شناخت انسان کامل از دیدگاه ابن‌عربی و عطار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد

2 استاد دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد

چکیده

این پژوهش تلاش می‌کند ضمن بررسی آراء دیگر عرفا به مقایسه دیدگاههای عطار و ابن‌عربی در خصوص انسان کامل و همچنین اکمل آنها بپردازد و به شباهتها و تفاوتها در آراء و حتی شیوه بیان آنها اشاره نماید و میزان تأثیرپذیری عطار از ابن‌عربی را مورد بررسی قرار دهد. در عرفان ابن‌عربی و عطار، انسان کامل دارای عالی‌ترین مرتبه عقل است که ابن‌عربی از آن به حقیقت محمدیه یاد می‌کند، ولی به وضوح اظهار می‌دارد که منظور از حقیقت محمدیه، شخص پیامبر(ص) نیست، بلکه آن موجودی است که برابر عقل اول است. عطار هم ضرورت انسان کامل را گاه با رمز و گاه آشکارا بیان می‌دارد، ولی در نهایت درمی‌یابیم که توجه هردو به کامل‌ترین آنها یعنی خاتم النبیین معطوف می‌شود و ابن‌عربی او را نقطه عطف رجال غیب می‌داند و عطار متأثر از ابن‌عربی، از پیامبر(ص) به عنوان قطب اصلی جهان یاد می‌کند و بعد از او امام علی(ع) را قطب آل یاسین می‌داند. با این وجود، در اغلب شیوه‌های رسیدن به این مرتبه، نیز هردو دارای عقاید مشترک هستند، به جز مرتبه حلول که عطار معتقد است: او زما گردد ولی ما نشود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Recognition of Perfect Human Being According to Ibn-e Arabi and Attar

نویسندگان [English]

  • Tahereh Meysamipour 1
  • Mohammad Fazeli 2
1 Ph.D. student at Islamic Azad University, Mashhad Branch
2 Professor at Islamic Azad University, Mashhad Branch
چکیده [English]

Examining ideas of some other sufists, this research seeks to compare attitudes of Ibn-e Arabi and Attar regarding the concept of Perfect Human Being and cast light on the differences and similarities between the two thinker’s ideas and even their way of expression and assess the degree to which Attar is affected by Ibn-e Arabi. In Ibn-e Arabi and Attar’s Sufism, the perfect human being maintains the highest degree of intellect which is called “Al-Haqiqah Al-Muhammadiyyah” (The Muhammadan Reality) by Ibn-e Arabi, but he clarifies the fact that by Muhammad, he does not mean the real personality of the prophet Muhammad (SAW), but the being who is parallel with the first intellect. Attar, on the other hand, emphasizes the necessity of the perfect human being’s existence covertly or overtly but we finally grasp that the both Sufis tend toward the prophet as the most perfect human being that Ibn-e Arabi considers him as the milestone of the unseen men. Affected by Ibn-e Arabi, Attar considers prophet Muhammad as the main axis of being and after him, Imam Ali (AS) is the axis of Al-e Yasin. However, in most of the terms of reaching to this status, the two believe the same, except hulul (reincarnation) phase about which Attar believes that He can become part of us, but cannot become us.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ibn-e Arabi
  • Attar
  • “Al-Haqiqah Al-Muhammadiyyah” (The Muhammadan Reality)
  • The Perfect Human Being
قرآن کریم.
آملی، سید حیدر، جامع الأسرار و منبع الأنوار، تهران، انستیتو ایران و فرانسه، 1347ش.
ابن‌عربی، محمد بن علی، تفسیر ابن‌عربی، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1422ق.
همو، ده رساله، تهران، مولی، 1367ش.
همو، دیوان، بیروت، دارالکتب العلمیة، بی­‌تا.
همو، فتوحات مکیه، ترجمه محمد خواجوی، تهران، مولی، 1381ش.
همو، فصوص الحکم، تهران، الزهرا، 1391ش.
همو، نفائس العرفان، ترجمه ناصر طباطبائی، تهران، جامی، 1392ش.
اشرف زاده، رضا، عطار و دیگران، مشهد، سخن گستر، 1382ش.
جهانگیری، محسن، محیی‌الدین ابن‌عربی چهره برجسته عرفان اسلامی، تهران، دانشگاه تهران، 1375ش.
چیتیک، ویلیام سی، طریق عرفانی معرفت از دیدگاه ابن‌عربی، ترجمه مهدی نجفی افرا، تهران، جامی، 1389ش.
حجازی، بهجت السادات، «سیمای انسان کامل در آثار عطار»، مجله کیهان فرهنگی، شماره 161، 1378ش.
حکمت، نصرالله، مباحثی در عرفان ابن‌عربی، تهران، علم، 1389ش.
حکیم، سعاد، ابن‌عربی و زبان تازه عرفان، ترجمه مسعود جعفری، تهران، جامی، 1391ش.
حلبی، علی‌اصغر، جلوه‌های عرفان و چهره‌های عارفان، تهران، قطره، 1382ش.
رهبر، علی، «تحلیلی بر صفت «هلوعیّت» در انسان»، مجله پژوهش‌نامه اخلاق، شماره 22، 1392ش.
سبزواری، هادی بن مهدی، شرح الأسماء الحسنی، قم، بصیرتی، بی‌تا.
شجاری، مرتضی، «غایت سیر و سلوک از دیدگاه ابن‌عربی»، مجله مطالعات عرفانی، شماره 11، 1389ش.
شجیعی، پوران، جهان‌بینی عطار، تهران، نشر ویرایش، 1373ش.
صفا، ذبیح‌الله، تاریخ ادبیات در ایران، تهران، ابن‌سینا، 1369ش.
عطار نیشابوری، محمد بن ابراهیم، اسرارنامه، تهران، صفی علیشاه، 1338ش.
همو، الهی نامه، تهران، زوّار، 1351ش.
همو، دیوان، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1345ش.
همو، مصیبت نامه، تهران، زوّار، 1338ش.
همو، منطق الطیر، تهران، سخن، 1393ش.
فخرالدین عراقی، ابراهیم بن بزرگمهر، دیوان، تهران، نگاه.
فنایی شکوری، محمد، «نظریه انسان کامل در عرفان آن روی سکه»، مجله معرفت، شماره 193، 1394ش.
قونوی، محمد صدرالدین، الفکوک، تهران، مولی، 1371ش.
لاهیجی، محمد بن یحیی، مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز، تهران، کتاب‌فروشی محمودی، 1337ش.
مایل هروی، نجیب، «انسان کامل»، در: دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج10، زیر نظر سید کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، 1380ش.
مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، بحار الأنوار، بیروت، مؤسسة الوفاء، 1404ق.
مطهری، مرتضی، آشنایی با قرآن، تهران، صدرا، 1389ش.
همو، مجموعه آثار، ج2، تهران، صدرا، 1374ش.
مولوی، محمد بن محمد، مثنوی، تصحیح محمد استعلامی، تهران، سخن، 1379ش.
نجم‌الدین رازی، عبدالله بن محمد، مرصاد العباد من المبدأ إلی المعاد، تهران، علمی و فرهنگی، 1391ش.
نسفی، عبدالعزیز بن محمد، الانسان الکامل، تصحیح ماریژان موله، تهران، 1341ش.
واعظی، احمد، انسان از دیدگاه اسلام، تهران، سمت، 1393ش.