تأثیر اختلاف دارین بر وصیت تملیکی و عهدی در فقه اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکترای فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه سیستان و بلوچستان

چکیده

مسئله محوری پژوهش بررسی تأثیر اختلاف دارین بر وصیت تملیکی و عهدی در فقه اسلامی است، از عوامل مؤثر بر وصیت، اتفاق و اختلاف دارین موصی و موصی‌له در وصیت تملیکی و موصی و وصی در وصیت عهدی است، اختلاف دارین بیانگر اختلاف در دین و سرزمین طرفین وصیت است. یافته‌ها با روند توصیفی ـ تحلیلی از این قرارند: فقهای اسلامی در رأی مشهور بنابر ادله روایی وصیت افرادی را که اختلاف دین و سرزمین ندارند، برای همدیگر و همچنین وصیت به مال کافر حربی برای مسلمان را جایز دانسته‌اند، اما در وصیت مسلمان برای کافر حربی مستأمن و غیرمستأمن اختلاف‌نظر دارند، در کل با توجه به اطلاق آیه وصیت و سایر ادله، می‌توان برای هر شخصی از هر دین و سرزمینی وصیت به مال نمود، در وصیت عهدی اختلاف دین، بنابر ادله روایی مانع از وصیت است، اگرچه بنا بر اتفاق آراء فقها، وصیت عهدی برای کافر جایز نیست. اما عامل مهم و خصیصه برجسته در وصیت عهدی عدالت رفتاری و امانت وصی است و مطابق اطلاق آیه وصیت و برخی آراء شاذ از برخی فقها و مناقشات وارده بر دلایل عدم جواز، مدعا این است در صورت عدالت کافر، می‌توان لااقل برای کافر ذمی و با ضم امین مسلمان، وصیت عهدی قائل بود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Effect of Ikhtilaf Al-Darayn (Territoriality) on Wills of Testament and Wills of Possession in Islamic jurisprudence

نویسنده [English]

  • Ferasat Mohammadi Bolbanabad
PhD at University of Sistan & Baluchestan
چکیده [English]

The central issue of the research is the study of the effect of Ikhtilaf Al-Darayn (Territoriality) on Wills of Testament and Wills of Possession in Islamic jurisprudence. One of the factors affecting the will is Ikhtilaf Al-Darayn in the parties of a will. Ikhtilaf Al-Darayn refers to the difference of religion and nationality of the parties of a will. Findings with descriptive-analytical process are as follows; Islamic jurists in the popular opinion, according to the narrations, have considered permitted the will of people who do not differ in religion and nationality for each other as well as the will of a military infidel for Muslims, but they disagree in the will of Muslims for infidels. According to the verse of testament and other evidences, a will can be made for any person from any religion and land. In wills of Testament, difference in religion, based on narrative evidence, is not permitted. However, an important factor and a prominent feature in wills of testament is behavioral justice and trustworthiness of the testator. According to the verse of will and some opinions of some jurists and disputes over the reasons for impermissibility, it is claimed that in case of justice of an infidel, a testament can be made at least for a Tributary (Dhimmi) infidel with the trust of a Muslim.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Will of Possession
  • Will of Testament
  • Ikhtilaf Al-Darayn (Territoriality)
  • Comparative jurisprudence

مراجع

قرآن کریم.
الأم، محمد بن ادریس شافعی، بیروت، دارالمعرفة، 1410ق.
أنیس الفقهاء فی تعریفات الألفاظ المتداولة بین الفقهاء، قاسم بن عبدالله قونوی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1424ق.
بدایة المجتهد و نهایة المقتصد، محمد بن احمد ابن‌رشد، قاهره، دارالحدیث، 1425ق.
بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، ابوبکر بن مسعود کاسانی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1406ق.
بلغة الفقیه، سید محمد آل بحرالعلوم، تهران، مکتبة الصادق، 1403ق.
تبیین الحقائق شرح کنز الدقائق، عثمان بن علی زیلعی، بولاق، المطبعة الکبرى الأمیریة، 1313ق.
تحریر المجلة، محمدحسین آل کاشف الغطاء، قم، کتاب‌فروشی فیروزآبادی، 1361ش.
تحریر الوسیلة، سید روح‌الله خمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، بی‌تا.
تذکرة الفقهاء، حسن بن یوسف حلی، تهران، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، بی‌تا.
الجامع الصحیح المختصر، محمد بن اسماعیل بخاری، بیروت، دار ابن‌کثیر، 1407ق.
جامع المدارک فی شرح المختصر النافع، سید احمد خوانساری، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1405ق.
جامع المقاصد فی شرح القواعد، على بن حسین محقق کرکى، قم، مؤسسة آل البیت(ع) لإحیاء التراث، 1414ق.
جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، محمدحسن نجفی، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1404ق.
الجوهرة النیرة، ابوبکر بن علی حداد زبیدی، قاهره، المطبعة الخیریة، 1322ق.
حاشیة الدسوقی على الشرح الکبیر، محمد بن احمد دسوقی، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
الحاوی الکبیر فی فقه مذهب الإمام الشافعی، علی بن محمد ماوردی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1419ق.
الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، یوسف بن احمد بحرانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1405ق.
الخلاف، محمد بن حسن طوسی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1407ق.
دقائق أولی النهى لشرح المنتهى، منصور بن یونس بهوتى، بیروت، عالم الکتب، 1414ق.
رد المحتار على الدر المختار، محمدامین بن عمر ابن‌عابدین، بیروت، دارالفکر، 1412ق.
الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، زین‌الدین بن علی شهید ثانی، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1403ق.
ریاض المسائل فی تحقیق الأحکام بالدلائل، سید علی بن محمدعلی طباطبایی، قم، مؤسسة آل البیت(ع) لإحیاء التراث، 1418ق.
السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، محمد بن منصور ابن‌ادریس حلی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1410ق.
سنن ابن‌ماجه، محمد بن یزید ابن‌ماجه قزوینی، قاهره، دارإحیاء الکتب العربیة، بی‌تا.
سنن البیهقی الکبرى، احمد بن حسین بیهقی، مکه، مکتبة دارالباز، 1414ق.
شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، جعفر بن حسن محقق حلى، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1408ق.
شرح مختصر خلیل، محمد بن عبدالله خرشی، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
فتح الباری شرح صحیح البخاری، احمد بن علی ابن‌حجر عسقلانی، بیروت، دارالمعرفة، 1379ق.
الفقه الإسلامی و أدلته، وهبه زحیلی، دمشق، دارالفکر، بی‌تا.
الفقه على المذاهب الأربعة، عبدالرحمن جزیری، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1424ق.
القاموس الفقهی لغةً و اصطلاحاً، سعدی ابوجیب، دمشق، دارالفکر، 1408ق.
«قدرت نرم نظم اساسی جمهوری اسلامی ایران در تحقق آرمان وحدت اسلامی»، سید محمدمهدی غمامی و سهراب صلاحی، مجله مطالعات قدرت نرم، شماره 6، 1391ش.
العروة الوثقى مع التعلیقات، سید محمدکاظم طباطبایى یزدى، قم، مدرسه امام على بن ابى‌طالب(ع)، 1428ق.
اللمعة الدمشقیة فی فقه الإمامیة، محمد بن مکی شهید اول، بیروت مؤسسة فقه الشیعة، بی‌تا.
مباحث فقهیة (الوصیة، الشرکة، صلة الرحم)، سید تقى طباطبایى قمى، قم، چاپخانه امیر، 1419ق.
مبانی منهاج الصالحین، سید تقى طباطبایى قمى، قم، قلم الشرق، 1426ق.
المبسوط، محمد بن احمد سرخسی، بیروت، دارالمعرفة، 1414ق.
مجمع البحرین، فخرالدین بن محمد طریحی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1367ش.
المجموع شرح المهذب، یحیی بن شرف نووی، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
المدونة، مالک بن انس، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1415ق.
المعجم الوسیط، ابراهیم مصطفى، احمد زیات، حامد عبدالقادر و محمد نجار، بی‌جا، دارالدعوة، بی‌تا.
المغنی، عبدالله بن احمد ابن‌قدامه، قاهره، مکتبة القاهرة، 1388ق.
المقنعة، محمد بن محمد مفید، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1410ق.
موجز دائرة المعارف الإسلامیة، جمعی از نویسندگان، امارات، مرکز الشارقة للإبداع الفکری، 1998م.
المهذب البارع، احمد بن محمد ابن‌فهد حلی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1407ق.
المهذب فی فقه الإمام الشافعی، ابراهیم بن علی شیرازی، بیروت، دارالکتب العلمیة، بی‌تا.
المهذب، عبدالعزیز بن نحریر ابن‌براج، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1406ق.
نیل الأوطار شرح منتقى الأخبار من أحادیث سید الأخیار، محمد بن علی شوکانی، مصر، إدارة الطباعة المنیریة، 1344ق.
وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، محمد بن حسن حر عاملی، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1412ق.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار