تحلیل فقهی و حقوقی حکم وعده بیع اعضای بدن انسان و بیان چالشهای تجویز آن در مذاهب اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه فقه و حقوق امامیه دانشگاه مذاهب اسلامی

2 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی دانشگاه ارومیه

3 کارشناس ارشد حقوق خصوصی دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری

چکیده

وعده بیع اعضای بدن انسان، عملی حقوقی است که مطابق آن، انسان در دوران حیات خود، به انجام بیع بر اعضای بدن خود تعهد نموده و در قبال تعهد انجام شده، وجهی مطابق با شرایط مورد توافق دریافت می­‌کند. این مقاله، به روش اسنادی به دنبال پاسخ به این سؤال است که حکم وعده بیع اعضای بدن انسان در آرای فقهای شیعه و اهل­‌سنت چیست و موافقان جهت تجویز این عمل، باید چه راه‌حلهایی در برابر چالشهای پیش رو ارائه نمایند؟ مقاله حاضر برای پاسخ به این پرسش، به بررسی مفهوم، زمینه و مبانی مالکیت انسان بر اعضای بدن، حکم وعده بیع اعضای بدن، و آرای فقها جهت حل ایرادات مطرح شده توسط مخالفان، پرداخته است. با توجه به امکان پذیرش چنین معاملاتی، برخی فقها چالشهایی مبنی بر عدم امکان انجام اسباب واجب این نوع معاملات از جمله پیوند عضو، آزار و اذیت رساندن، مثله کردن و در نهایت حرمت چنین معاملاتی را مطرح کرده­‌اند. در این مقاله، با پذیرش آرای فقهای اهل­‌سنت و بیان راه­‌حلهایی از فقهای اهل­‌سنت، به رد چنین چالشهایی پرداخته شده است. به طور کلی وعده بیع بر اعضای بدن انسان، مطابق با نظر مشهور فقهای مذاهب اسلامی جایز بوده، اما به جهت مواردی همچون کرامت انسانی و امکان ضرر جانی، در صورت تخلف از مفاد قرارداد، امکان اجبار متعهد بر انجام تعهد نبوده و به ناچار باید بر فسخ قرارداد مبتنی بر تعهد حکم نمود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Jurisprudential and Legal Analysis of the Law of the Promise to Sell the Human Body Organs and Expressing the Challenges of Prescribing It in Islamic Denominations

نویسندگان [English]

  • Hamed Rostami Najafabadi 1
  • Saeid Paseban 2
  • Mahdi Naser 3
1 Assistant Professor at University of Islamic Denominations
2 PhD student at Urmia University
3 Masters at University of Judicial Sciences and Administrative Services
چکیده [English]

The promise to sell the human body organs is a legal practice in which, a person, during his lifetime, promises to sell his body organs and receives a payment in accordance with the terms and conditions agreed upon. This paper, through attributive method, seeks to answer this question that “what is the decree of promising to sell the human body organs in the viewpoints of Shiite and Sunnite jurisprudents, and which solutions the advocates of prescribing this action should provide to the challenges ahead?” To answer this question, this paper examines the concept, context, and foundations of human ownership of organs and the promise to sell the human body organs, and then examines the opinions of jurisprudents to solve the objections raised by the opposition. Regarding the possibility of such transactions, some jurists have challenged the possibility of carrying out such obligatory acts such as organ transplantation, harassment, mutilation, and ultimately rejected such deals. In this paper, the opinions of Sunni jurisprudents have been accepted and solutions from the Sunni jurisprudents have been expressed to reject these challenges. As a general rule, promise to sell human body organs is permissible according to majority of jurisprudents of the Islamic denominations, but due to cases such as human dignity and the possibility of harmful injury, it is not possible to forcibly commit to fulfill the obligation in the event of violation of the provisions of the contract and it must inevitably be ordered to disengage Contract based on commitment.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Promise to Sell the Human Body Organs
  • Ownership of Body Organs
  • Organ Transplantation

مراجع

قرآن کریم.
الأحکام الشرعیة للأعمال الطبیة، احمد شرف الدین، کویت، المجلس الوطنی للثقافة و الفنون و الآداب، 1403ق.
استفتائات جدید، ناصر مکارم شیرازی، قم، مدرسه امام علی بن ابی­‌طالب(ع)، 1381ش.
الأشباه و النظائر فی قواعد و فروع فقه الشافعیة، عبدالرحمن بن ابی‌بکر سیوطی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1411ق.
إطراف المسند المعتلی بأطراف المسند الحنبلی، احمد بن علی ابن‌حجر عسقلانی، دمشق، دارابن­‌کثیر؛ بیروت، دارالکلم الطیب، بی­‌تا.
بدایة المجتهد و نهایة المقتصد، محمد بن احمد ابن‌رشد حفید، مصر، المطبعة الجمالیة، 1329ق.
"بررسی فقهی و حقوقی رابطه انسان با اعضای بدن خود"، فاطمه رجایی، سید مصطفی محقق داماد و سید محمدصادق موسوی، مجله فقه و حقوق اسلامی، سال اول، شماره 2، بهار و تابستان 1390ش.
تحریر الوسیلة، سید روح­‌الله خمینی، قم، دارالعلم، 1379ش.
جامع الأحکام، لطف­‌الله صافی گلپایگانی، قم، حضرت معصومه(س)، 1417ق.
حاشیة الدسوقی على الشرح الکبیر، محمد بن احمد دس‍وق‍ی‌، بیروت، دارالفکر، بی­‌تا.
الخرشی علی مختصر سیدی خلیل، محمد بن عبدالله خرشی، بیروت، دارصادر، بی­‌تا.
رساله توضیح المسائل، سید عبدالکریم موسوی اردبیلی، تهران، نجات، 1385ش.
رساله توضیح المسائل، ناصر مکارم شیرازی، قم، قدس، 1380ش.
سلسله پژوهشهای فقهی ـ حقوقی (14): پیوند اعضای بدن انسان، مسعود امامی و محمداسماعیل بیگی، قم، قضا، 1388ش.
صحیح البخاری، محمد بن اسماعیل بخاری، قاهره، دارالطوق النجاة، 1422ق.
فرهنگ فارسی، محمد معین، تهران، امیرکبیر، 1388ش.
فقه الصادق(ع)، سید محمدصادق حسینی روحانی، قم، مدرسة الإمام الصادق(ع)، 1412ق.
الفقه و المسائل الطبیة، محمدآصف محسنی، قم، محمدآصف محسنی (مؤلف)، 1375ش.
الفقه، القواعد الفقهیة، سید محمد حسینی شیرازی، قم، بی­‌نا، بی­‌تا.
قضایا فقهیة معاصرة، محمد سعید رمضان بوطی، دمشق، مکتبة الفارابی، 1414ق.
کتاب البیع، سید روح­‌الله خمینی، قم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، 1412ق.
کلمات سدیدة فی مسائل جدیدة، محمد مؤمن قمی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1415ق.
مبسوط در ترمینولوژی حقوق، محمدجعفر جعفری لنگرودی، تهران، گنج دانش، 1381ش.
المبسوط فی فقه الإمامیة، محمد بن حسن طوسی، تهران، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، 1393ش.
مجمع المسائل استفتائات، یوسف صانعی، قم، میثم تمار، 1386ش.
المحلی بالآثار، علی بن احمد ابن­‌حزم، بیروت، دارالآفاق الجدیدة، بی­‌تا.
مرگ مغزی و پیوند اعضا از دیدگاه فقه و حقوق، حسین حبیبی، قم، مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، 1380ش.
مصباح الفقاهة فی المعاملات، سید ابوالقاسم خویی، نجف، المطبعة الحیدریة، 1378ق.
المغنی، عبدالله بن احمد ابن­‌قدامه، بیروت، دارالفکر، 1405ق.
منهاج الصالحین، سید ابوالقاسم خویی، قم، مدینة العلم، 1410ق.
منهاج الصالحین، سید علی حسینی سیستانی، مشهد، دفتر آیة­الله سیستانی، 1427ق.
"نگاهی به مبانی فقهی پیوند اعضا در فتاوای مقام معظم رهبری"، محمد رحمانی، مجله پژوهش و حوزه، شماره 5، بهار 1380ش.
نهایة المحتاج إلی شرح المنهاج، محمد بن احمد رملی، بیروت، المکتبة الإسلامیة، بی­‌تا.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار