حق بیمار بر محرمانگی اطلاعات پزشکی و گستره آن از منظر امامیه و اهل‌سنت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه قم

2 دانش پژوه درس خارج حوزه علمیه قم و دانش‌آموخته مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) قم

3 دانشجوی کارشناسی ارشد فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه قم

چکیده

یکی از اصول بنیادین در درمان، دریافت اطلاعات صحیح و کامل از بیمار است و این فرایند نیز تنها در سایه اعتماد بیمار به کادر درمان رخ می­‌دهد. از این رو، رازپوشی و حفظ اسرار بیماران در نظام سلامت از جایگاه ویژه­‌ای برخوردار است، همان­‌گونه که متون به­‌جای­‌مانده در این زمینه گواه قدمت دیرینه آن است. در این میان، یکی از عوامل تحول­‌ساز در زمینه نهادینه­‌کردن لزوم حفظ اسرار بیماران، نگرش «حق­‌مدارانه» به امر محرمانگی مدارک پزشکی است؛ زیرا از سویی در سایه این «حق» می­‌توان نوعی ضمانت اجرایی را به تصویر کشید و از سوی دیگر تعیین گستره این حق گامی اساسی در ارتقاء امنیت سلامت فرد و جامعه است، زیرا گاهی اقتضای برخی از مصالح، نوعی الزام به افشاگری است که نتیجه آن تزاحم میان حق بر محرمانگی اطلاعات با حق بر افشای اطلاعات بیمار است. بر این اساس هدف این نوشتار، اثبات «حق بیمار بر رازداری و تبیین گستره آن» است. بنابراین، سؤال مطرح آن است که در تعالیم دینی، از چه مؤلفه­‌هایی می­‌توان برای الزام­‌آوری به عنوان یک «حق» در راستای حفظ یا افشای اطلاعات بیمار بهره برد. نتایج نوشتار حاضر که با تکیه بر گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه­‌ای و روش توصیفی - تحلیلی سامان یافته است، نشان می­‌دهد که محرمانه قلمداد شدن مدارک پزشکی به عنوان یک حق برای بیمار ثابت است، اما در شرایطی که رازداری سلامت بیمار، اطرافیان و یا جامعه را با مخاطره مواجه سازد، پزشک ملزم به رازداری نبوده، بلکه در برخی موارد موظف به اطلاع­‌رسانی است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Patient’s Right to the Confidentiality of Medical Information and Its Scope from the Perspective of Imamis and Sunnis

نویسندگان [English]

  • Mohammad Javad Heydari Khorasani 1
  • Mahdi Ekhlasi 2
  • Ali Reza Majd Ara 3
1 Assistant Professor at University of Qom
2 Scholar at Islamic Seminary of Qom & Educated at Jurisprudence Center of Imams Athar, Qom
3 MA student at University of Qom
چکیده [English]

One of the basic principles in treatment is to receive accurate and complete information from the patient, and this process occurs only in the shadow of the patient’s trust in the treatment staff. Hence, the secrecy and protection of patients’ secrets has a special place in the health system, as the texts left in this field are evidence of its long history. In the meantime, one of the transformative factors in the field of institutionalizing the need to keep patients’ secrets; The “right-leaning” approach is to the confidentiality of medical records; Because, from one side, in the shadow of this “right”, a kind of executive guarantee can be depicted, and from another side, determining the scope of this right is a fundamental step in promoting the health of the individual and society, because sometimes the necessity of some interests as the result is a conflict between the right to information confidentiality and the right to disclose patient information. Accordingly, the purpose of this article is to prove “the patient’s right to confidentiality and explain its scope”. The question, then, is what components of religious teachings can be used to bind as a “right” to preserve or disclose patient information. The results of the present article, which is organized by relying on library data collection and descriptive-analytical method; Shows that the confidentiality of medical records is a fixed right for the patient, but in situations where confidentiality endangers the health of the patient, others or the community, the physician is not required to be confidential, but in some cases is obliged to inform.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Right
  • Patient
  • Confidentiality of Secrets
  • Confidentiality
  • Disclosure
  • Social Interests

مراجع

قرآن کریم.
احترام الحیاة خاصة، عبداللطیف الهمیم، دارعمار، 2004م.
احیاء علوم الدین، محمد بن محمد غزالی، بیروت، دارالمعرفه، بی­‌تا.
اخلاق پزشکی، جمعی از پزشکان، تهران، معاونت امور فرهنگی وزارت بهداشت، 1370ش.
استفتائات پزشکى، لطف­‌الله صافى گلپایگانی، قم، دارالقرآن الکریم، 1415ق.
استفتائات جدید، ناصر مکارم شیرازی، قم، مدرسه امام على بن ابی‌طالب(ع)، 1427ق.
الأدب النبوی، محمد شاذلی الخَوْلی، بیروت، دارالمعرفه، 1423ق.
الامالی، محمد بن حسن طوسی، قم، دارالثقافه، 1414ق.
الانصاف فی مسائل دام فیها الخلاف، جعفر سبحانی، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، 1381ش.
بحار الأنوار، محمدباقر بن محمدتقی مجلسى، بیروت، مؤسسة الوفاء، 1403ق.
«بررسی حدود مصلحت در حریم خصوصی در تعارض با مصالح اجتماعی با رویکردی بر مبانی فقه اسلامی»، افتخار دانش­‌پور، مجله فقه مقارن، شماره 8، 1395ش.
البنایة شرح الهدایة، محمد بدرالدین عینى، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1420ق.
پزشکی قانونی، صمد قضایی، تهران، دانشگاه تهران، 1366ش.
تحریر الوسیله، سید روح­‌الله خمینى، قم، دارالعلم، بی­‌تا.
«تعارض و توازن منافع در حفظ حریم خصوصی و افشای اطلاعات ژنتیکی بیماران»، منا احمدی؛ علی متولی‌زاده اردکانی، مجله حقوق پزشکی، شماره 16، 1390ش.
تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازی، قم، دارالکتب الاسلامیه، 1374ش.
تفسیر الوسیط، وهبه زحیلى، دمشق، دارالفکر، 1422ق.
جواهر الکلام، محمدحسن نجفی، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1404ق.
حدود الواجبات الشرعیه، محمدآصف محسنی قندهاری، قم، مؤلف، 1363ش.
حریم خصوصی در حقوق کیفری اسلام، حسین آقابابایی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1396ش.
حقوق کودک، غلامرضا پیوندی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1390ش.
«رازپوشی و حقیقت­‌گویی»، مهرزاد کیانی، مجله علمی سازمان نظام پزشکی، شماره 4، 1391ش.
«رازداری؛ حق بیمار و مسئولیت مدنی پزشک»، علیرضا یزدانیان؛ مینا عبدالله­‌زاده، مجله اخلاق پزشکی، شماره 35، 1395ش.
«رازداری پزشکی؛ مطالعه تطبیقی میان اصول اخلاق پزشکی و آموزه­‌های اخلاق اسلامی»، سعید نظری توکلی؛ نسرین نژادسروری، مجله ایرانی اخلاق و تاریخ پزشکی، شماره 7، 1391ش.
روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم، محمود بن عبدالله آلوسى، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1415ق.
الزواجر عن اقتراف الکبائر، احمد بن محمد ابن­‌حجر هیثمی، بیروت، المکتبة العصریة، 1420ق.
السر الطبی بین الأطباء و الفقهاء، حامد بن مَدَّه جدعانی، کلیة الدراسات القضائیة و الأنظمة بجامعة أم القرى، 2015م.
سنن أبی‌داود، سلیمان بن اشعث سجستانی، بیروت، المکتبة العصریة، بی­‌تا.
«سوگند در دعاوی بین الادیانی و بین­‌المللی در فقه امامیه و حقوق ایران»، مصطفی دانش­‌پژوه، مجله پژوهشهای فقهی، شماره 4، 1392ش.
صحیح البخاری، محمد بن اسماعیل بخاری، بیروت، دار ابن­‌کثیر، 1407ق.
صحیح مسلم، مسلم بن حجاج نیشابوری، بیروت، دارالجیل، بی­‌تا.
«ضرورت رعایت اصول اخلاقی در بیماران مبتلا به HIV»، مهران سیف فرشد، مجله اخلاق پزشکی، شماره 12، 1389ش.
عمدة القاری شرح صحیح البخاری، محمود بدرالدین عینی، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، بی­‌تا.
عون المعبود شرح سنن أبی­‌داود، محمد شمس عظیم­‌آبادی، بیروت، دارالکتب العلمیه، بی­‌تا.
العین، خلیل بن احمد فراهیدی، قم، هجرت، 1410ق.
غرر الحکم و درر الکلم، عبدالواحد بن محمد تمیمى آمدى، قم، دارالکتاب الإسلامی، 1410ق.
فتح الباری شرح صحیح البخاری، احمد بن علی ابن­‌حجر عسقلانی، بیروت، دارالمعرفة، 1379ق.
فلسفه حقوق، ناصر کاتوزیان، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1377ش.
فیض القدیر شرح الجامع الصغیر، محمد مناوی، قاهره، المکتبة التجاریة الکبرى، 1356ق.
الفقه و مسائل طبیة، محمدآصف محسنی، قم، بوستان کتاب، 1424ق.
«قوانین و خط مشیهای مرتبط با افشای اطلاعات بهداشتی - درمانی به مراجع قضایی»، لیلا قادری نانسا؛ محمدحسین یارمحمدیان؛ احمدرضا رئیسی؛ ناهید توکلی، مجله مدیریت اطلاعات سلامت، شماره 3، 1390ش.
الکافی، محمد بن یعقوب کلینی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1407ق.
کنز العمال، علی بن حسام­‌الدین متقی هندی، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1401ق.
«لزوم محرمانه نگهداشتن اطلاعات ژنتیکی افراد بشر»، علیرضا میلانی­‌فر؛ محمدمهدی آخوندی، مجله اخلاق در علوم و فناوری، شماره 1 و 2، 1386ش.
لسان العرب، محمد بن مکرم ابن­‌منظور، بیروت، دارالفکر، 1414ق.
لغت‌نامه دهخدا، علی­‌اکبر دهخدا، تهران، دانشگاه تهران، 1372ش.
ماهیت و مبانی کلامی تکلیف، محمدهاشم مسعودی، قم، بوستان کتاب، 1388ش.
مبانى فقهى حکومت اسلامى، حسینعلى منتظرى، ترجمه صلواتى و شکورى، قم، مؤسسه ­کیهان، 1409ق.
مبسوط در ترمینولوژی حقوق، محمدجعفر جعفری لنگرودی، تهران، کتابخانه گنج دانش، 1378ش.
مجمع الفائدة و البرهان، احمد بن محمد مقدس اردبیلى، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1403ق.
«محرمانگی اسرار بیماران در آئینه فقه»، عمار نصراللهی، مجله فقه و اجتهاد، شماره 9، 1397ش.
مدیریت اطلاعات بهداشتی، ادنا هافمن، ترجمه مصطفی لنگری‌زاده، تهران، دیباگران، 1381ش.
مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، محمدباقر بن محمدتقى مجلسی، تهران، دارالکتب الإسلامیه، 1404ق.
«مسئولیت مدنی ناشی از افشای اسرار پزشکی در حقوق ایران و کامن‌لا»، محمدمهدی مقدادی؛ محمدحسین دلاوری، مجله حقوق پزشکی، شماره 30، 1393ش.
مسند، احمد بن محمد ابن‌حنبل، بیروت، دارصادر، بی­‌تا.
«مطالعه­ تطبیقی رازداری پزشکی در بیماریهای مقاربتی»، میثم شیخ طلیمی؛ صادق شریعتی نسب؛ رضا عمانی سامانی، مجله ایرانی اخلاق و تاریخ پزشکی، شماره 13، ۱394ش.
معانی الأخبار، محمد بن علی ابن­‌بابویه، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1403ق.
مفردات الفاظ القرآن، حسین بن محمد راغب اصفهانی، دمشق، دارالقلم؛ بیروت، الدار الشامیة، 1412ق.
موسوعه الاخلاق، مؤسسة الدرر السنیة، 1439ق.
موسوعه الامام خویی، سید ابوالقاسم خویی، قم، مؤسسه احیاء آثار امام خویی‌، 1418ق.
الموسوعة الفقهیة الکویتیة، کویت، وزارة الأوقاف والشئون الإسلامیة، 1404ق.
«نگاهی به حدیث المجالس بالامانة»، محمد مرادی، مجله علوم حدیث، شماره 67، 1392ش.
وسائل الشیعة، محمد بن حسن حر عاملى، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، 1409ق.
ولایت فقیه، عبدالله جوادی آملی، تهران، رجاء، 1372ش.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار