بررسی تطبیقی مقیاسهای کاربردی در فقه اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد شیروان، دانشگاه آزاد اسلامی، شیروان، ایران

2 کارشناس ارشد فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد شیروان، دانشگاه آزاد اسلامی، شیروان، ایران

چکیده

واحدهای سنجش و مقیاسهای اندازه­‌گیری در شریعت اسلام و فرهنگ اسلامی جایگاه ویژه­‌ای دارد و استفاده از آن علاوه بر شئون مختلف اقتصادی و تجارت و معاملات و کسب و کار، در ابواب مختلف فقه از جمله در باب طهارت و کُرّ، خمس و زکات، دیات، جزیه، خراج و... کاملاً مشهود است. هرچند اعراب در مورد کیل و اندازه­‌گیری نظام مخصوصی نداشتند، ولی با ظهور اسلام پیامبر اکرم(ص) با صدور فرمانی که به­‌منزله یک قانون کلی و قاعده عام و در واقع نخستین قانون در این­‌باره بود، نظام جدیدی را تثبیت کرد. ایشان فرمودند: «المیزان – میزان مکه و المکیال مکیال مدینه». این قانون با همه گسترش اسلام در بلاد مفتوحه تغییر نیافته و واحدهای وزنی در سایر بلاد با آن مقایسه و مقارنه می­‌شد. آنچه در اوزان اسلامی در معاملات و داد و ستد یک امتیاز به­‌شمار می­‌رود آن است که علی­‌رغم عدم ثبات نظام واحد در یک واحد وزن مثلاً درهم در نظامهای مختلف و بلاد و قبایل گوناگون اوزان در شریعت اسلامی ثابت و تغییری در آن رخ نداده است؛ چنان­‌که رطل نیز در شریعت اسلامی واحدی دارای مقدار ثابتی است که در طول چهارده قرن تغییر نکرده است، ذراع از مقیاسات و صاع از اندازه­‌ها نیز این چنین بوده­‌اند. در این مقاله به دسته­‌بندی و بیان ملاک و ضابطه برای مقیاسها و کاربرد آنها در فقه مذاهب اسلامی پرداخته شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Comparative Study on the Operational Scales in Islamic Jurisprudence

نویسندگان [English]

  • Ali Shia Ali 1
  • Mohsen Motamedi 1
  • Ali Reza Latifi 2
1 Assistant Professor at Shirvan Branch, Islamic Azad University, Shirvan, Iran
2 MA at Shirvan Branch, Islamic Azad University, Shirvan, Iran
چکیده [English]

The evaluation units and measuring scales are important in the Islamic Jurisprudence and usage of them are completely obvious in different chapters of jurisprudence such as Taharat (cleanliness) and Kurr water, Khums and Zakat, Diyyat, Jezya, Kharaj… besides different economic and commercial affairs. Arabs had no special system for measuring, but after uprising of Islam, Holy Prophet established a new system by commanding a new general rule and the very first law about this subject. He said: “Mizan is the scale of Medina and Mikyal is the gauge of Mecca.” This rule has not been changed with the expansion of Islam in the conquered territories and other evaluation units had been compared. What is a privilege in the Islamic weight units for trade and deal is its constancy notwithstanding the inconstancy of a single system in different systems of territories and tribes; such as Ratl in the Islamic jurisprudence has been unchanged in this 14 centuries. Dhira‘ and Sa‘ are the same. In this article we will discuss about the categorizing and explanation of standard of the scales and their usage in the Islamic jurisprudence.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Scales
  • Volume
  • Weights
  • Jurisprudence
  • Islamic Denominations
قرآن کریم.
الاستبصار، محمد بن حسن طوسی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1363ش.
اصطلاحات دیوانی دوره غزنوی و سلجوقی، حسن انوری، تهران، کتابخانه طهوری، 1355ش.
اصول حکومت آتن، ارسطو، ترجمه ابراهیم باستانی پاریزی، تهران، علم، 1393ش.
اقرب الموارد فی فصح العربیه و الشوارد، سعید شرتونی، قم، مکتبه آیةالله العظمی المرعشی النجفی، 1403ق.
الاحکام السلطانیة و الولایات الدینیة، علی بن محمد ماوردی، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1398ق.
الاموال، قاسم بن سلام ابوعبید، بیروت، دارالفکر، 1988م.
الاوزان و المقادیر مستخرجه، ابراهیم سلیمان عاملی بیاضی، بیروت، بی­‌نا، 1381ق.
الحدائق الناضره فی احکام العتره الطاهره، یوسف بن احمد بحرانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1405ق.
السنن الکبری، احمد بن حسین بیهقی، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1424ق.
الصحاح فی اللغة و العلوم، اسماعیل بن حماد جوهری، بیروت، چاپ ندیم مرعشلی و اسامة مرعشلی، 1974م.
العروه الوثقی، سید محمدکاظم طباطبایی یزدی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1354ش.
القاموس المحیط، محمد بن یعقوب فیروزآبادی، قاهره، بی­‌نا، 1330ق.
المجموع شرح المهذب، یحیی بن شرف نووی، قاهره، مطبعه الامام، بی­‌تا.
المسالک و الممالک، عبیدالله ابن­‌خردادبه، لیدن، 1889م.
المغنی، عبدالله بن احمد ابن­‌قدامه، بیروت، دارالکتاب العربی، 1403ق.
المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، جواد علی، بیروت، دارالعلم، بی­‌تا.
النظم الاسلامیه، نشأتها و تطوره، صالح صبحی، بیروت، دارالعلم للملایین، 1396ق.
النقود الاسلامیة، احمد بن علی مقریزی، نجف، چاپ محمد بحرالعلوم، 1387ق.
ایران در زمان ساسانیان، آرتور کریستن من، ترجمه غلامرضا رشید یاسمی، تهران، صدای معاصر، 1390ش.
ایرانشهر در جغرافیای بطلمیوس، یوزف مارکوارت، ترجمه مریم میراحمدی، تهران، کتابخانه طهوری، 1383ش.
«بررسی واحدهای سنجش وزن، کیل، طول و سطح در تاریخ اقتصادی مسلمانان»، منصور زارءنژاد، مجله اقتصاد اسلامی، پاییز 1383ش.
پول و سکه، عبدالله عقیلی، تهران، بی­‌نا، 1389ش.
تاج العروس من جواهر القاموس، سید محمد مرتضی زبیدی، بیروت، دار مکتبة الحیاة، بی­‌تا.
تاریخ اجتماعی ایران، مرتضی راوندی، تهران، امیرکبیر، 1347ش.
تاریخ التمدن الاسلامی، جرجی زیدان، بیروت، دار مکتبة الحیاة، 1967م.
تاریخ ایران، حسن پیرنیا و عباس اقبال آشتیانی، بی­‌نا، 1341ش.
تاریخ قم، حسن بن علی قمی، تهران، توس، 1361ش.
تاریخ مقیاسات و نقود در حکومت اسلامی، محمدعلی امام شوشتری، بی­‌جا، چاپخانه دانشسرای عالی، 1339ش.
تحریر الوسیله، سید روح­‌الله خمینی، تهران، مکتبة الاعتماد، 1366ش.
تذکره الفقهاء، حسن بن یوسف حلی، قم، مؤسسه آل البیت، 1414ق.
تعدیل المیزان فی المقادیر و الاوزان، سید علی مولانا تبریزی، چاپ نیکنام، 1351ش.
تهذیب الأحکام، محمد بن حسن طوسی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1364ش.
جواهر الکلام، محمدحسن نجفی، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1406ق.
رساله مقداریه، محمدمؤمن بن علی حسینی، تهران، فرهنگ ایران زمین، 1341ش.
رسائل فی النقود العربیة و الاسلامیة و علم النمیات، احمد بن علی قلقشندی، قاهره، بی­‌نا، 1987م.
سفرنامه ابودلف، مسعر بن مهلهل ابودلف، ترجمه سید ابوالفضل طباطبایی، تهران، زوار، 1354ش.
سفرنامه حکیم ناصرخسرو، ناصرخسرو قبادیانی بلخی، برلین، چاپخانه شرکت کاویانی، 1341ق.
عرائس الجواهر و نفائس الاطایب، ابوالقاسم کاشانی، تهران، انجمن آثار ملی، 1335ش.
فتوح البلدان، احمد بن یحیی بلاذری، قاهره، بی­‌نا، 1956م.
فرهنگ ایران زمین، ایرج افشار، تهران، نشر سخن، 1368ش.
فرهنگ تاریخی سنجشها و ارزشها، محمدعلی دیانت، تبریز، سیما، 1367ش.
کشف اللثام عن قواعد الاحکام، محمد بن حسن فاضل هندی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1416ق.
گنج شایگان یا اوضاع اقتصادی ایران، سید محمدعلی جمال­‌زاده، تهران، کاوه، 1335ق.
لسان العرب، محمد بن مکرم ابن­‌منظور، بی­‌نا، 1408ق.
لوامع صاحبقرانی المشتهر بشرح الفقیه، محمدتقی بن مقصود علی مجلسی، قم، مؤسسه اسماعیلیان، بی­‌تا.
مجمع البحرین، فخرالدین بن محمد طریحی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1367ش.
مختلف الشیعه، حسن بن یوسف حلی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.
مدارک الأحکام، سید محمد بن علی موسوی عاملی، قم، چاپخانه مهر، 1410ق.
مسالک الممالک، ابراهیم اصطخری، لیدن، 1870م.
مستمسک العروة الوثقی، سید محسن طباطبایی حکیم، قم، مکتبه آیةالله العظمی المرعشی النجفی، 1404ق.
المصباح المنیر، احمد بن محمد فیومی، بیروت، المکتبة العلمیة، بی­‌تا.
معالم القربة فی احکام الحسبه، محمد بن محمد ابن‌الاخوه، قم، 1408ق.
مفاتیح العلوم، ابوعبدالله خوارزمی، ترجمه حسین خدیوجم، تهران، علمی و فرهنگی، 1363ش.
مقدمه ابن­‌خلدون، عبدالرحمن بن محمد ابن­‌خلدون، تهران، علمی و فرهنگی، 1393ش.
نفائس الفنون فی عرائس العیون، محمد بن محمود آملی، تهران، کتاب­‌فروشی اسلامیه، 1379ق.
Islamiche Masse and Gewichte, Walther Hinz, Leiden.