مالک و وارث دیه مقتول از دیدگاه فقهای مذاهب خمسه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه کردستان

2 کارشناس ارشد فقه شافعی

چکیده

دیه مالی است که در صورت قتل شخص و عدم وجود مجازات و به عنوان بدل نفس، پرداخت آن لازم می‌شود. بدیهی است که مقتول امکان استفاده از دیه را نداشته و در عین حال نمی‌توان دیه را بدون مالک دانسته و آن را به حال خود رها کرد. به همین دلیل علما در مورد مالک و وارث دیه اختلاف دارند. برخی بر این اعتقادند که می‌توان آن را در ردیف اموال متوفا و ماترک وی محسوب کرد و برخی دیگر عقیده بر این دارند که مستقیماً باید آن را به ورثه مقتول انتقال داد و برخی تفصیلات دیگری را مطرح ساخته‎اند. پذیرش هر کدام از این اقوال، توابع و آثار خاصی را به­‌دنبال دارد. جمهور فقها با استدلال به برخی ادله نقلی و اینکه دیه بدل نفس مقتول است آن را در شمار ماترک وی لحاظ کرده‌اند. در مقابل گروهی با این استدلال که دیه بعد از فوت شخص واجب شده و در نتیجه، شخص اهلیت تملک بر اموال را از دست خواهد داد، معتقد به انتقال مستقیم دیه به ورثه هستند و برخی دیگر رأی به اخراج بخشی از افراد از شمار وارثان دیه داده‌اند. ترجیح این پژوهش بعد از مقایسه ادله و دیدگاههای مذکور در این باب، مالک دانستن مقتول بر دیه و در نتیجه ماترک و میراث­‌بودن دیه است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Owner and Heir of the Ransom from the Viewpoint of the Jurists of Islamic Denominations

نویسندگان [English]

  • Farzad Parsa 1
  • Hassan Rahimi 2
1 Associate Professor at University of Kurdistan
2 MA at Shafi'i Jurisprudence
چکیده [English]

Diyah is a financial ransom that must be paid in case of murder and in the absence of punishment as a ransom. It is obvious that the victim could not use the Diyah and at the same time it is not possible to consider the Diyah without the any owner. For this reason, the scholars disagree about the owner and heir of the blood money. Some believe that it can be considered as the property of the deceased and his estate, while others believe that it should be directly transferred to the heir of the victim, and some have provided other details. Acceptance of each of these statements has certain functions and effects. The Majority of Jurists, considering some narrated evidences and considering the ransom as exchange instead of the victim’s soul, have regarded it as his properties. On the other hand, some believe that Diyah becomes obligatory after the death of the deceased and as a result, the person will lose the ability to own the property. After comparing the arguments and views, the preference of this study is to consider the victim as the owner of the blood money, so it is considered as the property of the deceased and can be inherited by the heirs.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Diyah
  • Victim
  • Owner
  • Heir
  • Estate
  • Jurisprudence of the Five Islamic Schools

مراجع

إرشاد الاذهان الی احکام الایمان، حسن بن یوسف حلی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1410ق.
الاستذکار، یوسف بن عبدالله نمری، دمشق، دارالوعی، 1993م.
الإشراف على مذاهب العلماء، محمد بن ابراهیم ابن­‌منذر، امارات، مکتبة مکة الثقافیة، 2004م.
الاصل، محمد بن حسن شیبانی، بیروت، دار ابن­‌حزم، 2012م.
الإقناع فی فقه الامام احمد بن حنبل، موسی بن احمد حجاوی، بیروت، دارالمعرفه، بی­‌تا.
الإقناع فی مسائل الإجماع، علی بن محمد ابن­‌قطان، قاهره، الفاروق الحدیثة، 2004م.
الأم، محمد بن ادریس شافعی، بیروت، دارالمعرفه، 1393ق.
الانصاف فی معرفة الراجح من الخلاف، علی بن سلیمان مرداوی، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1419ق.
الآثار، یعقوب بن ابراهیم ابویوسف، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1355ق.
البحر الرائق شرح کنز الدقائق، زین­‌الدین بن ابراهیم ابن­‌نجیم مصری، بیروت، دارالمعرفه، بی­‌تا.
البحر المحیط فی اصول الفقه، محمد بن عبدالله زرکشی، کویت، وزارة الاوقاف و الشؤون الإسلامیه، 1992م.
بحر المذهب فی فروع المذهب الشافعی، عبدالواحد بن اسماعیل رویانی، بیروت، دارالکتب العلمیه، 2009م.
بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، ابوبکر بن مسعود کاسانی، بیروت، دارالکتاب العربی، 1982م.
بدایه المجتهد و نهایه المقتصد، محمد بن احمد ابن­‌رشد، قاهره، مطبعه مصطفی البابی الحلبی، 1395ق.
بلغة الفقیه، سید محمد آل بحرالعلوم، تهران، مکتبة الصادق، 1403ق.
البیان و التحصیل، محمد بن احمد ابن­‌رشد، بیروت، دارالغرب الإسلامی، 1408ق.
التاج و الإکلیل لمختصر خلیل، محمد بن یوسف عبدری قرناطی، بیروت، دارالفکر، 1398ق.
تبیین الحقائق شرح کنز الدقائق، عثمان بن علی زیلعی، بولاق، المطبعة الکبرى الأمیریة، 1313ق.
تحریر الوسیله، سید روح­‌الله خمینی، نجف، مطبعة الآداب، 1390ق.
التعریفات، علی بن محمد جرجانی، بیروت، دارالکتاب العربی، 1405ق.
التوضیح فی شرح المختصر الفرعی، خلیل بن اسحاق جندی، قاهره، مرکز نجیبویه للمخطوطات و خدمة التراث، 2008م.
جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، محمدحسن نجفی، تهران، دارالکتب الإسلامیه، 1368ش.
الجوهرة النیرة علی مختصر القدوری، ابوبکر بن علی حداد زبیدی، پاکستان، مکتبة الحقانیة، بی­‌تا.
الحاوی الکبیر فی فقه مذهب الإمام الشافعی، علی بن محمد ماوردی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1994م.
الخلاف، محمد بن حسن طوسی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1414ق.
رد المحتار علی الدر المختار، محمدامین بن عمر ابن­‌عابدین، بیروت، دارالفکر، 1412ق.
روضه الطالبین و عمده المفتین، یحیى بن شرف نووی، بیروت، المکتبة الإسلامیة، 1405ق.
شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، جعفر بن حسن محقق حلی، تهران، استقلال، 1409ق.
شرح مختصر الطحاوی، احمد بن علی جصاص، بیروت، دارالبشائر الإسلامیه، 2010م.
شرح منتهی الارادات، منصور بن یونس بهوتی، بیروت، عالم الکتب، 1996م.
الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیة، اسماعیل بن حماد جوهری، بیروت، دارالعلم للملایین، 1407ق.
الفروق، احمد بن ادریس قرافی، بیروت، عالم الکتب، بی‌تا.
فقه الرضا، محمد بن علی بن ابن‌بابویه، مشهد، المؤتمر العالمی للإمام الرضا(ع)، 1406ق.
القاموس المحیط، محمد بن یعقوب فیروزآبادی، بیروت، مؤسسه الرساله، 1429ق.
کشاف القناع عن متن الاقناع، منصور بن یونس بهوتی، بیروت، دارالفکر، 1402ق.
کفایة الطالب الربانی لرسالة ابن‌ابی­‌زید القیروانی، علی بن خلف منوفی مالکی، بیروت، دارالفکر، 1412ق.
المبدع شرح المقنع، ابراهیم بن محمد ابن­‌مفلح، ریاض، دار عالم الکتب، 2003م.
المبسوط، محمد بن احمد سرخسی، بیروت، دارالمعرفه، 1993م.
المبسوط، محمد بن حسن طوسی، تهران، المکتبة المرتضویة، بی­‌تا.
المجموع شرح المهذب، یحیى بن شرف نووی، جدة، مکتبة الإرشاد،­ بی­‌تا.
المختصر النافع، جعفر بن حسن محقق حلی، تهران، مؤسسة البعثة، 1410ق.
المصباح المنیر، احمد بن محمد فیومی، بیروت، المکتبة العلمیة، بی­‌تا.
المعونة علی مذهب عالم المدینة، عبدالوهاب بن علی قاضی عبدالوهاب، مکه، مکتبة نزار مصطفی الباز، بی­‌تا.
مغنی المحتاج الی معرفه معانی الفاظ المنهاج، محمد بن احمد خطیب شربینی، بیروت، دارالفکر، 1415ق.
المغنی، عبدالله بن احمد ابن­‌قدامه، بیروت، دارالفکر، 1405ق.
المقنعة، محمد بن محمد مفید، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1410ق.
الموطأ، مالک بن انس، دمشق، دارالقلم، 1991م.
المهذب فی فقه الإمام الشافعی، ابراهیم بن علی بن شیرازی، دمشق، دارالقلم، 1992م.
المهذب، عبدالعزیز بن نحریر ابن­‌براج، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1406ق.
النهایة، محمد بن حسن طوسی، قم، قدس محمدی، بی­‌تا.
الوصایا و المواریث، مرتضی بن محمدامین انصاری، قم، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، 1415ق.
الهدایة شرح بدایة المبتدی، علی بن ابی­‌بکر مرغینانی، بیروت، المکتبة الإسلامیة، بی‌تا.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار