کاربرد قواعد فقهی در تحقق روابط اجتماعی مسالمت آمیز

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکترای فقه و حقوق خصوصی دانشگاه خوارزمی

2 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه مذاهب اسلامی

3 کارشناس ارشد مددکاری اجتماعی

4 کارشناس ارشد فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه تهران

چکیده

دین اسلام نه تنها مخالف جنگ و طرفدار صلح است؛ بلکه برای ارتباطات اجتماعی اهمیتی والا قائل است. فقه، قانون زندگی است و وظیفه تنظیم روابط انسان‌ها براساس شریعت را برعهده دارد؛ لذا به مسائل جزئی زندگی بشر نیز پرداخته است. توجه اسلام به کرامت انسانی، رعایت حقوق دیگران، گفتگو و احترام متقابل، عدالت و هشدار به عدم توهین و عدم خروج از مدار حق حتی در تعامل با کافرانی که زندگی مسالمت‌آمیزی با مسلمین دارند، نهی از مجادله حتی با اهل کتاب، حل مسالمت‌آمیز اختلافات و پرهیز از بلندکردن نداهای تفرقه‌افکن، تعامل، تاکید بر صداقت و ... بیانگر توجه به روابط اجتماعی و نشان‌دهنده ظرفیت‌های بالای آموزه‌های مترقی اجتماعی اسلام در تحقق روابط اجتماعی مسالمت‌آمیز است. قواعدی چون صحت، عدالت، انصاف، تقیه، صلح، لا ضرر و احترام مال از جمله قواعد کاربردی در روابط اجتماعی است. رعایت برخی بایدها و نبایدها در روابط یک مسلمان با دیگران، امری است که همیشه مورد توجه تاریخ‌نگاران بزرگ مسلمان و غیرمسلمان بوده و عامل تفوق و عالم‌گیر شدن اسلام و هماهنگی و قابلیت تطبیق و تعمیم احکام و دستورات آن با مقتضیات زمان و مکان خواهد بود. این معیار اصلی و عام در آموزه‌های اسلام و کلام پیشوایان دین، که «هر چه برای خود می‌پسندی برای دیگران بپسند و آنچه برای خود نمی‌پسندی برای دیگران مپسند»، نقطه آغاز ارتباطات اجتماعی مسالمت‌آمیز است. پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلی انجام شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Application of Jurisprudential Rules in the Realization of Peaceful Social Relations

نویسندگان [English]

  • Mahmoud Pourbafrani 1
  • Meysam Mohammadi 2
  • Goharshad Pourbafrani 3
  • Zahra Zare Esfidani 4
1 Ph.D at Kharazmi University
2 PhD student at University of Islamic Denominations
3 MA
4 MA at Tehran University
چکیده [English]

In favor of peace, Islam not only opposes to war, but also attaches great importance to social relations. Jurisprudence is the law of life and is responsible for regulating human relations according to Sharia; therefore, it has also dealt with the detailed issues of human life. Islam’s attention to human dignity, respect for the rights of others, dialogue and mutual respect, justice and warnings not to insult and not to deviate from the path of truth - even in dealing with infidels who live peacefully with Muslims - Prohibition of the controversy even with Ahl al-Kitab, resolving disputes peacefully and refraining from raising divisive voices, interaction, emphasizing honesty, etc... Rules such as the principle of correctness, justice, fairness, piety, peace, harmlessness, respect for property, etc. are among the practical rules in social relations. Observance of some Dos and Don’ts in a Muslim’s relationship with others is something that has always been considered by great Muslim and non-Muslim historians and will be the cause of the supremacy and universality of Islam and its harmony and ability to apply and generalize its rules and regulations to the requirements of time and place. This basic and general criterion in the teachings of Islam and the sayings of religious leaders, That “Love for others whatever you love for yourself and dislike for others what you dislike for yourself” is the starting point of peaceful social relations. This research has been done through a descriptive-analytical method.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Jurisprudence
  • Islam
  • Rules of Jurisprudence
  • Social Relations
  • Peaceful Relations
قرآن کریم.
اخلاق ناصری، محمد بن محمد نصیرالدین طوسی، تهران، خوارزمی، 1360ش.
اقتصادنا، سید محمدباقر صدر، قم، دفتر تبلیغات اسلامى، 1417ق.
تأثیر اسلام بر اروپای قرون وسطی، مونتگمری وات، ترجمه حسین عبدالمحمدی، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، 1389ش.
تاج العروس من جواهر القاموس، محمد بن محمد حسینی زبیدی، بیروت، دارالفکر، 1414ق.
تحف العقول عن آل الرسول(ص)، حسن بن على ابن‌شعبه حرانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1404ق.
التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، حسن مصطفوى، تهران، مرکز الکتاب، 1402ق.
ترجمه نهج البلاغه، محمد دشتی، قم، مشرقین، 1379ش.
تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1366ش.
تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، محمد بن حسن حرعاملی، قم، مؤسسه آل البیت(ع) لإحیاء التراث، 1409ق.
تقریرات ثلاثة، سید حسین طباطبایى بروجردى، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.
ثلاث رسائل، سید تقى طباطبایى قمى، قم، محلاتى، بی‌تا.
جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، محمدحسن نجفى، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1404ق.
حقوق مدنی، سید حسن امامی، تهران، کتاب‌فروشی اسلامیه، بی‌تا.
حقوق مدنى، حبیب‌الله طاهرى، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1418ق.
دانشنامه حقوقی، محمدجعفر جعفری لنگرودی، تهران، امیرکبیر، 1375ش.
دائرة المعارف فقه مقارن، ناصر مکارم شیرازى، قم، مدرسه امام على بن ابى‌طالب(ع)، 1427ق.
دو رساله، محمود شهابی، تهران، دانشگاه تهران، 1365ش.
دیدگاه‌هاى نو در حقوق، سید محمدحسن مرعشى شوشتری، تهران، میزان، 1427ق.
رسائل فقهى، محمدتقى جعفرى، تهران، کرامت، 1419ق.
الرسائل، سید روح‌الله خمینى، قم، مؤسسه اسماعیلیان، بی‌تا.
الزام‌های خارج از قرارداد (ضمان قهری)، ناصر کاتوزیان، تهران، دانشگاه تهران، 1386ش.
شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، جعفر بن حسن محقق حلى، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1408ق.
الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیة، اسماعیل بن حماد جوهرى، بیروت، دارالعلم للملایین، 1410ق.
صحیفه نور، سید روح‌الله خمینى، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1370ش.
العروة الوثقى، سید محمدکاظم طباطبایی یزدی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1423ق.
العناوین، میرعبدالفتاح حسینی مراغی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1425ق.
عوائد الأیام فی بیان قواعد الأحکام و مهمات مسائل الحلال و الحرام، احمد بن محمدمهدى نراقى، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1417ق.
الفقه؛ القواعد الفقهیة، سید محمد حسینى شیرازى، بیروت، مؤسسه امام رضا(ع)، 1413ق.
فلسفه حقوق، ناصر کاتوزیان، تهران، به نشر، 1365ش.
قاعدة لا ضرر و الید و الصحة و القرعة، مرتضی بن محمدامین انصاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، بی‌تا.
قاعدة لا ضرر، فتح‌الله بن محمدجواد شریعت اصفهانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1410ق.
قاموس قرآن، سید علی‌اکبر قرشى، تهران، دارالکتب الإسلامیه، 1412ق.
قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام، حسن بن یوسف حلى، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.
القواعد الفقهیة، سید محمدحسن موسوى بجنوردی، قم، نشر الهادی، 1419ق.
القواعد الفقهیة، ناصر مکارم شیرازى، قم، مدرسه امام امیرالمؤمنین(ع)، 1411ق.
قواعد فقه، ابوالحسن محمدی، تهران، میزان، 1385ش.
قواعد فقه، سید مصطفى محقق داماد، تهران، مرکز نشر علوم اسلامى، 1383ش.
قواعد فقهیه، سید محمد موسوى بجنوردى، تهران، مؤسسه عروج، 1401ق.
القواعد مائة قاعدة فقهیة، سید محمدکاظم مصطفوی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1421ق.
القواعد و الفوائد، محمد بن مکى شهید اول، قم، مکتبة المفید، بی‌تا.
کتاب المکاسب، مرتضی بن محمدامین انصاری، قم، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم، 1415ق.
الکافی، محمد بن یعقوب کلینى، تهران، دارالکتب الإسلامیه، 1407ق.
کتاب البیع، سید روح‌الله خمینى، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى(ره)، 1421ق.
کفایة الأصول، محمدکاظم آخوند خراسانى، قم، مؤسسه آل البیت(ع) لإحیاء التراث، 1409ق.
گامی ‌‌به سوی عدالت، ناصر کاتوزیان، تهران، میزان، 1387ش.
لسان العرب، محمد بن مکرم ابن‌منظور، بیروت، دارالفکر؛ دارصادر، 1414ق.
لغت‌نامه، علی‌اکبر دهخدا، تهران، دانشگاه تهران، 1377ش.
«مبانی فقهی حرمت استعمال و قاچاق مواد مخدر و جرایم مربوط به آن»، محمدجواد سلمانپور، مجله فقه اهل بیت، شماره 35، 1382ش.
مجموعه آثار، مرتضى مطهرى، قم، صدرا، 1376ش.
المحیط فی اللغة، صاحب بن عباد، بیروت، عالم الکتاب، 1414ق.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، حسین بن محمدتقی نورى، بیروت، مؤسسه آل البیت(ع) لإحیاء التراث، 1408ق.
المستند فی شرح العروة الوثقى، سید ابوالقاسم خویى، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
مسئولیت مدنی، حسینقلی حسینی نژاد، تهران، جهاد دانشگاهی دانشگاه شهید بهشتی، 1370ش.
مصباح الفقاهة، سید ابوالقاسم خویى، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
معجم مقاییس اللغة، احمد ابن‌فارس، قم، مکتب الاعلام الإسلامی، 1404ق‏.
المفردات فی غریب القرآن، حسین بن محمد راغب اصفهانی، دمشق، دارالقلم؛ بیروت، الدار الشامیة، 1412ق.
من لایحضره الفقیه، محمد بن على ابن‌بابویه، قم، دفتر انتشارات اسلامی‌، 1413ق.
منهاج الصالحین، سید ابوالقاسم خویى، قم، مدینة العلم، 1410ق.
موسوعة الإمام الخوئی، سید ابوالقاسم خویى، قم، مؤسسه إحیاء آثار امام خویی، 1418ق.
المیزان فی تفسیر القرآن، سید محمدحسین طباطبایی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417ق.
نضد القواعد الفقهیة على مذهب الإمامیة، مقداد بن عبداللّه سیورى حلی، قم، کتابخانه آیة‌الله مرعشى نجفى، 1403ق.
نهج البلاغه، محمد بن حسین شریف رضى، قم، مؤسسه نهج البلاغه، 1414ق.
الوافیة فی أصول الفقه، عبدالله بن‌ محمد فاضل تونی، قم، مجمع الفکر الإسلامی، 1415ق.