اصول مذاکرات سیاسی براساس منابع اسلامی (با تأکید بر مذاکرات عصر پیامبر(ص))

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران

2 دکترای علوم قرآن و حدیث، پژوهشگر و مدرس دانشگاه جامع امام حسین(ع)

چکیده

مذاکره سیاسی به عنوان راه‌حلی عُقلایی، مسالمت­‌آمیز و کارآمد برای پایان­‌دادن به اختلافات طرفین ذی­‌نفع، همواره مورد توجه حکومتها و گروهها بوده است. امروزه اسلام‌ستیزان، به دنبال ارائه و القای چهره‌ای خشونت‌طلب و فاقد منطق از این آیین، آن ‌هم به‌نحوی هستند که گویی هیچ گرایش و اصولی برای گفت­‌وگو و مذاکره نداشته است اما در بررسی منابع معتبر تاریخی ـ روایی مرتبط با سیره پیامبر اکرم(ص)، به­‌یقین می‌توان دریافت که آن حضرت، بارها به منظور حل مسائل فی­‌مابینِ حکومت اسلامی با گروههای مخالفی که با آنها تعارض منافع وجود داشته است، از راهکار خردورزانه مذاکره سیاسی، همراه با اصول و دستورالعمل‌های ویژه‌ای بهره برده که این امر، شاهدی بر نقض ادعای دشمنان اسلام است؛ لذا در این نوشتار،‌ با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی، ضمن ارائه معنایی دقیق و جامع از مفهوم «مذاکر‌ه سیاسی» و مؤلفه‌های آن، با مطالعه منابع معتبر شیعه و اهل تسنّن، نوع مواجهه پیامبر اسلام(ص) با مخالفان در «مذاکرات حدیبیه»، «مذاکره با یهود فدک» و «مذاکره با بنی‌ثقیف» بررسی شده و مهم‌ترین «اصول» و دستورالعمل‌های ایشان در این مذاکرات، در قالب اصول «روانی ـ پنداری»، «رفتاری ـ کرداری» و «گفتاری ـ بیانی» شناسایی و تبیین شده و میزان تطابق هر یک از این اصول، با قواعد مذاکرات امروزی نیز بررسی شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Principles of Political Negotiations Based on Islamic Sources (With Emphasis on the Negotiations of the Age of Prophet PBUH)

نویسندگان [English]

  • Mohammad Reza Shahroudi 1
  • Mohammad Ghasemi Shub 2
1 Associate Professor at Tehran University
2 PhD at Quranic and Hadith Sciences, Researcher and Lecturer at Imam Hossein University
چکیده [English]

Political negotiation as a rational, peaceful, and efficient solution to end disputes between interested parties has always been the focus of governments and groups. Today, anti-Islamists seek to present and induce a violent and irrational face of this religion, as if it had no tendency and principle for dialogue and negotiation, but in examining reliable historical-narrative sources related to the biography of the Holy Prophet PBUH, It can be seen with certainty that he repeatedly used the rational strategy of political negotiation, along with special principles and instructions, to resolve issues between the Islamic government and opposition groups with which there were conflicts of interest, which is evidence of a violation of the claims of the enemies of Islam. Therefore, in this article, using a descriptive-analytical method, while presenting a precise and comprehensive meaning of the concept of “political negotiation” and its components, by studying the authoritative Shiite and Sunni sources, the encounter type of the Prophet PBUH with the opposition in “Hudaybiyyah Negotiations”, “negotiation with the Jews of Fadak” and “negotiation with Bani Saqif” have been examined and their most important “principles” and instructions in these negotiations have been identified and explained in the form of “psychological-imaginative”, “behavioral-gestural” and “spoken-expressive” principles, and the extent to which each of these principles conforms to the rules of today’s negotiations have also been examined.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Political Negotiation
  • the Holy Prophet PBUH
  • Principles of Negotiation
  • Shiites
  • Sunnis
قرآن کریم.
آداب دیپلماسی و فنون مذاکره، سید داود آقایی، تهران، دانشگاه تهران، 1387ش.
الاستیعاب فى معرفة الأصحاب، یوسف بن عبدالله ابن‌عبدالبر، بیروت، دارالجیل، 1412ق.
اسلام و حقوق بین‌الملل، محمدرضا ضیائی بیگدلی، تهران، گنج دانش، 1375ش.
الاصول العامة للعلاقات الدولیه فی الاسلام وقت السلم، احمد عبدالونیس شتا، قاهره، المعهد العالمی للفکر الإسلامی، 1417ق.
اصول و فنون مذاکره، راجر فیشر؛ ویلیام یوری، ترجمه مسعود حیدری، تهران، سازمان مدیریت صنعتی، 1398ش.
الأغانی، ابوالفرج اصفهانی، قاهره، المؤسسه المصریه العامه، 1963م.
إمتاع الأسماع بما للنبى من الأحوال و الأموال و الحفدة و المتاع، احمد بن على مقریزی، قاهره، دارالانصار، 1401ق.
انساب الأشراف، احمد بن یحیی بلاذری، بیروت، دارالفکر، 1417ق.
بحار الأنوار‏، محمدباقر بن محمدتقی مجلسى، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1403ق.
البدایة و النهایة، اسماعیل بن عمر ابن­‌کثیر، بیروت، دارالفکر، 1407ق.
بررسی تاریخی صلحهای پیامبر(ص)، حامد منتظری مقدم، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، 1390ش.
پنجاه و سه اصل مذاکره، لیگ تامپسون، ترجمه محمدرضا شعبانعلی و آرش اقبالی، تهران، نص، 1397ش.
تاج العروس من جواهر القاموس، محمد بن محمد حسینی زبیدی، بیروت، دارالفکر، 1414ق.
تاریخ الأمم و الملوک، محمد بن جریر طبری، بیروت، دارالتراث، 1387ق.
تاریخ المدینة المنورة، عمر ابن­‌شبه، قم، دارالفکر، 1410ق.
تاریخ تحلیلی اسلام تا پایان امویان، سید جعفر شهیدی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، 1383ش.
التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، حسن مصطفوى، تهران‏، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1360ش‏.
«تحلیل سیاسی زبان بدن در تاریخ بیهقی»، علی­‌اکبر باقری؛ مرضیه زلیکانی، مجله متن­‌پژوهی ادبی، شماره 65، 1394ش.
تفسیر القمی، علی بن ابراهیم قمی، قم، دارالکتاب، 1367ش.
جامع البیان فى تفسیر القرآن، محمد بن جریر طبری، بیروت، دارالمعرفه، 1412ق.
جنگ روانی، حسین متفکر، قم، دفتر عقل پژوهشکده تحقیقات اسلامی سپاه، 1385ش.
حقوق بین‌الملل عمومی، سید باقر میرعباسی، تهران، نشر میزان، 1383ش.
حقوق بین‌الملل عمومی، حسین ثریائی آذر، تهران، قومس، 1382ش.
حقوق بین‌الملل معاهدات، هدایت­‌الله فلسفی، تهران، فرهنگ نشر نو، 1379ش.
حقوق دیپلماتیک، احمد ابوالوفاء، ترجمه سید مصطفی میرمحمدی، تهران، سمت، 1390ش.
حقوق معاهدات بین‌المللی و دیپلماسی در اسلام، عباسعلی عمید زنجانی، تهران، سمت، 1390ش.
الدیبلوماسیه القدیمیه و المعاصره، علی عبدالقوی غفاری، دمشق، دارالأوائل، 2002م.
دیوان المبتدأ و الخبر فى تاریخ العرب و البربر و من عاصرهم من ذوى الشأن الأکبر، عبدالرحمن بن محمد ابن‌خلدون، بیروت، دارالفکر، 1408ق.
زبان دیپلماسی در عصر ارتباطات، منوچهر صادقی برزلیقی، تهران، سیب، 1382ش.
زندگانی حضرت محمد(ص) خاتم النبیین، سید هاشم رسولی محلاتی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1391ش.
سبل الهدى و الرشاد فى سیرة خیر العباد، محمد بن یوسف صالحی شامی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1414ق.
سنن إبی‌داود، سلیمان بن اشعث ابوداود سجستانی، قاهره، دارالحدیث، بی­‌تا.
السیرة النبویة، عبدالملک ابن­‌هشام، بیروت، دارالمعرفة، بى­‌تا.
شایستگی‌های یک مذاکره‌کننده موفق، مسعود حیدری؛ لیلا جراحی، تهران، سازمان مدیریت صنعتی، 1396ش.
الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیة، اسماعیل بن حماد جوهرى، بیروت‏، دارالعلم للملایین، 1376ش.
صحیح البخاری، محمد بن اسماعیل بخارى، قاهره، لجنة إحیاء کتب السنة، 1410ق.
صحیح مسلم، مسلم بن حجاج نیشابوری، قاهره، دارالحدیث، 1412ق.
الطبقات الکبرى، محمد بن منیع ابن­‌سعد، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1410ق.
فرهنگ ابجدی، فؤاد افرام بستانی، ترجمه رضا مهیار، تهران، اسلامی، 1375ش.
فرهنگ اصطلاحات جغرافیای سیاسی ـ نظامی، علی­‌اصغر روشن؛ نورالله فرهادیان، تهران، دانشگاه امام حسین(ع)، 1385ش.
فرهنگ روابط بین‌الملل، گراهام ایوانز؛ جفری نونام، ترجمه حمیرا مشیرزاده و حسین شریفی طرازکوهی، تهران، نشر میزان، 1381ش.
فرهنگ عمید، حسن عمید، تهران، سپهر، 1369ش.
فقه القرآن، سعید بن هبةالله راوندی، قم، کتابخانه آیةالله مرعشی نجفی، 1405ق.
فنون مذاکره، تیم هیندل، ترجمه شفیع الهی، تهران، سارگل، 1383ش.
فنون مذاکره، محمدرضا شعبانعلی، تهران، نص، 1398ش.
الکافی، محمد بن یعقوب کلینى‏، تهران، دارالکتب الإسلامیه، 1407ق.
«کاربست مذاکره در دیپلماسی کشور اسلامی»، قاسم شبان­‌نیا، مجله حکومت اسلامی، شماره 79، 1395ش.
کتاب القضاء، سید محمدرضا گلپایگانی، قم، دارالقرآن الکریم، 1413ق.
لسان العرب، محمد بن مکرم ابن­منظور، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1408ق.
لغت‌نامه، علی­‌اکبر دهخدا، تهران، دانشگاه تهران، 1377ش.
مبادی العربیه، رشید شرتونی، قم، دارالعلم، 1429ق.
«مبانی قرآنی نرمش قهرمانانه در سیاست خارجی»، نعمت­‌الله یوسفیان؛ سید رضا مؤدب، مجله پژوهشهای اندیشه قرآنی، شماره 1، 1394ش.
مجمع البحرین، فخرالدین بن محمد طریحی، تهران، مرتضوی، 1375ش.
مجمع البیان فى تفسیر القرآن، فضل بن حسن طبرسی، تهران، ناصرخسرو، 1372ش.
المحیط فی اللغه، اسماعیل بن عباد صاحب، بیروت، عالم الکتب‏، 1414ق.
مدیریت فرایند مذاکرات بین‌المللی، نعمت مهدوی­‌راد؛ سید عبدالله حسینی، تهران، بنیاد حقوقی میزان، 1394ش.
مذاکرات سیاسی و دیپلماتیک، اردشیر سنایی، تهران، کلک سیمین، 1390ش.
مذاکره دولت اسلامی با سایر دول از منظر فقه اسلامی، قاسم شبان­‌نیا، قم، مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی(ص)، 1399ش.
مذاکره سیاسی در اسلام: اهداف، اصول، روشها، احمد رضایی، قم، زمزم هدایت، 1396ش.
مسند الدارمی، عبدالله بن عبدالرحمن دارمى، ریاض، دارالمغنی‏، 1421ق.
«مصونیت دیپلماتیک و کنسولی و قواعد حاکم بر آنها»، محسن جلیلی پیرانی، مجله مطالعات حقوق، شماره 32، 1398ش.
معجم مقاییس اللغه، احمد ابن­‌فارس، قم، مکتب الاعلام الإسلامی، 1404ق.
المغازی، محمد بن عمر واقدی، بیروت، مؤسسة الأعلمی، 1409ق.
المفردات فی غریب القرآن، حسین بن محمد راغب اصفهانی، تهران، المکتبة المرتضویة، 1383ش.
من لایحضره الفقیه، محمد بن على ابن­‌بابویه، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1413ق.
هنر و دانش مذاکره، مارک شوئنفیلد؛ ریک شوئنفیلد، ترجمه علی مستاجران و مسعود راجی، تهران، نشر نی، 1384ش.
Principles of International Law, Hans Kelsen, Lawbook Exchange, 2012.