اثر اعسار زوج بر حق امتناع زوجه از تمکین در فقه اسلامی، حقوق ایران و افغانستان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه تبریز

2 کارشناس ارشد فقه و حقوق اسلامی دانشگاه تبریز

چکیده

حقوق زنان از جمله مسائلی است که دین مبین اسلام نسبت به آن اهتمام خاصی ورزیده است. از جمله این حقوق، «حق امتناع زوجه از تمکین جهت دریافت مهریه» است که متأسفانه به‌رغم برخورداری از موضوعی عمیق و جایگاهی ویژه، به صورت کلی در قانون ایران از آن یاد شده است. قانون مدنی ایران با اختصاص تنها دو ماده 1085 و 1086 به حق حبس زوجه، ابهاماتی را در این راستا ایجاد کرده و در تعیین قلمرو وظایف زوجه و به ویژه در بقا یا سقوط حق وی در صورت اعسار زوج، سبب تردید شده است. نکته قابل توضیح دیگر اینکه به نظر فقهای مالکی، شافعی و حنبلی، زوجه در صورت عدم توانایی مالی زوج برای پرداخت مهر، حق فسخ نکاح را خواهد داشت، اما اکثر فقهای حنفی همچون علمای شیعه معتقدند که در فرض یاد شده، زوجه فقط حق حبس دارد، نه حق فسخ نکاح. شاید بتوان گفت: وقتی مطابق نظر فقهای مالکی، شافعی و حنبلی، در صورت اعسار زوج، زن حق فسخ نکاح را داشته باشد، به طریق اولی حق حبس را هم خواهد داشت. در نوشته حاضر، شرایط ایجاد حق حبس، دامنه آن، تأثیر اعسار زوج بر حق امتناع زوجه از تمکین، تقسیط مهر و تأثیر آن بر بقا یا عدم بقای حق حبس از دیدگاه فقه مذاهب خمسه و حقوق موضوعه ایران و افغانستان مورد بررسی قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Effect of the Husband’s Insolvency on the Wife’s Right to Refrain from Submission and Obedience from the Perspective of Islamic Jurisprudence and Law of Iran and Afghanistan

نویسندگان [English]

  • Ahmad Mortazi 1
  • Somayeh Zebardast 2
1 Assistant Professor at University of Tabriz
2 Master of Science at University of Tabriz
چکیده [English]

Women’s rights are among issues of concern to Islamic Shari‘ah. From among these rights is “the right of the wife to refrain from submission and obedience, before receiving the Mahrieh (marriage portion)” which, despite its importance, has merely been mentioned generally in the Law of Iran. The Civil Code of the Islamic Republic of Iran, by merely assigning two articles, i. e. articles 1085 and 1086 to the right of women to refrain from submission, created ambiguities in this regard and it became a reason for the scope of the duties of women and specifically revocation or remaining of their right to refrain from submission in the situation of the husband’s insolvency. The other important point is that from the perspective of Shafi‘i, Maliki and Hanbali jurisprudents, in the situation of the husband’s insolvency on the payment of the marriage portion, the wife has the right to annul the marriage, however, the majority of Hanafi and Imami jurisprudents believe that in this situation, the wife only has the right to refrain from submission not to annul the marriage. It is possible to say that when, according to the perspective of Shafi‘i, Maliki and Hanbali jurisprudents, in the situation of the husband’s insolvency, the wife has the right to annul the marriage, she also has the right to refrain from submission. In the present article, we discuss the conditions for the right of wife to refrain from submission and obedience, the limits of this right, the effect of the husband’s insolvency on the abovementioned right, the possibility of splitting the marriage portion to several installments and its effect on remaining or revocation of the right to refrain from submission from the perspective of Jurisprudence of the five Islamic denominations and the Law of Iran and Afghanistan.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Right to Refrain from Submission
  • Husband’s Insolvency
  • Specific Submission
  • Refrain from Submission

مراجع

ابن­‌عابدین، محمدامین بن عمر، رد المحتار على الدر المختار، بیروت، دارالفکر، 1412ق.
ابن‌عرفة، محمد بن محمد، المختصر الفقهی، بی­‌جا، مؤسسة خلف أحمد الخبتور للأعمال الخیریة، 1435ق.
ابن‌قدامه، عبدالله بن احمد، المغنی، بیروت، مؤسسة تاریخ العربی، 1404ق.
امامی، سید حسن، حقوق مدنی، ج1، تهران، کتاب‌فروشی اسلامیه، 1372ش.
همو، حقوق مدنی، ج4، تهران، کتاب‌فروشی اسلامیه، 1377ش.
انصاری، مرتضی بن محمدامین، المکاسب، به کوشش محمد کلانتر، بیروت، 1410ق.
ایرانی ارباطی، بابک، مجموعه نظرهای مشورتی ـ حقوقی اداره حقوقی، تهران، مجد، 1386ش.
بعلی، عبدالرحمن بن عبدالله، کشف المخدرات، بیروت، دارالبشائر الإسلامیة، 1423ق.
جزیری، عبدالرحمن، الفقه علی المذاهب الأربعة، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1424ق.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر، دوره حقوق مدنی: حقوق تعهدات، تهران، کتابخانه گنج دانش، 1389ش.
جعفری تبار، حسن، «حقوق عاشقانه علیه حقوق کامجویانه»، در: بر منهج عدل: مقالات اهدا شده به استاد ناصر کاتوزیان، تهران، دانشگاه تهران، 1388ش.
خفیف، علی، الحق و الذمة، قاهره، دارالفکر العربی، 1431ق.
خویی، سید ابوالقاسم، مصباح الفقاهة فی المعاملات، به قلم میرزا محمدعلی توحیدی، بیروت، دارالهادی، 1412ق.
دمیاطی، عثمان بن محمدشطا، إعانة الطالبین علی حل ألفاظ فتح المعین، بیروت، دارالفکر، 1418ق.
رافعی، عبدالکریم بن محمد، العزیز شرح الوجیز، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1417ق.
رحیبانى، مصطفى بن سعد، مطالب أولی النهى فی شرح غایة المنتهی، بیروت، المکتب الإسلامی، 1415ق.
رومی بابرتی، محمد بن محمد، العنایة شرح الهدایة، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
زحیلی، وهبه، الفقه الإسلامی و أدلته، دمشق، دارالفکر، 1409ق.
زیلعی، عثمان بن علی، تبیین الحقائق شرح کنز الدقائق، قاهره، المطبعة الکبری الأمیریة، 1313ق.
سابق، سید، فقه السنة، بیروت، دارالکتاب العربی، 2002م.
سبحانی، جعفر، «درس خارج فقه»، 1390/12/6ش.
سنهوری، عبدالرزاق احمد، الوسیط فی شرح القانون المدنی الجدید، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1958م.
صفایی، سید حسین و اسدالله امامی، حقوق خانواده: نکاح و انحلال آن (فسخ و طلاق)، تهران، دانشگاه تهران، 1382ش.
طاهری، حبیب‌الله، حقوق مدنی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1392ش.
طباطبایی، سید علی بن محمدعلی، ریاض المسائل فی تحقیق الأحکام بالدلائل، قم، مؤسسه آل البیت(ع) لإحیاء التراث، 1418ق.
طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الأحکام، تهران، دارالکتب الإسلامیة، 1407ق.
عبدالله، نظام‌الدین، بررسی مسائل خانواده (حقوق فامیل)، کابل، سعید، 1392ش.
عبدری غرناطی، محمد بن یوسف، التاج و الإکلیل لمختصر خلیل، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1416ق.
فاضل هندی، محمد بن حسن، کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1416ق.
فایز، عبدالبصیر، توضیحی بر قانون مدنی افغانستان (حقوق فامیل)، کابل، سعید، 1388ش.
قرافی، احمد بن ادریس، الذخیرة، بیروت، دارالغرب الإسلامی، 1994م.
قربانی، فرج‌الله، قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران، تهران، دانشور، 1381ش.
قلیوبی، احمد سلامة، حاشیة شرح المنهاج، بیروت، دارالفکر، 1415ق.
کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی خانواده (نکاح و طلاق)، تهران، بهمن برنا، 1378ش.
همو، مقدمه علم حقوق، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1382ش.
لکنوی، محمدعبدالحلیم، قمر الأقمار لنور الأنوار فی شرح المنار، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1415ق.
محقق داماد، سید مصطفی، بررسی فقهی حقوق خانواده (نکاح و انحلال آن)، تهران، اسلامی، 1368ش.
همو، قواعد فقه، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی، 1383ش.
محقق کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم، مؤسسه آل البیت(ع) لإحیاء التراث، 1411ق.
مدنی، سید جلال‌الدین، مبانی و کلیات علم حقوق، تهران، پایدار، 1377ش.
مغنیه، محمدجواد، الفقه علی المذاهب الخمسة، بیروت، دارالتیار الجدید، 1421ق.
مکارم شیرازى، ناصر، کتاب النکاح، قم، مدرسه امام على بن ابی‌طالب(ع)، 1424ق.
موسوی بجنوردى، سید محمد، قواعد فقهیه، تهران، مؤسسه عروج، 1401ق.
نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1404ق.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار