مبانی و مؤلفه‌های تعامل مذاهب با همدیگر (مطالعه موردی مؤلفه‌های فقهی و اخلاقی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

استادیار دانشگاه تهران

چکیده

اختلافات اجتهادی مبتنی بر تأویل و تعلیل از خصائص فقه پویاست. جامعه دینی در قبال مسائل اختلافی ناشی از اجتهاد، دست‌کم با رفتار دو طیف دینی مواجه است: طیف معتدل که بر اساس آموزه‌های اخلاقی و دینی خود را موظف به تعامل مثبت با اجتهادات مختلف فقهی می‌دانند و طیف افراطی که اجتهادات غیر مذهب خود را بر‌نمی‌تابند و رفتار آنان منجر به واگرایی مذهبی در بین افراد جامعه می‌گردد. مقاله حاضر به روش توصیفی ـ تحلیلی به نقش  مبانی و مؤلفه‌های فقهی اخلاقی در تعامل با اختلافات اجتهادی می­‌پردازد. بر اساس یافته­‌های پژوهش یک شخص اخلاق­‌محور در راستای کارکرد مبانی و مؤلفه‌های اخلاقی در تعامل با اختلافات اجتهادی به اصول زیر پایبند است: اصل امانت‌داری در نقل صحیح و کامل دیدگاهها و دلایل مذاهب فقهی و پرهیز از تقطیع گزاره‌ها و اصل بی‌طرفی و تخصص­‌مداری در مقام توصیف و تحلیل داده‌ها. در عرصه مبانی و مؤلفه‌های فقهی، دو قاعده زیر در تعامل با اختلافات اجتهادی کاربرد دارند: قاعده «مراعات الخلاف» به معنای اعتباردهی به دیدگاههای مختلف در یک مسئله فقهی و نیز قاعده «حکم الامام یرفع الخلاف» به‌عنوان یک قاعده فقهی - سیاسی ناظر بر رفع اختلافات اجتهادی از طرف حاکم. از سوی دیگر با رویکرد الگومحوری عملکرد هم­‌گرایانه اصحاب عقل و نقل و پیشوایان دینی ازجمله سفیان ثوری، شافعی و محمود شلتوت می‌توان به چگونگی تعامل با اختلافات اجتهادی دست یافت.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Principles and Elements of Interaction of Denominations with Each Other (Case Study of Jurisprudential and Ethical Elements)

نویسندگان [English]

  • Mostafa Zolfaghartalab
  • Mohammad Jamali
Assistant Professor at Tehran University
چکیده [English]

The religious society is faced at least with two religious groups in dealing with disagreement issues: the moderate group which sees itself bound to deal positively with different Ijtihads and the extremist group which won’t tolerate Ijtihads from any other denomination which leads to divergence in society. The current research studies the ethical principles and components important in dealing with differences in Ijtihad, through a Jurisprudential and descriptive-analytical method. By the findings of the research an ethical person is bound to these principles in dealing with differences in Ijtihad in order to perform ethical principles and component. Principle of trusteeship in transferring viewpoints and reasoning correctly and avoiding cutting comments and principal of neutrality and professionalism and avoiding insulting in describing and analyzing the data. In this matter two rules are applicable. Consideration of difference’ (Mura‘at al-Khilaf) meaning giving credibility to different viewpoints in a jurisprudential issue and “the rule of leader resolves the disagreement” which is a jurisprudential–political rule relating to resolving the disagreements in Ijtihad by the Leader. Furthermore, with the convergent pattern centered performance of rational and religious leaders including Imam Sufyan Al-Thawri, Imam Al-Shafi‘i and Sheikh Mahmoud Shaltut we can attain the manner which can we deal with disagreements in Ijtihads.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ethical Elements
  • Principles of Jurisprudence
  • Leniency in Differences
  • Rule of Ruler
  • Differences in Ijtihad
قرآن کریم.
اخلاق حرفه‌ای، احد فرامرز قراملکی، تهران، مؤلف، 1382ش.
ادب الاختلاف فی مسائل العلم و الدین، محمد عوامه، جده، دارالمنهاج، 1428ق.
الاختلاف و ما آل الیه، محمد بن عمر بن سالم بازمول، بی­‌نا، بی­‌تا.
الأشباه و النظائر، عبدالرحمن بن ابی‌بکر سیوطی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1403ق.
التاج و الإکلیل، محمد غرناطی، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1416ق.
تاریخ التشریع الاسلامی، محمد خضری بک، بیروت، دارالمعرفه، 1423ق.
تاریخ الفقه الاسلامی، محمد علی سایس، بیروت، دارالکتب العلمیه، بی­‌تا.
تاریخ المذاهب الاسلامیة فی السیاسة و العقائد و تاریخ المذاهب الفقهیة، محمد ابوزهره، قاهره، دارالفکر العربی، بی­‌تا.
التعریفات، علی بن محمد جرجانی، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1416ق.
جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، محمدحسن نجفی، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1404ق.
«خاستگاه اخلاق پژوهش»، احد فرامرز قراملکی، آئینه میراث، شماره 1، 1383ش.
صحیح البخاری، محمد بن اسماعیل بخاری، بیروت، دار ابن­‌کثیر، 1407ق.
صحیح مسلم، مسلم بن حجاج نیشابوری، بیروت، دارالتراث العربی، بی‌تا.
عمدة التحقیق فی التقلید و التلفیق، محمد سعید آلبانی، دمشق، المکتب الاسلامی، 1401ق.
غایة الوصول شرح لب الاصول، زکریا بن محمد انصاری، قم، سیدالشهداء، 1413ق.
الفقیه و المتفقه، احمد بن علی خطیب بغدادی، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1395ق.
القاموس المحیط، محمد بن یعقوب فیروزآبادی، بیروت، دارالفکر، 1429ق.
الکلیات، ابوالبقاء کفوی، دمشق، بی‌نا، 1981م.
لسان العرب، محمد بن مکرم ابن­‌منظور، بیروت، دار صادر، 1956م.
المحلی بالآثار، علی بن احمد ابن­‌حزم، بیروت، دارالفکر، بی­‌تا.
المستصفی، محمد بن محمد غزالی، مصر، مطبعه الامیریه، 1324ق.
المصباح المنیر، احمد بن محمد فیومی، بیروت، المکتبة العلمیة، بی‌تا.
المعجم الوسیط، ابراهیم انیس؛ عبدالحلیم منتصر؛ عطیه الصوالحی؛ محمد خلف الله احمد، بی‌جا، بی‌نا. بی‌تا.
المعیار المعرب و الجامع المغرب عن فتاوی علماء افریقیه و الاندلس و المغرب، احمد بن یحیی ونشریسی، بیروت، دارالغرب الإسلامی، 1995م.
مفاتیح الغیب، محمد بن عمر فخر رازی، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1420ق.
مفردات الفاظ القرآن، حسین بن محمد راغب اصفهانی، دمشق، دارالقلم؛ بیروت، الدار الشامیة، 1412ق.
المنثور فی القواعد، محمد بن عبدالله زرکشی، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1421ق.
منح الجلیل، محمد علیش، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
نهایة السول فی شرح منهاج الاصول، عبدالله بن عمر بیضاوی، بیروت، عالم الکتب، بی‌تا.
همبستگی مذاهب اسلامی، عبدالکریم بی­‌آزار شیرازی، تهران، دانشگاه مذاهب اسلامی، 1387ش.