بررسی تطبیقی جایگاه عقل در کتاب الیاقوت نوبختی و کتاب النجاة الناصر لدین الله

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه ادیان و مذاهب

2 دانشجوی دکتری شیعه شناسی دانشگاه ادیان و مذاهب

چکیده

بر مبنای کتابهای الیاقوت و النجاة، نظر و تعقل از منظر «نوبختی» و «الناصر لدین الله» مناط تکلیف است و واجب شمرده می‌‌شود. آن دو، خاستگاه حجیّت دین را عقل می‌‌دانند و در این دو اثر، سه کاربرد متفاوت را برای عقل برمی‌‌شمارند: اول؛ عقل را به عنوان ابزار استنباط و استدلال آموزه‌‌ها و معارف دین می‌‌دانند. دوم؛ عقل را به عنوان یکی از منابع معرفت و شناخت در کنار کتاب و سنت قرار می‌‌دهند. سوم؛ نگاه ابزاری به عقل در مسیر فهم و کشف مدلول کتاب و سنت دارند. هردو مؤلف به محدودیت گستره عقل در تشخیص حسن و قبح قائلند. البته عقل و شرع را با یکدیگر سازگار می‌‌دانند که این سازگاری به معنای عدم وجود تعارض میان آنها است، نه تطابق کامل عقل و شرع؛ زیرا عقل را در وصول به همه شرعیات ناتوان می‌‌دانند. در حقیقت از منظر نوبختی و الناصر، عقل در اصول اعتقادی مقدّم است و آن‌‌گاه که عقل ساکت باشد، نقل سخن می‌‌گوید و اگر عقل دلیلی بر مخالفت با نقل نداشته باشد یا با آن موافق باشد، نقل در تأیید عقل می‌‌آید و در نهایت، آن‌‌گاه که میان آن دو تعارضی حاصل شود، به قرینه عقل، نقل را به تأویل می‌‌برند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Comparative examining the status of wisdom in book of al-Yaqut of Noubakhti and the book of al-Nejat al-Naser Aladdin Allah

نویسندگان [English]

  • Mahdi Farmanian 1
  • Narjes Abol Ghasemi Dahaqani 2
چکیده [English]

Based on books of al-Yaqut and al-Nejat from Noubakhti and al-Naser Alddin Allah, idea and wisdom are bases of Taklif (obligation) and must be considered. These two scholars believed that base of religion’s augment is wisdom and in these two books counted three various function for wisdom: first, they known wisdom as a tool of inferencing and illustrating for trainings and religion’s learnings. Second: they put wisdom as a source of knowledge and cognition beside Qur’an and Sonnah. Third: they had a taking tool view through wisdom in path of understanding and discovering signification for The Holy Book and Sonnah. Both authors believed on limitation of wisdom in Hosn and Qobh. Of course they believed wisdom and Shar’ have adjustment which this adjustment doesn’t mean these two haven’t any conflict with each other, not complete adjustment between wisdom and Shar’, because they believed wisdom is unable for reaching to all principals of Shar’. In fact from Nowbakhti and al-Naser’s views wisdom in beliefs’ principals takes precedence and while wisdom is silent, Naql would speak, and when wisdom haven’t any reason against Naql or be agree with it, then Naql would confirm wisdom; and finally when they have conflicts with each other, as a evidence of wisdom would paraphrase the Naql.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Nowbakhti
  • al-Naser Alddin Allah
  • Rationalism
  • Zeydiyah
  • Imamiyah
قرآن کریم.
ابن­‌سینا، حسین بن عبدالله، الاشارات و التنبیهات، قم، بوستان کتاب، 1381ش.
جوادی آملی، عبدالله، منزلت عقل در هندسه معرفت دینی، تحقیق: احمد واعظی، قم، اسراء، چاپ اول، 1387ش.
جوهری، اسماعیل بن حماد، معجم الصحاح، تحقیق و ترتیب: خلیل مأمون شیحا، بیروت، دارالمعرفه، 2007م.
حلى، حسن بن یوسف، ‏انوار الملکوت فی شرح الیاقوت، تحقیق: محمد نجمى زنجانى‏، قم، الشریف الرضی، 1363ش.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، تحقیق: صفوان عدنان داوودی، دمشق، دارالقلم؛ بیروت، الدار الشامیه، چاپ اول، 1416ق.
سجادى، سید جعفر، فرهنگ معارف اسلامى‏، تهران، دانشگاه تهران، چاپ سوم، 1373ش.
شوقی ابراهیم عمرجی، احمد، الحیاة السیاسیه و الفکریه للزیدیه فی المشرق الاسلامی، قاهره، مکتبة مدبولی، چاپ اول، 2000م.
طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، 1417ق.
طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، تحقیق: سید احمد حسینى، تهران، کتاب­‌فروشى مرتضوى‏، چاپ سوم، 1375ش.
علیپور، فاطمه، «نقش عقلانیت در فرهنگ و علوم اسلامی»، مجله حکمت سینوی، شماره 35، زمستان 1385ش.
فارابی، ابونصر، فصول منتزعه، تهران، المکتبة الزهراء، 1405ق.
فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، قم، هجرت، چاپ دوم، 1410ق.
فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، معجم القاموس المحیط، بیروت، دارالمعرفه، 2007م.
کاشفی، محمدرضا، کلام شیعه ماهیت مختصات و منابع، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ سوم، 1387ش.
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تصحیح: علی­‌اکبر غفاری، بیروت، دارالتعارف، چاپ چهارم، 1401ق.
مصطفوى، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1360ش.
الناصر لدین الله، النجاة لمن اتبع الهدی و اجتنب الردی، تحقیق: امام حنفی سید عبدالله، دارالآفاق العربیه، چاپ اول، 2001م.
نوبختی، ‏ابواسحاق، الیاقوت فی علم الکلام‏، تحقیق: على­‌اکبر ضیائى، قم، کتابخانه آیت­‌الله مرعشى نجفی، چاپ اول، 1413ق.