره، دارالحدیث، 1425ق.
6
بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، ابوبکر بن مسعود کاسانی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1406ق.
7
البنایة شرح الهدایة، محمود بن احمد عینی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1420ق.
8
البیان فی مذهب الإمام الشافعی، یحیی بن ابیالخیر عمرانی، جده، دارالمنهاج، 1421ق.
9
التاج و الإکلیل لمختصر خلیل، محمد بن یوسف عبدری غرناطی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1416ق.
10
تبیین الحقائق شرح کنز الدقائق، عثمان بن علی زیلعی، قاهره، المطبعة الکبری الأمیریة، 1313ق.
11
تحریر الوسیلة، سید روحالله خمینی، قم، مؤسسه مطبوعات دارالعلم، بیتا.
12
تذکرة الفقهاء، حسن بن یوسف حلی، قم، مؤسسه آل البیت(ع) لإحیاء التراث، 1414ق.
13
تفسیر القرآن العظیم، اسماعیل بن عمر ابنکثیر قرشی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1419ق.
14
تفسیر المیزان، سید محمدحسین طباطبایی، ترجمه سید محمدباقر موسوی همدانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1374ش.
15
تنقیح التحقیق، محمد بن احمد ابنعبدالهادی، ریاض، اضواء السلف، 1428ق.
16
الثوابت و المتغیرات فی مسیرة العمل الإسلامی المعاصر، صلاح صاوی، آمریکا، أکادیمیة الشریعة، 1430ق.
17
جامع الأمهات، عثمان بن عمر ابنالحاجب، بیجا، الیمامة، 1421ق.
18
جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، محمدحسن نجفی، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1404ق.
19
حاشیة الدسوقی على الشرح الکبیر، محمد بن احمد دسوقی، بیروت، دارالفکر، بیتا.
20
الحاوی الکبیر فی فقه مذهب الإمام الشافعی، علی بن محمد ماوردی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1419ق.
21
الخلاف، محمد بن حسن طوسى، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1407ق.
22
الذخیرة، احمد بن ادریس قرافی، بیروت، دارالغرب الإسلامی، 1994م.
23
الروضة البهیة فى شرح اللمعة الدمشقیة، زینالدین بن علی شهید ثانى، قم، کتابفروشی داوری، 1410ق.
24
روضة الطالبین و عمدة المفتین، یحیی بن شرف نووی، بیروت، المکتب الإسلامی، 1412ق.
25
سلسلة الأحادیث الصحیحة و شیء من فقهها و فوائدها، محمد ناصرالدین البانی، ریاض، مکتبة المعارف، 1415ق.
26
سنن ابنماجه، محمد بن یزید ابنماجه قزوینی، بیجا، داراحیاء الکتب العربیة؛ فیصل عیسی البابی الحلبی، بیتا.
27
سنن ابیداود، ابوداود سلیمان بن اشعث سجستانی، صیدا ـ بیروت، المکتبة العصریة، بیتا.
28
سنن الترمذی، محمد بن عیسی ترمذی، قاهره، مطبعة مصطفى البابی الحلبی، 1395ق.
29
السنن الکبری، احمد بن حسین بیهقی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1424ق.
30
شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، جعفر بن حسن محقق حلی، قم، اسماعیلیان، 1408ق.
31
الشرح الکبیر علی متن المقنع، عبدالرحمن بن محمد مقدسی، بیروت، دارالکتاب العربی، بیتا.
32
شرح منتهی الإرادات، منصور بن یونس بهوتی، بیروت، عالم الکتب، 1414ق.
33
صحیح البخاری، محمد بن اسماعیل بخاری، بیجا، دارطوق النجاة، 1422ق.
34
عمدة الفقه، عبدالله بن احمد ابنقدامه، بیروت، المکتبة العصریة، 1425ق.
35
فتح الباری شرح صحیح البخاری، احمد بن علی ابنحجر عسقلانی، بیروت، دارالمعرفة، 1379ق.
36
القواعد و الفوائد، محمد بن مکی شهید اول، قم، کتابفروشی حکیم، 1400ق.
37
الکافی فی فقه الإمام احمد، عبدالله بن احمد ابنقدامه، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1414ق.
38
الکافی، محمد بن یعقوب کلینی، تهران، دارالکتب الإسلامیه، 1367ش.
39
کنز العرفان فی فقه القرآن، مقداد بن عبدالله سیوری حلی (فاضل مقداد)، تهران، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، 1373ش.
40
کنز العمال فی سنن الأقوال و الأفعال، علی بن حسامالدین متقی هندی، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1401ق.
41
اللمعة الدمشقیة فی فقه الإمامیة، محمد بن مکی شهید اول، بیروت، دارالتراث؛ الدار الإسلامیة، 1410ق.
42
المبسوط فی فقه الإمامیة، محمد بن حسن طوسى، تهران، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، 1387ق.
43
المبسوط، محمد بن احمد سرخسی، بیروت، دارالمعرفة، 1414ق.
44
المجموع شرح المهذب، یحیی بن شرف نووی، بیروت، دارالفکر، بیتا.
45
المختصر النافع فی فقه الإمامیة، جعفر بن حسن محقق حلی، قم، مؤسسة المطبوعات الدینیة، 1418ق.
46
مختلف الشیعة فی احکام الشریعة، حسن بن یوسف حلی، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1413ق.
47
المدونة، مالک بن انس، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1415ق.
48
مسالک الأفهام الی تنقیح شرائع الإسلام، زینالدین بن علی شهید ثانى، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، 1413ق.
49
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، حسین بن محمدتقی نوری، بیروت، مؤسسة آل البیت(ع)، 1408ق.
50
المسند الصحیح المختصر بنقل العدل عن العدل الى رسول الله(ص) (صحیح مسلم)، مسلم بن حجاج قشیری نیشابوری، بیروت، داراحیاء التراث العربی، بیتا.
51
مغنی المحتاج الى معرفة معانی الفاظ المنهاج، محمد بن احمد خطیب شربینی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1415ق.
52
المغنی، عبدالله بن احمد ابنقدامه، قاهره، مکتبة القاهرة، 1388ق.
53
مناسک حج، محمدرضا محمودی، تهران، نشر مشعر، 1429ق.
54
المهذب فی فقه الإمام الشافعی، ابراهیم بن علی شیرازی، بیروت، دارالکتب العلمیة، بیتا.
55
مواهب الجلیل فی شرح مختصر خلیل، محمد بن محمد حطاب، بیروت، دارالفکر، 1412ق.
56
الموطأ، مالک بن انس، ابوظبی، مؤسسة زاید بن سلطان آل نهیان للأعمال الخیریة و الإنسانیة، 1425ق.
57
نهایة المحتاج الی شرح المنهاج، محمد بن احمد رملی، بیروت، دارالفکر، 1404ق.
58
نیل الأوطار، محمد بن علی شوکانی، قاهره، دارالحدیث، 1413ق.
59
ORIGINAL_ARTICLE
نگاهی به دو جریان اصلی سلفیه و امکان همزیستی آنها با دیگر مذاهب اسلامی
سلفیه یا سلفیگری، جریانی است که مدعی پیروی از مسلمانان نخستین است و ریشه در قرون نخستین اسلامی دارد. دو شعبه اصلی جریان سلفیه عبارتند از: سلفیه سنتی و سلفیه اصلاحگرا. در این پژوهش به چگونگی شکلگیری سلفیه، تغییرات تاریخی و تقسیمات آن از آغاز تا وفات یکی از بزرگترین اندیشمندان آن؛ یعنی رشیدرضا پرداخته شده است. در این تحقیق که به روش توصیفی ـ تحلیلی و با بهرهگیری از منابع کتابخانهای صورت گرفته است، این نتیجه به دست آمد که جریانهای مختلف سلفیه، تفاوتهای زیادی باهم دارند و این تفاوت در نوع برخورد آنان با سایر مسلمانان نیز متبلور است.
https://foroughevahdat.mazaheb.ac.ir/article_92795_8af5c7f3e48ae481abe277d83dfe8f10.pdf
2019-02-20
92
104
سلفیگری
سلفیه سنتی
سلفیه اصلاحگرا
ابنتیمیه
ابنعبدالوهاب
محمد رشیدرضا
سید امیر
موسوی
amirmousavi13253@gmail.com
1
دکترای تاریخ اسلام، دبیر تاریخ آموزش و پرورش تهران منطقه 19
LEAD_AUTHOR
قرآن کریم.
1
الآثار الکاملة، سید جمالالدین حسینی اسدآبادی، قاهره، مکتبة الشروق الدولیه، 2002م.
2
«احمد بن حنبل»، احمد پاکتچی و حسن انصاری، در: دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج6، زیر نظر سید محمدکاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، 1373ش.
3
إعلام الموقعین عن رب العالمین، محمد بن ابیبکر ابنقیم جوزیه، دمام، دار ابنجوزی، 1423ق.
4
الأعمال الکاملة، محمد عبده، بیروت، دارالشروق، 1993م.
5
اندیشه سیاسی در اسلام معاصر، حمید عنایت، ترجمه بهاءالدین خرمشاهی، تهران، خوارزمی، 1392ش.
6
اندیشه عرب در عصر لیبرالیسم، آلبرت حورانی، ترجمه علی شمس، تهران، نامک، 1393ش.
7
«پیدایش و گسترش اسلام سیاسی: تحلیل گفتمانی متنگرا»، منصور انصاری، در: دائرة المعارف جنبشهای اسلامی، ج2، زیر نظر محمدرضا حاتمی و مرتضی بحرانی، تهران، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، 1392ش.
8
تاریخ الأستاذ الإمام الشیخ محمد عبده، محمد رشیدرضا، قاهره، دارالفضیلة، 1427ق.
9
تاریخ فقه و فقها، ابوالقاسم گرجی، تهران، سمت، 1385ش.
10
تاریخ نجد، حسین ابنغنام، بیروت، دارالشروق، 1415ق.
11
تاریخ نجد، سید محمود شکری آلوسی، قاهره، مکتبة مدبولی، بیتا.
12
تاریخ نهضتهای دینی ـ سیاسی معاصر، علیاصغر حلبی، تهران، زوار، 1384ش.
13
تاریخچه، نقد و بررسی عقاید و اعمال وهابیها، سید محسن امین، ترجمه سید ابراهیم سید علوی، تهران، امیرکبیر، 1387ش.
14
تبارشناسی و جریان شناسی وهابیت، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1389ش.
15
تطهیر الإعتقاد، محمد بن اسماعیل صنعانی، دماج، مکتبة الامام الوادعی، 1430ق.
16
تفسیر المنار، محمد رشیدرضا، قاهره، دارالمنار، 1366ق.
17
جریان شناسی سلفیگری معاصر، حسن عبدی پور، پایاننامه کارشناسی ارشد، قم، حوزه علمیه قم، 1388ش.
18
جنبشهای اسلامی معاصر، سید احمد موثقی، تهران، سمت، 1383ش.
19
«جنبشهای اسلامی و سلفیگری از باور تا عمل»، رضا اکبری نوری، در: دائرة المعارف جنبشهای اسلامی، ج2، زیر نظر محمدرضا حاتمی و مرتضی بحرانی، تهران، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، 1392ش.
20
خاطرات الافغانی، سید جمالالدین حسینی اسدآبادی، تقریر محمد باشا مخزومی، قاهره، مکتبة الشروق الدولیة، 2002م.
21
الدرر الکامنة فی اعیان المائة الثامنة، احمد بن علی ابنحجر عسقلانی، صیدرآباد، مجلس دائرة المعارف العثمانیة، 1392ق.
22
«دو جریان اخباریه و سلفیه در مواجهه با عقلانیت تشریعی»، محسن جهانگیری و حسین ناصری مقدم، مجله فقه و اصول، سال 40، شماره 1/81، 1387ش.
23
رسائل فی الفلسفة و العرفان، سید جمالالدین حسینی اسدآبادی و محمد عبده، قاهره، مکتبة الشروق الدولیة، 2002م.
24
زیارة القبور و الاستنجاد بالمقبور، احمد بن عبدالحلیم ابنتیمیه، طنطا، دارالصحابه للتراث، 1412ق.
25
«سلفیان تکفیری یا الجهادیون»، سعید عدالت نژاد و سید حسین نظامالدینی، مجله تاریخ و تمدن اسلامی، سال هفتم، شماره 13، 1390ش.
26
السلفیة الوهابیة أفکارها الأساسیة و جذورها التاریخیة، حسن بن علی سقاف، بیروت، دارالمیزان، 1430ق.
27
«سلفیگری نوین در تقابل با راهبرد وحدت اسلامی»، محمد شریف حیدری، مجله طلوع، سال هشتم، شماره 27، 1388ش.
28
«سلفیه و تقریب»، مهدی فرمانیان کاشانی، مجله هفت آسمان، شماره 47، پاییز 1389ش.
29
السنة و الشیعة أو الوهابیة و الرافضة، محمد رشیدرضا، قاهره، دارالمنار، 1366ق.
30
سیری در اندیشه سیاسی عرب، حمید عنایت، تهران، سپهر، 1363ش.
31
الشیخ رشید رضا و الخطاب الإسلامی المعتدل، سمیر ابوحمدان، بیروت، دارالکتاب العالمی، 1413ق.
32
طبقات الحنابلة، محمد بن محمد ابنابییعلی، بیروت، دارالمعرفة، بیتا.
33
العدة فی اصول الفقه، محمد بن حسین ابویعلی، ریاض، بینا، 1402ق.
34
عنوان المجد فی تاریخ نجد، عثمان بن عبدالله ابنبشر، ریاض، مطبوعات دارة الملک عبدالعزیز، 1402ق.
35
الفتاوی، محمد رشیدرضا، بیروت، دارالکتاب الجدید، 2005م.
36
قواعد اصول فقه، حمید فرجی، تهران، بهنامی، 1385ش.
37
الکامل، علی بن محمد ابناثیر، ترجمه ابوالقاسم حالت و عباس خلیلی، تهران، مؤسسه مطبوعاتی علمی، 1371ش.
38
کتاب التوحید، محمد ابنعبدالوهاب، قاهره، مکتبة عبادالرحمن، 2008م.
39
کشف الشبهات فی التوحید، محمد ابنعبدالوهاب، در: aqeedeh.com
40
«گرایشهای فکری سلفیه در جهان امروز»، مهدی فرمانیان، مجله مشکوة، شماره 104، 1388ش.
41
مبانی فکری سلفیه، مهدی فرمانیان، رساله دکتری، قم، دانشگاه قم، 1388ش.
42
«محمد بن عبدالوهاب و محمد حیاة السندی»، جان ول، ترجمه محمدحسین رفیعی، مزدک نامه، شماره 3.
43
مساءلة الدولة السعودیة: أصوات إسلامیة من الجیل الجدید، مضاوی رشید، ترجمه میشلین جبور، بیروت، دارالساقی، 2009م.
44
مسند الإمام احمد بن حنبل، احمد بن محمد ابنحنبل، قاهره، مؤسسة قرطبة، بیتا.
45
المسند الصحیح المختصر بنقل العدل عن العدل الى رسول الله(ص) (صحیح مسلم)، مسلم بن حجاج قشیری نیشابوری، بیروت، داراحیاء التراث العربی، بیتا.
46
معجم مقاییس اللغة، احمد ابنفارس، بیروت، دارالفکر، بیتا.
47
مقالات جمالیه، سید جمالالدین حسینی اسدآبادی، تهران، اسلامی، 1358ش.
48
المنجد فی اللغة، لوئیس معلوف، بیروت، المطبعة الکاتولیکیة، بیتا.
49
منهاج السنة النبویة، احمد بن عبدالحلیم ابنتیمیه، ریاض، جامعة الإمام محمد بن سعود الإسلامیة، 1406ق.
50
مؤلفات، محمد ابنعبدالوهاب، بیجا، مکتبة ابنتیمیه، بیتا.
51
نشوار المحاضرة و اخبار المذاکرة، محسن بن علی تنوخی، بیروت، دارصادر، 1995م.
52
وفیات الأعیان و انباء ابناء الزمان، احمد بن محمد ابنخلکان، بیروت، دارصادر، 1900م.
53
الوهابیون و الحجاز، محمد رشیدرضا، قاهره، دارالمنار، 1344ق.
54