واکاوی حقوق مشتری در شفعه از منظر فقهای مذاهب اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه ایلام

2 کارشناس ارشد فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه ایلام

3 دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه ایلام

چکیده

در «شفعه»، در مقابل ضرری که ممکن است متوجه شریک شود، مشتری نیز در معرض تضرر قرار دارد، از این رو باید بررسی شود که «در باب شفعه، مشتری چه حقوقی داشته و در چه مواردی حق وی مقدم بر شریک است؟». ضرورت بررسی پرسش مذکور از این جهت دارای اهمیت مضاعف است که در این خصوص، بین فقیهان مذاهب اسلامی اختلاف­‌نظرهایی وجود دارد. اطلاعات لازم برای پاسخ به پرسش مذکور به روش کتابخانه­‌ای گردآوری و با روش توصیفی - تحلیلی، بررسی شده است. از جمله موارد بررسی شده، نحوه‌ پرداخت ثمن است؛ امامیه بین پرداخت ثمن به مشتری به صورت حال یا مؤجل، قائل به تفکیک نشده­‌اند، اما حنفیه و برخی از فقهای شافعی، شفیع را مخیر بین پرداخت ثمن به صورت حال یا مؤجل کرده­‌اند، فقهای مالکی، حنبلی و برخی دیگر از شافعیه، شفیع را تابع خریدار می‌دانند. نمونه دیگر، اختلاف در خصوص نماء حاصل از مبیع است؛ امامیه، زیادت متصل را متعلق به شفیع و زیادت منفصل را متعلق به مشتری دانسته‌اند، اما فقهای اهل سنت، افزایشی که دوام نداشته باشد را در مال مشتری دانسته و در مورد آنچه دوام دارد، اختلاف‌نظر دارند. علاوه بر دو مورد فوق، موارد دیگری از حقوق مشتری در مقاله پیشاروی از منظر فقهای مذاهب اسلامی مورد بررسی قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Analyzing Customer Rights in Shuf‘a from the Perspective of Jurists of Islamic Schools of Thought

نویسندگان [English]

  • Karim Kokhaeizadeh 1
  • Maryam Maleki 2
  • Abdoljabar Zargoosh Nasab 3
1 Assistant Professor at University of Ilam
2 MA at University of Ilam
3 Associate Professor at University of Ilam
چکیده [English]

In “Shuf‘a”, besides the loss that may be suffered by the partner, the customer is also exposed to damage, therefore, it should be analyzed what rights the customer has in “Shuf‘a” and in which cases his right precedes the partner. The need to examine the mentioned question is doubly important because, in this regard, there are differences of opinion among the jurists of Islamic schools of thought. The necessary information to answer the mentioned question has been collected through the library method and analyzed through the descriptive-analytical method. Among the reviewed items is the way of paying the price; The Imamiyyah do not differentiate between paying the price to the customer immediately or deferred, but Hanafi and some Shafi‘i jurists believe that “Shafi‘” is free to choose between paying the price immediately or deferred, Maliki, Hanbali, and some other Shafi‘i jurists consider “Shafi‘” as subordinate to the buyer. Another example is the dispute regarding the profits earned from the sold item; The Imamiyyah considered the connected earned profits to belong to the “Shafi‘” and the detached earned profits to the customer, but the Sunni jurists considered the increase that does not last to belong to the customer, and they disagree about what lasts. In addition to the above two cases, other cases of customer rights have been examined in the present article from the perspective of jurists of Islamic denominations.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Customer Rights
  • Shuf‘a Right
  • Selling
  • Shafi‘
  • Islamic Denominations

مراجع

الاختیار لتعلیل المختار، عبدالله بن محمود ابن‌مودود موصلی، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1426ق.
أسنی المطالب فی شرح روض الطالب، زکریا بن محمد انصاری، بی­‌جا، دارالکتاب الإسلامی، بی­‌تا.
الإقناع فی فقه الإمام احمد بن حنبل، موسی بن احمد حجاوی، بیروت، دارالمعرفة، بی‌تا.
الإقناع فی الفقه الشافعی، علی بن محمد ماوردی، تهران، احسان، 1420ق.
الإنصاف فی معرفة الراجح من الخلاف، علی بن سلیمان مرداوی، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1374ق.
ایقاع، ناصر کاتوزیان، تهران، یلدا، 1370ش.
البحر الرائق شرح کنز الدقائق، زین‌الدین بن ابراهیم ابن‌نجیم مصری، بیروت، دارالکتاب الإسلامی، بی‌تا.
بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، ابوبکر بن مسعود کاسانی، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1406ق.
بلغة السالک لأقرب المسالک، احمد بن محمد صاوی، بی­‌جا، دارالمعارف، بی‌تا.
البیان و التحصیل و الشرح و التوجیح و التعلیل لمسائل المستخرجة، محمد بن احمد ابن‌رشد، بیروت، دارالغرب الإسلامی، 1408ق.
التاج و الإکلیل لمختصر خلیل، محمد بن یوسف مواق، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1416ق.
تبیین الحقائق شرح کنز الدقائق، عثمان بن علی زیلعی، بولاق، المطبعة الکبری الأمیریة، 1313ق.
تحریر الوسیلة، سید روح­‌الله خمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، 1385ش.
تحفة المحتاج فی شرح المنهاج، احمد بن محمد ابن‌حجر هیتمی، مصر، المکتبة التجاریة الکبری، 1357ق.
جامع المقاصد فی شرح القواعد، علی بن حسین محقق کرکی، قم، مؤسسه آل البیت(ع) لإحیاء التراث، 1414ق.
جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، محمدحسن نجفی، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1362ش.
حاشیة الدسوقی علی الشرح الکبیر، محمد بن احمد دسوقی، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
الذخیرة، احمد بن ادریس قرافی، بیروت، دارالغرب الإسلامی، 1994م.
رد المحتار علی الدر المختار، محمدامین بن عمر ابن‌عابدین، بیروت، دارالفکر، 1412ق.
الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، زین‌الدین بن علی شهید ثانی، ترجمه حمید مسجدسرائی، کاشان، اندیشه­‌های حقوقی، 1388ش.
روضة الطالبین و عمدة المفتین، یحیی بن شرف نووی، بیروت، المکتب الإسلامی، 1412ق.
سنن الدارقطنی، علی بن عمر دارقطنی، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1424ق.
شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، جعفر بن حسن محقق حلی، تهران، استقلال، 1409ق.
شرح فتح القدیر علی الهدایة شرح بدایة المبتدی، محمد بن عبدالواحد ابن‌همام، بیروت، دارالکتب العلمیه، بی‌تا.
شرح مختصر خلیل، محمد بن عبدالله خرشی، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
شرح منتهی الإرادات، منصور بن یونس بهوتی، بیروت، عالم الکتب، 1414ق.
العنایة فی شرح الهدایة، محمد بن محمد بابرتی، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
غنیة النزوع الی علمی الأصول و الفروع، حمزة بن علی ابن‌زهره حلبی، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، 1417ق.
فتح العزیز بشرح الوجیز، عبدالکریم بن محمد رافعی، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
قاموس قرآن، سید علی‌اکبر قرشی، تهران، دارالکتب الإسلامیه، 1412ق.
قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام، حسن بن یوسف حلی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.
الکافی فی فقه الإمام احمد بن حنبل، عبدالله بن احمد ابن‌قدامه، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1414ق.
کشاف القناع عن متن الإقناع، منصور بن یونس بهوتی، بیروت، دارالکتب العلمیه، بی‌تا.
کفایة الأحکام، محمدباقر بن محمدمؤمن سبزواری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1381ش.
لسان العرب، محمد بن مکرم ابن‌منظور، بیروت، دارالفکر؛ دارصادر، 1414ق.
المبسوط، محمد بن احمد سرخسی، بیروت، دارالمعرفه، 1414ق.
المبسوط فی فقه الإمامیة، محمد بن حسن طوسی، تهران، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، 1387ق.
مجمع البحرین، فخرالدین بن محمد طریحی، تهران، کتاب‌فروشی مرتضوی، 1416ق.
المحلی بالآثار، علی بن احمد ابن‌حزم، بیروت، دارالفکر، بی­‌تا.
مسالک الأفهام الی تنقیح شرائع الإسلام، زین‌الدین بن علی شهید ثانی، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، 1413ق.
مطالب اولی النهی فی شرح غایة المنتهی، مصطفی بن سعد سیوطی رحیبانی، دمشق، المکتب الإسلامی، 1415ق.
المعاملات المالیة أصالة و معاصرة، دبیان بن محمد دبیان، ریاض، مکتبة الملک فهد الوطنیة، 1432ق.
مغنی المحتاج الی معرفة معانی ألفاظ المنهاج، محمد بن احمد خطیب شربینی، دارالکتب العلمیه، 1415ق.
منح الجلیل شرح مختصر خلیل، محمد بن احمد علیش، بیروت، دارالفکر، 1409ق.
منهاج الصالحین، سید محسن حکیم، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، 1410ق.
المهذب فی فقه الإمام الشافعی، ابراهیم بن علی شیرازی، بیروت، دارالکتب العلمیه، بی‌تا.
نهایة المحتاج الی شرح المنهاج، محمد بن احمد رملی، بیروت، دارالفکر، 1404ق.
الوسیط فی المذهب، محمد بن محمد غزالی، قاهره، دارالسلام، 1417ق.
الهدایة فی شرح بدایة المبتدی، علی بن ابی‌بکر مرغینانی، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، بی‌تا.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار