چگونگی مواجهه علامه طباطبایی با نظرات زمخشری در تفسیر المیزان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه شهید چمران اهواز

2 استادیار دانشگاه شهید چمران اهواز

چکیده

علامه طباطبایی در خلال بحثهای تفسیری خود، آرای مفسران فریقین را به‌طور گسترده مورد استناد، بررسی و قضاوت قرار داده است. یکی از این تفاسیر که از نظر ایشان دارای ارزش ویژه‌ای می‌باشد، تفسیر الکشاف زمخشری است. علامه در مواردی به این تفسیر استناد و از آن بهره‌گیری نموده و در موارد متعددی نظرات تفسیری وی را تأیید نموده است. همچنین در موارد مختلفی به بررسی و مقایسه دیدگاه زمخشری با آرای خود یا دیگر مفسران پرداخته و گاهی نیز لغزشهای تفسیری زمخشری را ذکر و با دلایل و مستندات قرآنی به نقد و رد آن نظرات پرداخته است. این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی و با هدف بررسی چگونگی مواجهه علامه با نظرات زمخشری در تفسیر المیزان به نگارش درآمده است. بدین ترتیب نگارنده پس از کشف گونه‌های مختلف بررسیهای علامه در المیزان، نمونه‌هایی از آیاتی را که در آن به بررسی تفسیر الکشاف پرداخته شده، به عنوان شاهد مثال ذکر می‌کند. البته در بحثهای اختلافی پس از ذکر دیدگاه زمخشری و بیان قضاوت علامه نسبت به آن، نظرات این دو مفسر بر چند تفسیر مرجع از مفسران شیعه و اهل­‌سنت (به‌عنوان تفاسیر معیار) عرضه شده که غالباً دیدگاه علامه، به دلیل مستند بودن به قرآن، صحیح­‌تر بوده و گاهی نیز نظر زمخشری بر نظر علامه ترجیح داده می‌شود. در نتیجه گرچه دو مفسر در مواردی اختلاف‌نظر دارند، اما در موارد قابل توجهی فهم نسبتاً مشترکی از قرآن داشته­‌اند، به‌طوری که علامه در مواردی نظرات زمخشری را تأیید نموده و به آرای ایشان استناد می‌نماید و در مباحثی نیز به تنقیح، تصحیح و نقد اقوال وی می‌پردازد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Attitude of Allameh Tabatabai in “Tafsir Al-Mizan” about the Viewpoints of Zamakhshari

نویسندگان [English]

  • Amanalah Naseri Karimvand 1
  • Ali Matouri 2
1 PhD student at Shahid Chamran University of Ahvaz
2 Assistant Professor at Shahid Chamran University of Ahvaz
چکیده [English]

Al-Mizan’s author has widely cited, analyzed and judged the views of commentators from different Islamic Denominations during his interpretative discussions. One of these interpretations which had a special value for Allameh Tabatabi is Zamakhshari’s interpretation of the Holy Quran called “Al-Kashshaf”. Allameh has cited and used this interpretation in many cases and in several other cases he has also confirmed his interpretive views. Besides, he has reviewed and compared Zamakhshari’s perspective with his own and other interpreters’ opinions in many different cases. He has mentioned Zamakhshari’s interpretation slips and discussed or rejected these views with Quranic documentation and reasons. This study is a descriptive-analytical one with the aim of finding the attitude of Allameh towards the viewpoints of Zamakhshari in the interpretation of al-Mizan. Therefore, the author cites examples of verses in which he explores the interpretation of Kashshaf, as an example, after discovering the different types of Allameh studies in al-Mizan that of course, in the controversial discussions that have followed Zamakhshari’s view and the statement of Allameh’s judgment, these two commentators have commented on several reference interpretations of Shiite and Sunni commentators {As standard interpretations}, often because of Allameh’s view {The reason for the Quran being documented} is more correct and sometimes Zamakhshari’s view is preferred to Allameh’s. As a result, although the two commentators disagree on a number of occasions, they substantially share a common understanding of the Quran, in which Allameh occasionally endorses the views of Zamakhshari’s, citing his views, and also expurgates, corrects, and criticizes his views.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Tafsir Al-Mizan
  • Mohammad Hosein Tabatabai
  • Al-Kashshaf
  • Jarallah Zamakhshari
  • Zamakhshari’s Views
قرآن کریم، ترجمه مهدی الهی قمشه‌ای، تهران، جمهوری، 1385ش.
"آیات و ارتباط آنها با یکدیگر از دیدگاه علامه طباطبایی"، مریم السادات سمایی، مجله معرفت، شماره 173، 1391ش.
الإحتجاج، احمد بن علی طبرسى، نجف، دارالنعمان، 1386ق.
أمالی شیخ صدوق، محمد بن علی ابن‌بابویه، ترجمه محمدباقر کمره‌ای، تهران، کتابچی، 1376ش.
التبیان فی تفسیر ‌القرآن، محمد بن حسن طوسى، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، بی‌تا.
تحریف ناپذیری قرآن، محمدهادی معرفت، ترجمه علی نصیری، قم، تمهید، 1388ش.
ترجمه تفسیر المیزان، سید محمدحسین طباطبایی، ترجمه سید محمدباقر موسوی همدانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1378ش.
التسهیل لعلوم التنزیل، محمد بن احمد ابن‏‌جزى، بیروت، دارالأرقم بن أبی‌الأرقم، 1416ق.
تفسیر القمی، علی بن ابراهیم قمی، قم، دارالکتاب، 1376ش.
تفسیر و مفسران، محمدهادی معرفت، قم، تمهید، 1380ش.
تفسیر الصافی، محمدمحسن بن شاه مرتضى فیض کاشانى، تهران، صدر، 1415ق.
تفسیر القرآن العظیم، اسماعیل بن عمر ابن‏‌کثیر، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1419ق.
التوحید، محمد بن علی ابن‌بابویه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1357ش.
جامع البیان فى تفسیر القرآن، محمد بن جریر طبرى، بیروت، دارالمعرفة، 1412ق.
"جایگاه تفسیر کشاف در تفسیر المیزان"، سید محمدباقر حجتی و دیگران، مجله شیعه شناسی، شماره 22، 1387ش.
"جستارهای ادبی در المیزان"، محمدحسن ربانی، مجله پژوهشهای قرآنی، شماره 9و10، 1376ش.
حق و باطل، مرتضی مطهری، تهران، صدرا، 1365ش.
الخصال، محمد بن علی ابن‌بابویه، ترجمه احمد فهری زنجانی، تهران، علمیه اسلامیه، بی‌تا.
دایرة ‌المعارف تشیع، زیرنظر احمد صدرحاج سیدجوادی، کامران فانی و بهاءالدین خرمشاهی، تهران، سعید محبی، 1383ش.
روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، محمود بن عبدالله آلوسى، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1415ق.
"روش صحیح تفسیر قرآن"، جعفر سبحانی، مجله قبسات، شماره 29، 1382ش.
"شفاف‌ترین ویژگیهای المیزان"، محمدمهدی مسعودی، مجله پژوهشهای قرآنی، شماره 9و10، 1376ش.
عیون أخبار الرضا(ع)، محمد بن علی ابن‌بابویه، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1404ق.
غایة المرام و حجة الخصام، سید هاشم بن سلیمان بحرانی، بیروت، مؤسسة التاریخ العربی، 1422ق.
فرائد ‌السمطین، ابراهیم بن محمد حمویی جوینی، بیروت، مؤسسة المحمودی، 1400ق.
فى ظلال القرآن، سید قطب، بیروت، دارالشروق، 1425ق.
الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، محمود بن عمر زمخشری، بیروت، دارالکتاب العربی، 1407ق.
"گفتگو با دکتر حجتی"، مجله بینات، شماره 2، 1375ش.
"گونه شناسی سیاق در تفسیر ‌المیزان"، عباس تقویان، مجله تحقیقات علوم قرآن و حدیث، شماره 2، 1388ش.
مجمع البیان فی تفسیر القرآن، فضل بن حسن طبرسی، تهران، ناصرخسرو، 1372ش.
مدارک التنزیل و ‌حقائق التأویل، عبدالله بن احمد نسفى، بیروت، دارالنفائس، 1416ق.
"معناشناسی درزمانی واژگان قرآنی در تفسیر المیزان"، حسین خاکپور و مریم بلوردی، مجله پژوهشنامه معارف قرآنی، شماره 21، 1394ش.
مفاتیح الغیب، محمد بن عمر فخررازى، بیروت، دارإحیاء التراث العربی‏، 1420ق.
"نقد و بررسی روایات الدر المنثور در تفسیر المیزان"، جمال فرزند وحی و امان‌اله ناصری کریموند، مجله مشکوة، شماره 112، 1390ش.
"نقش سیاق در تفسیر جامع البیان عن تأویل آی القرآن"، سیمین‌دخت شاکری، مجله علوم انسانی دانشگاه الزهرا(س)، شماره 41، 1381ش.
"نقش سیاق در کشف معانی قرآن از منظر مؤلف المیزان"، سید علی‌اکبر ربیع نتاج، مجله دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه مشهد، شماره 72، 1385ش.