نقش شیوخ قبایل در تحولات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی عصر جاهلی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی دانشگاه تهران

2 کارشناس ارشد تاریخ اسلام دانشگاه مذاهب اسلامی

چکیده

مهم‌ترین مؤلفه و رکن سیاسی و اجتماعی جامعه عصر جاهلی، نظام قبیله و عصبیت مبتنی بر آن است، قبیله که در جایگاه دولت یا قدرت سیاسی قرار می‌گیرد، به وسیله شیوخ مدیریت شده، افراد قبیله نیز تحت اطاعت محض شیوخ قرار داشتند. رؤسای قبایل مسئولیت تمامی شئون زندگی افراد قبیله را در زمینه‌های مختلف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و دینی بر عهده داشتند. به سبب همین نظام قبیله‌ای، شیخ یا رئیس قبیله باید از برخی ویژگیها و صفات اخلاقی مانند بخشندگی و سخاوت، تواضع و بردباری، فصاحت بیان، و خلق نیکو، و صفات نسبی مانند اصالت در نسب، و همچنین ویژگیهای مدیریتی مانند شجاعت و دلاوری، سن بیشتر، درایت رأی و عقلانیت سیاسی برای احراز این مقام برخوردار باشد. این مقاله با بهره‌گیری از منابع اصلی، در پی واکاوی حدود و محدوده اختیارات اجرایی، ویژگیها و نحوه اعمال مدیریت او است، تا بدین نکته پاسخ دهد که تا چه میزان شیوخ و رؤسای قبایل در تحولات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی عصر جاهلی نقش دارند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Role of Tribal Sheikhs in Political, Economic, and Social Changes in the Ignorance Era

نویسندگان [English]

  • Asqar Qaedan 1
  • Seyed Jamal Mousavi 1
  • Maryam Moghadam Ghojogh 2
1 Associate Professor at Tehran University
2 Master of Science at University of Islamic Denominations
چکیده [English]

The tribal chiefs were responsible for all aspects of tribal life in various political, economic, social, and religious fields. Because of this tribal system, sheikh or the chief of the tribe should have some moral features and qualities such as generosity, humility, patience and eloquence of expression and of good character and genealogical characteristics like originality and also management features, such as courage and bravery, seniority, tactfulness, and political rationality to achieve this status. In this article, using the main resources we tried to analyze, the scope of executive power, features and methods of management of a chief of a tribe in order to respond to the question that to what extent the sheikhs and tribal leaders had role in the political, social and economic changes of the ignorance era.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ignorance Era
  • Tribal System
  • Nervousness
  • Sheikh (Tribal Chief)
  • Halaf (Oath)
  • Quraysh
قرآن کریم.
ابن‌اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، بیروت، دارالکتاب العربی، 1417ق.
ابن‌اسحاق، محمد، السیر و المغازی، بیروت، دارالفکر، 1398ق.
ابن‌بابویه، محمد بن علی، من لایحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1404ق.
ابن‌حزم، علی بن احمد، جمهرﺓ أنساب العرب، تحقیق: عبدالسلام محمد هارون، قاهره، دارالمعارف، 1971م.
ابن‌درید ازدی، محمد بن حسن، الإشتقاق، قم، ذوی القربی، 1391ش.
همو، جمهرﺓ اللغة، بیروت، دارالعلم للملایین، 1987م.
ابن‌رسته، احمد بن عمر، الأعلاق النفیسة، بیروت، دارصادر، بی‌تا.
ابن‌سعد، محمد، الطبقات الکبری، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1410ق.
ابن‌عنبة، احمد بن علی، عمدﺓ الطالب فی أنساب آل أبی‌طالب، قم، انصاریان، 1417ق.
ابن‌فارس، احمد، معجم مقاییس اللغة، بیروت، دارالفکر، 1399ق.
ابن‌کلبی، هشام بن محمد، جمهرﺓ أنساب العرب، تحقیق: علی عمر، قاهره، الثقافة الدینیة، 2010م.
ابن‌منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج3، بیروت، دارصادر، 1414ق.
همو، لسان العرب، ج7، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1408ق.
ابن‌وهب، عبدالله، تفسیر القرآن من الجامع، ج1، بیروت، دارالغرب الإسلامی، 2003م.
ابن‌هشام، عبدالملک، سیرت رسول الله، ترجمه مسعود انصاری، تهران، مولی، 1392ش.
ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، الأغانی، بیروت، دارالثقافة، 1410ق.
اعرجی، جعفر، مناهل الضرب فی أنساب العرب، قم، حافظ، 1377ش.
افغانی، سعید، أسواق العرب فی الجاهلیة و الإسلام، دمشق، دارالعروبة، 1379ق.
برو، توفیق، تاریخ العرب القدیم، بیروت، دارالفکر، 1422ق.
بغدادی، محمد بن حبیب، المحبر، بیروت، دارالآفاق الجدیدة، بی‌تا.
همو، المنمق فی أخبار قریش، بیروت، عالم الکتب، 1405ق.
بغدادی، محمدامین، سبائک الذهب فی معرفة قبائل العرب، قم، المحبین، 1427ق.
بلاذری، احمد بن یحیی، جمل من أنساب الأشراف، بیروت، دارالفکر، 1417ق.
تیمی، ابوعبیده معمر بن مثنی، أیام العرب قبل الإسلام، بیروت، عالم الکتب، 1407ق.
جاد مولی، محمد احمد و دیگران، أیام العرب فی الجاهلیة، بیروت، دارإحیاء الکتب العلمیة، 1361ق.
حسن، حسن ابراهیم، تاریخ سیاسی اسلام (از آغاز تا انقراض دولت اموی)، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، جاویدان، 1380ش.
خربوطلی، علی حسنی، الحضارﺓ العربیة الإسلامیة، قاهره، مکتبة الخانجی، 1975م.
خریسات، محمد عبدالقادر، العصبیة القبلیة فی صدر الإسلام، اردن، حماده، 2011م.
رازی، محمد بن ابی‌بکر، مختار الصحاح، بیروت، دارالهلال، 1421ق.
زبیدی، محمد بن محمد، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت، دارالتراث العربی، 1998م.
سالم، عبدالعزیز، تاریخ العرب فی عصر الجاهلیة، بیروت، دارالنهضة العربیة، 1971م.
سجادی، صادق، «ایام العرب»، در: دائرﺓ المعارف بزرگ اسلامی، ج10، زیر نظر سید کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، 1380ش.
سدوسی، مؤرج بن عمرو، حذف من نسب قریش، قاهره، دارالعروبة؛ مطبعة المدنی، 1960م.
شمشاطی، علی بن محمد، الأنوار و محاسن الأشعار، کویت، التراث العربی، 1297ق.
شهرستانی، محمد بن عبدالکریم، الملل و النحل، بیروت، دارالمعرفة، 1410ق.
طبری، محمد بن جریر، تاریخ الرسل و الملوک، بیروت، دارالتراث، 1387ق.
علی، جواد، المفصل فی تاریخ العرب قبل الإسلام، بی‌جا، دارالساقی، 1422ق.
علی، صالح احمد، عرب کهن در آستانه بعثت، ترجمه هادی انصاری، تهران، امیرکبیر، 1384ش.
محمدی ری شهری، محمد، حکمت نامه پیامبر اعظم(ص)، قم، دارالحدیث، 1385ش.
مسعودی، علی بن حسین، التنبیه و الإشراف، بیروت، دارالهلال، 1993م.
همو، مروج الذهب و معادن الجوهر، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، علمی و فرهنگی، 1374ش.
مونس، حسین، تاریخ قریش (دراسة فی تاریخ أصغر قبیلة عربیة جعلها الإسلام أعظم قبیلة فی تاریخ البشر)، جده، الدار السعودیة، 1408ق.
یعقوبی، احمد بن اسحاق، تاریخ یعقوبی، ج1، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1431ق.
همو، تاریخ یعقوبی، ج2، بیروت، دارصادر، بی‌تا.