امکان سنجی تقریب بر پایه مفهوم امت واحده در دوره معاصر؛ ظرفیتها، موانع و راهکارها

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه فقه و حقوق پژوهشکده زن و خانواده

چکیده

این پژوهش می‌کوشد با درنظرداشت جایگاه غیر قابل حذف مذاهب در تمدن اسلامی و نابسنده‌بودن جمیع رویکردهای کثرت‌گرای مدرن، ظرفیت دینی مفهوم «امت واحده» برای تقریب بین مذاهب را نشان دهد. توجه به این نکته که در دنیای مدرن، تحقق آموزه‌های دینی از پیچیدگی‌های مضاعفی برخوردار است، ضرورت بحث از موانع بسط این ایده و راهکارهای غلبه بر آنها را دوچندان می‌کند؛ از این رو، این پژوهش در راستای سه نکته پیش‌گفته (ظرفیت دینی این ایده، موانع و راهکارهای تحقق آن) ابتدا با مفهوم‌شناسی امت واحده می‌کوشد به برخی چالش‌های مفهومی غلبه نماید؛ در ادامه با بررسی موانع عمده تحقق این آرمان دینی، به راهکارهای برون‌رفت از آنها می‌پردازد. یافته‌های پژوهش گویای آن است که شکل‌گیری امت واحده، هدفی راهبردی بوده است که از سویی مناسبات قدرت سیاسی در طول تمدن دوره میانی اسلامی و از طرفی ملاحظات و ساختار دنیای مدرن هر کدام به جهتی مانع تحقق آن شده‌اند. اتخاذ رویکرد انتقادی نسبت به سنت (نه تراث دینی) و عقلانیت مدرن، مهم‌ترین راهکار در دسترسی است که می‌تواند شرایط امکان این ایده را در آینده فراهم سازد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Feasibility of Proximity of Islamic Denominations Based on the Concept of the Unified Ummah in the Contemporary Era; Capacities, Obstacles, and Solutions

نویسنده [English]

  • Amir Mohajer Milani
Assistant Professor at Jurisprudence and Law Department of Women and Family Research Institute
چکیده [English]

This research tries to show the religious capacity of the concept of “The Unified Ummah” for the proximity of Islamic denominations, considering the irreplaceable position of denominations in Islamic civilization and the inadequacy of all modern pluralistic approaches. Paying attention to the fact that in the modern world, the realization of denominations’ teachings has additional complications, the necessity of discussing the obstacles to the development of this idea and the solutions to overcome them doubles. Therefore, in line with the aforementioned three points (the religious potential of this idea, the obstacles and solutions to its realization), this research first tries to overcome some conceptual challenges with the concept of “The Unified Ummah”; In the following, by examining the major obstacles to the realization of this religious ideal, it deals with the ways out of them. The findings of this research show that the formation of The Unified Ummah has been a strategic goal that, on the one hand, the political/power relations during the middle Islamic civilization and on the other hand, the considerations and structure of the modern world, have prevented its realization in some way. The most important solution that is close at hand is to adopt a critical approach towards tradition (not religious tradition) and modern rationality, which can provide the conditions for the possibility of this idea in the future.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic Unity
  • the Unified Ummah
  • Barriers to the Proximity of Islamic Denominations
  • Religious Division
  • Religious Bias

مراجع

قرآن کریم.
الامام الصادق و المذاهب الاربعة، اسد حیدر، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، 1422ق.
«آسیب‌شناسی مسیر طی‌شده تقریب مذاهب»، احمد رهدار، مجله علوم سیاسی، شماره 94، 1400ش.
بحار الانوار، محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، تهران، المکتبة الاسلامیة، 1374ش.
بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد(ص)، محمد بن حسن صفار، قم، کتابخانه آیةالله مرعشی نجفی، 1404ق.
تاریخ مشروطه، احمد کسروی، تهران، سمیر، 1398ش.
التحریر و التنویر، محمدطاهر بن محمد ابن‌عاشور، تونس، الدار التونسیة، 1984م.
تطورات گفتمان‌های هویتی ایرانی؛ ایرانی در کشاکش با تجدد و مابعد تجدد، حسین کچویان، تهران، نشر نی، 1384ش.
تفسیر القمی، علی بن ابراهیم قمی، قم، دارالکتاب، 1404ق.
ثواب الاعمال، محمد بن علی ابن‌بابویه، قم، شریف الرضی، 1406ق.
جامع البیان فى تفسیر القرآن، محمد بن جریر طبرى، بیروت، دارالمعرفة، 1412ق.
جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، محمدحسن نجفى، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1404ق.
الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، یوسف بن احمد بحرانی، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1405ق.
«راز و راز زدایی»، عبدالکریم سروش، مجله کیان، شماره 43، 1377ش.
«راه‌های تقریب مذاهب اسلامی و وحدت مسلمانان»، محمد واعظ‌ زاده خراسانی، مجله مطالعات اسلامی، شماره 60، 1382ش.
السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى، محمد بن منصور ابن‌ادریس حلى، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1410ق.
العروة الوثقی، سید جمال‌الدین حسینی، تهران، المجمع العالمی للتقریب بین المذاهب الاسلامیة، 1421ق.
العروة الوثقى (المحشّى)، سید محمدکاظم طباطبایى، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1419ق.
الفرقان فى تفسیر القرآن بالقرآن و السنة، محمد صادقى تهرانى، قم، فرهنگ اسلامى، 1406ق.
«فرقه‌سازی انگلستان در کشورهای اسلامی و ایجاد تفرقه بین شیعه و سنی»، محمد واعظ‌ زاده خراسانی، ایران و استعمار انگلیس (مجموعه سخنرانی‌ها و مقالات)، تهران، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، 1388ش.
قراءة فی کتب العقائد؛ المذهب الحنبلی نموذجا، حسن بن فرحان مالکی، عمان، مرکز الدراسات التاریخیة، بی‌تا.
کتاب الطهارة، سید روح‌الله خمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى(ره)‌، 1421ق.
الکافی، محمد بن یعقوب کلینى، تهران، دارالکتب الإسلامیة، 1407ق.
«گامی در جهت تقریب مبانی کلامی مذاهب اسلامی»، جواد سرخوش، مجله علوم انسانی، شماره 33، 1379ش.
مجمع البیان فی تفسیر القرآن، فضل بن حسن طبرسى، تهران، ناصرخسرو، 1372ش.
مجموع الفتاوى، احمد بن عبدالحلیم ابن‌تیمیه، مدینه، مجمع الملک فهد لطباعة المصحف الشریف، 1416ق.
مجموعه آثار، مرتضى مطهرى، قم، صدرا، 1372ش.
المحاسن، احمد بن محمد برقى، قم، دارالکتب الإسلامیة، 1371ق.
مدرنیته، تکثرگرایی و بحران معنا: جهت‌گیری انسان مدرن، پیتر. ال. برگر و توماس لاکمن، ترجمه یونس خسروی و احمدرضا اشرفی برزیده، تهران، جامعه شناسان، 1395ش.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، حسین بن محمدتقى نورى، بیروت، مؤسسة آل البیت(ع) لإحیاء التراث، 1408ق.
مستمسک العروة الوثقى، سید محسن حکیم طباطبایى، قم، دارالتفسیر، 1416ق.
مشروطه ایرانی به روایت آرشیو عثمانی، حسن حضرتی، تهران، لوگوس، 1400ش.
مصباح المنهاج؛ کتاب الطهارة، سید محمدسعید طباطبایى حکیم، قم، مؤسسة المنار، بی‌تا.
معالم الزلفی، عبدالنبی عراقی، قم، المطبعة العلمیة، 1380ق.
معانی الاخبار، محمد بن علی ابن‌بابویه، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1403ق.
من لایحضره الفقیه، محمد بن علی ابن‌بابویه، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1413ق.
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، حبیب‌الله هاشمی خویى، تهران، مکتبة الاسلامیة، 1400ق.
موسوعة الامام الخوئی، سید ابوالقاسم خویی، قم، مؤسسه إحیاء آثار امام خویی، 1418ق.
«نقد بیرونی از نگرش تا روش»، احمد پاکتچی، در: رویکردهای نوین در حدیث پژوهی شیعه، تهران، دانشگاه امام صادق(ع)، 1397ش.
«نقش سیاست در پیدایش فرقه‌های کلامی در میان مسلمانان»، محمد ایزدی‌تبار، مجله معارف عقلی، شماره 11، 1387ش.
«نقش و جایگاه انگلستان در شکل‌گیری و تداوم فرقه بهائیت در ایران»، محبوبه اسماعیلی، ایران و استعمار انگلیس (مجموعه سخنرانی‌ها و مقالات)، تهران، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، 1388ش.
نهج البلاغه، محمد بن حسین شریف رضی، قم، دارالهجرة، 1414ق.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار