بررسی تطبیقی خواستگاری در فقه مذاهب خمسه اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

کارشناس ارشد فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه تهران

چکیده

خواستگاری که شامل مراحل آشنایی و توافقات زوجین قبل از صیغه نکاح است، مقدمه ازدواج محسوب می‌شود. همان‌گونه که بر ذی‌المقدمه (یعنی ازدواج)، حکم شرعی استحباب بار می‌شود و در بعضی موارد که خوف گناه باشد، حکم وجوب می‌آید، نسبت به مقدمه (یعنی خواستگاری) هم حکم شرعی وجود دارد. در برخی از موارد خواستگاری حرام است. در مواقعی تنها به نحو تعریض و کنایه جایز است و در بعضی موارد، هم به نحو تعریض و هم به نحو تصریح خواستگاری جایز است. فقهای مذاهب خمسه نسبت به احکام خواستگاری اظهار نظر کرده‌اند و در مواردی نظرات فقهی با یکدیگر مطابقت دارد. در این مقاله ضمن بررسی نظرات فقهای مذاهب اهل‌سنت و امامیه، ادله روایی و مستندات فقهی نیز انعکاس می‌یابد. در بررسی تطبیقی نظرات به این نتیجه می‌رسیم که خواستگاری از زن صاحب عده رجعیه، به اتفاق مذاهب خمسه حرام است. در عده وفات و عده طلاق بائن، تنها به نحو تعریض و کنایه خواستگاری جایز است. نسبت به عده بائن، قول دیگری از حنفیه و شافعیه نقل شده است که قائل به عدم جواز تعریض هستند. خواستگاری از زنی که به شخص دیگری پاسخ مثبت داده، طبق نظر مذاهب چهارگانه اهل‌سنت حرام است. در امامیه دو قول وجود دارد: عده‌ای از فقهای امامیه قائل به حرمت شده‌اند، اما مطابق قول مشهور امامیه، خواستگاری شخص دوم کراهت دارد. خواستگاری زن از مرد، حالت دیگری است که در شرع منعی برای آن وجود ندارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Comparative Study of Marriage Proposal in the Jurisprudence of the Five Islamic Denominations

نویسنده [English]

  • Ali Akbar Rabiee
Master of Science at Tehran University
چکیده [English]

A marriage proposal is considered as the introduction of the marriage and includes the stages of acquaintance and agreements before marriage. As the marriage (marriage) is recommended by religious law and in some cases that there is a fear of sin, marriage is Wajib (obligatory), there is also religious orders about the introduction of marriage, i. e. marriage proposal. In some cases, marriage proposal is Haram (unlawful). In some cases, it is only permissible indirectly and allusively and in some cases, it is permissible both directly and indirectly. The jurisprudents of the five Islamic denominations have commented on the rules of marriage proposal, and in some cases the jurisprudential comments are consistent. In this article, in addition to examination of the views of Sunni and Shiite religious scholars, the narrative proofs and jurisprudential documents are also reflected. In the comparative review of the opinions, we conclude that from the viewpoint of the five Islamic denominations, marriage proposal to a woman who is in ‘iddah ruj‘iyah (waiting period after voidable divorce) is unlawful. In ‘iddah after the death of the husband and ‘iddah ba’in (waiting period after irrevocable divorce), it is only permissible indirectly and allusively. In case of ‘iddah ba’in (waiting period after irrevocable divorce), another opinion has been raised by Shafi‘i and Hanafi jurisprudents based upon which it is not permissible even indirectly and allusively. Marriage proposal to a woman who accepted the proposal of another person, is unlawful according to the four Sunni denominations. However, there are two views in Imamiyah jurisprudence. Some of the Imami jurisprudents consider it unlawful, but according to the famous view of Imamiyah, marriage proposal by the second person is makruh (detestable). A woman’s proposal to a man is another form of marriage proposal which is not forbidden by the law.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Marriage Contract
  • Khutbah Nikah (Marriage Sermon)
  • Marriage Proposal
  • Indirect Marriage Proposal
  • Direct Marriage Proposal
قرآن کریم.
ابن‌جزی، محمد بن احمد، القوانین الفقهیة، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
ابن‌رشد، محمد بن احمد، المقدمات الممهدات، بیروت، دارالغرب الإسلامی، 1408ق.
ابن‌عابدین، محمدامین بن عمر، رد المحتار علی الدر المختار، بیروت، دارالفکر، 1412ق
ابن‌قدامه، عبدالله بن احمد، المغنی، قاهره، مکتبة القاهرة، 1388ق.
ابن‌مفلح، ابراهیم بن محمد، المبدع فی شرح المقنع، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1418ق.
ابن‌منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دارصادر، 1410ق.
ابن‌مودود، عبدالله بن محمود، الإختیار لتعلیل المختار، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1356ق.
ابن‌نجیم مصری، زین‌الدین بن ابراهیم، البحر الرائق شرح کنز الدقائق، بیروت، دارالمعرفة، بی‌تا.
انصاری، زکریا بن محمد، أسنی المطالب فی شرح روض الطالب، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1422ق.
بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1405ق.
بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، قاهره، لجنة إحیاء کتب السنة، 1410ق.
بغدادی، عبدالوهاب بن علی، الإشراف علی نکت مسائل الخلاف، بیروت، دارابن‌حزم، 1420ق.
همو، المعونة علی مذهب عالم المدینة، مکه، المکتبة التجاریة، بی‌تا.
بیهقی، احمد بن حسین، السنن الصغیر، کراچی، جامعة الدراسات الإسلامیة، 1410ق.
جندی، خلیل بن اسحاق، التوضیح فی شرح المختصر الفرعی لإبن الحاجب، مرکز نجیبویه للمخطوطات و خدمة التراث، 1429ق.
حجاوی، موسی بن احمد، الإقناع فی فقه الإمام أحمد بن حنبل، بیروت، دارالمعرفة، بی‌تا.
حر عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، قم، مؤسسه آل البیت(ع) لإحیاء التراث، 1409ق.
حصنی، ابوبکر بن محمد، کفایة الأخیار فی حل غایة الإختصار، دمشق، دارالخیر، 1994م.
حطاب، محمد بن محمد، مواهب الجلیل فی شرح مختصر خلیل، بیروت، دارالفکر، 1412ق.
حلی، حسن بن یوسف، تحریر الأحکام الشرعیة علی مذهب الإمامیة، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، 1420ق.
همو، تذکرة الفقهاء، قم، موسسه آل البیت(ع) لإحیاء التراث، 1400ق.
خرشی، محمد بن عبدالله، شرح مختصر خلیل، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
خمینی، سید روح‌الله، تحریر الوسیلة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، 1379‌ش.
خن، مصطفی، مصطفی بغا و علی شربجی، الفقه المنهجی علی مذهب الإمام الشافعی، دمشق، دارالقلم، 1413ق.
دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه دهخدا، تهران، دانشگاه تهران، 1377ش.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، دمشق، دارالقلم؛ بیروت، الدار الشامیة، 1412ق.
رومی بابرتی، محمد بن محمد، العنایة شرح الهدایة، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
زبیدی، محمد بن محمد، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
زهری غمراوی، محمد، السراج الوهاج علی متن المنهاج، بیروت، دارالمعرفة، بی‌تا.
سرخسی، محمد بن احمد، المبسوط، بیروت، دارالمعرفة، 1414ق.
شافعی، محمد بن ادریس، الأم، بیروت، دارالمعرفة، 1410ق.
شبیری زنجانی، سید موسی، کتاب نکاح، قم، مؤسسه پژوهشی رأی پرداز، 1419ق.
شربینی، محمد بن احمد، الإقناع فی حل ألفاظ أبی شجاع، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
همو، مغنی المحتاج إلی معرفة معانی ألفاظ المنهاج، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1415ق.
شریف مرتضی، علی بن حسین، الإنتصار فی إنفرادات الإمامیة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1415ق.
شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، قم، مجمع الفکر الإسلامی، 1434ق.
همو، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، 1419ق.
شیرازی، ابراهیم بن علی، المهذب فی فقه الإمام الشافعی، بیروت، دارالکتب العلمیة، بی‌تا.
صاوی، احمد بن محمد، بلغة السالک لأقرب المسالک، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1415ق.
صدر، سید محمد، ما وراء الفقه، بیروت، دارالأضواء، 1420ق.
طباطبایی، سیدعلی بن محمدعلی، ریاض المسائل فی بیان الأحکام بالدلائل، قم، مؤسسه آل البیت(ع) لإحیاء التراث، 1422ق.
طوسی، محمد بن حسن، الخلاف، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1420ق.
همو، المبسوط فی فقه الإمامیة، تهران، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، 1387ق.
عروسی حویزی، عبدعلی بن جمعه، تفسیر نور الثقلین، قم، اسماعیلیان، 1415ق.
عینی، محمود بن احمد، البنایة شرح الهدایة، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1420ق.
همو، عمدة القاری شرح صحیح البخاری، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، بی‌تا.
غزالی، محمد بن محمد، الوسیط فی المذهب، قاهره، دارالسلام، 1417ق.
فاضل هندی، محمد بن حسن، کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1424ق.
فخر المحققین، محمد بن حسن، إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، قم، اسماعیلیان، 1387ق.
قرافی، احمد بن ادریس، الذخیرة، بیروت، دارالغرب الإسلامی، 1994م.
کاسانی، ابوبکر بن مسعود، بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1406ق.
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الإسلامیة، 1407ق.
مالک بن انس، المدونة الکبری، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1415ق.
همو، الموطأ، ابوظبی، مؤسسة زاید بن سلطان، 1425ق.
ماوردی، علی بن محمد، الحاوی الکبیر فی فقه مذهب الإمام الشافعی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1419ق.
محقق حلی، جعفر بن حسن، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، اسماعیلیان، 1408ق.
مرداوی، علی بن سلیمان، الإنصاف فی معرفة الراجح من الخلاف، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1419ق.
مسلم بن حجاج نیشابوری، صحیح مسلم، قاهره، دارالحدیث، 1412ق.
مظفر، محمدرضا، أصول الفقه، قم، بوستان کتاب، 1387ش.
معین، محمد، فرهنگ معین، تهران، امیرکبیر، 1371ش.
میرزای قمی، ابوالقاسم بن محمدحسن، القوانین المحکمة فی الأصول، قم، مؤسسة إحیاء الکتب الإسلامیة، 1430ق.
نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1404ق.
نسائی، احمد بن شعیب، السنن الکبری، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1411ق.
نفراوی، احمد بن غانم، الفواکه الدوانی علی رسالة ابن أبی زید القیروانی، بیروت، دارالفکر، 1415ق.