مبانی و ادله فقهی تعدیل قرارداد از دیدگاه مذاهب اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه مذاهب اسلامی

2 استادیار گروه فقه و حقوق دانشگاه شهید مطهری

چکیده

تعدیل قرارداد در حقوق ایران از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و حقوقدانان و فقها در مباحث خود به آن پرداخته‌اند. تعدیل در اقسام مختلفش مثل تعدیل قراردادی، تعدیل قانونی و تعدیل قضائی راهگشای بسیاری از عقود و قراردادهاست. تعدیل قرارداد جهت عادلانه­‌ساختن قرارداد و تأمین مصالح اجتماعی و حمایت از فرد زیان‌دیده وضع می‌شود. در زمینه مبانی فقهی و حقوقی تعدیل قرارداد به مواردی اشاره ‌شده که مهمترین آنها عبارت‌اند از: قاعده لاضرر، قاعده عسر و حرج، نظریه غبن حادث و نظریه شرط ضمنی از جمله این موارد است که هرکدام مبانی و مستنداتی از قبیل قرآن، سنت، اجماع و عقل دارند. اصولاً بحث از تعدیل قرارداد زمانی معنا دارد که تعادل و توازن میان تعهدات مقابل مخدوش شده باشد. طبیعی است که تصور چنین وضعیتی در قرارداد که میان انعقاد و تکمیل اثر آن فاصله‌ای نباشد، یا فاصله‌ زمانی اندکی باشد، بسیار بعید است، در حالی ‌که قراردادهای مستمر، همیشه آبستن رویارویی با حوادثی هستند که می‌توانند تعادل تعهدات طرفین را مختل سازند. پژوهش در زمینه تعدیل قرارداد می‌تواند بستری مناسب برای حقوقدانان ایجاد نماید که قاعده یا قواعدی مناسب برای تعدیل قرارداد را نظریه‌پردازی و ایجاد نماید. هم­‌چنین به دادرس کمک می‌کند که با توجه به سکوت و خلأ قانونی و قراردادی، به کمک قاعده و نظریه موصوف نسبت به تعدیل قراردادها اقدام کنند و نیز بررسی انواع شروط تعدیل‌کننده‌ قراردادی و میزان تأثیرگذاری و صحت‌وسقم هر کدام از آنها در حقوق ایران می‌تواند نقش به­‌سزایی برای مردم جهت تنظیم صحیح و دقیق قراردادهای طولانی‌مدت داشته باشد و نیز تطبیقی و مقارانه­‌ای­‌بودن، بررسی مبانی فقهی از دیدگاه مذاهب اسلامی و ادله­‌ای که در زمینه تعدیل قراردادها وجود دارد، از جنبه­‌های جدید و نوآوری تحقیق است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Basics and Jurisprudential Evidences of Contract Modification from the Viewpoint of Islamic Denominations

نویسندگان [English]

  • Meysam Mohammadi 1
  • Morteza Chitsazian 2
1 PhD student at University of Islamic Denominations
2 Assistant Professor at Shahid Motahari University
چکیده [English]

Contract modification has a special place in Iranian law and lawyers and jurists have discussed it in their discussions. Adjustment in its various types, such as contractual adjustment, legal adjustment and judicial adjustment, are the way forward for many contracts and agreements. The adjustment of the contract is made in order to make the contract fair and provide social benefits and support the injured person. In the field of jurisprudence and legal foundations of contract modification, the most important ones are: the rule of non-harm, the rule of difficulty and hardship, the theory of theft of an accident and the theory of an implied condition. And they have reason. Basically, the discussion of adjusting the contract is meaningful when the balance between the obligations of the opposite party is disturbed. It is natural that it is very unlikely to imagine such a situation in a contract where there is no gap between the conclusion and the completion of its effect, or a short time gap, while continuous contracts are always pregnant with facing events that can disturb the balance of the obligations of the parties. Research in the field of contract modification can create a suitable platform for lawyers to theorize and create a suitable rule or rules for contract modification. Also, it helps the judge to adjust the contracts with the help of the above-mentioned rule and theory, considering the silence and legal and contractual void, as well as examining the types of contractual adjusting conditions and the degree of influence and correctness of each of them in Iranian law. It is important for the people to set up long-term contracts correctly and accurately, as well as being comparative, examining the foundations of jurisprudence from the point of view of Islamic Denominations and the evidences that exist in the field of adjusting contracts are new and innovative aspects of research.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Contract Adjustment
  • Basics of Adjustment
  • Inflation
  • Termination
  • Implicit Condition
  • Difficulty and Hardship

مراجع

قرآن کریم.
آثار قراردادها و تعهدات، مهدی شهیدی، تهران، مجد، 1383ش.
احکام حکومتی و مصلحت، سیف‌الله صرامی، تهران، مجمع تشخیص مصلحت نظام، 1380ش.
اصول ‌الفقه الإسلامی، وهبه زحیلی، دمشق، دارالفکر، 1415ق.
اصول الفقه، محمد خضری، قاهره، دارالحدیث، 2001م.
اصول فقه، محمدرضا مظفر، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1370ش.
«بررسی و ارزیابی اخلاقی از تعدیل قرارداد در حقوق ایران و فقه امامیه»، پوراندخت عزیزی، مجله پژوهشهای اخلاقی، شماره 41، 1399ش.
الرساله، محمد بن ادریس شافعی، بیروت، المکتبة العلمیة، بی­‌تا.
العناوین الفقهیه، میرعبدالفتاح حسینی مراغی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1424ق.
القواعد الفقهیه فی کتاب تفصیل الشریعه، سید صمدعلی موسوی، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار(ع)، 1392ش.
القواعد الفقهیه، سید محمدحسن موسوی بجنوردی، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1371ش.
القواعد الفقهیه، ناصر مکارم شیرازی، قم، مدرسه امام علی بن ابی­‌طالب(ع)، 1427ق.
الکافی، محمد بن یعقوب کلینی، تهران، دارالکتب الإسلامیة، 1367ش.
المستصفی من علم الأصول، محمد بن محمد غزالی، بیروت، دارالکتب الإسلامیه، 1996م.
المصباح المنیر، احمد بن محمد فیومی، قم، هجرت، 1425ق.
المیزان فی تفسیر القرآن، سید محمدحسین طباطبایی، تهران، دارالکتب الإسلامیه، 1362ش.
تعدیل قانونی قرارداد با تکیه بر رویه قضایی ایران، حمیدرضا شمس، تهران، بهنامی، 1390ش.
تعدیل قرارداد، سعید بیگدلی، تهران، میزان، 1388ش.
تعدیل قضایی قراردادها، علی‌اکبر حیدری‌فرد، شیراز، فرامتن، 1385ش.
جواهر الکلام، محمدحسن نجفی، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1981م.
دانشنامه حقوق خصوصی، مسعود انصاری؛ محمدعلی طاهری، تهران، محراب فکر، 1384ش.
دوره حقوق مدنی: قواعد عمومی قراردادها: آثار قرارداد، تهران، میزان، 1393ش.
دوره مقدماتی حقوق مدنی: قواعد عمومی قراردادها، تهران، میزان، 1382ش.
عوائد الأیام، احمد بن محمدمهدی نراقی، قم، مکتبة بصیرتی، 1408ق.
غریب الحدیث، عزیزالله عطاردی، تهران، عطارد، 1391ش.
فقه سیاسی، عباسعلی عمید زنجانی، تهران، سپهر، 1384ش.
قاعده لاضرر و لاضرار، سید علی حسینی سیستانی، تهران، خرسندی، 1389ش.
قاعده لاضرر، ناصر مکارم شیرازی، ترجمه سید محمدجواد بنی­‌سعید لنگرودی، قم، مدرسه امام علی بن ابی‌طالب(ع)، 1390ش.
قواعد عمومی قراردادها، ناصر کاتوزیان، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1380ش.
قواعد فقه، ابوالحسن محمدی، تهران، میزان، 1383ش.
قواعد فقه، حبیب‌الله طاهری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1387ش.
قواعد فقه، حمید بهرامی احمدی، تهران، دانشگاه امام صادق (ع)، 1389ش.
قواعد فقه، سید مصطفی محقق داماد، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی، 1383ش.
کفایة الأصول، محمدکاظم خراسانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1424ق.
لسان العرب، محمد بن مکرم ابن­‌منظور، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1408ق.
لغت‌نامه دهخدا، علی‌اکبر دهخدا، تهران، دانشگاه تهران، 1377ش.
متون فقه، مختار صبوری رازلیقی، تهران، مهاجر، 1388ش.
منتهی الوصول و الأمل فی علمی الأصول و الجدل، عثمان بن عمرو ابن­‌حاجب، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1405ق.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار