تصویرآفرینی‌های نهج البلاغه و تطبیق آن با تصاویر قرآنی و روایات نبوی(ص) (مورد پژوهی: تصاویر بصری)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره) قزوین

2 استاد گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران

چکیده

کلام امام علی(ع) بی‌تکلّف، روان، سلیس و سرشار از آفرینشهای هنری است و تصویرآفرینی نیز می‌تواند یکی از پررنگ­‌ترین جلوه‌­های آفرینش هنری کلام امام به‌شمار رود. تصویرآفرینی روشی است که گوینده سخن، با استفاده از آن، سعی می­‌کند مفاهیم ذهنی مد نظر خود را مانند یک صورت در مقابل دیدگان شنونده مجسّم کند و از این طریق او را متوجه منظور خود نماید. هر اندازه تصاویر یک متن ادبی پویاتر باشند، آن متن باارزش‌­تر می­‌شود. اگر از این زاویه به نهج البلاغه بنگریم، آن را سرشار از تصاویر زنده و پویایی می­‌بینیم که فضایی محسوس و ملموس را به­‌وجود می­‌آورد و خوانندگان را به اعجاب وامی‌دارد. منشأ آفرینش تصاویر بصری در کلام امام علی(ع) را باید در قرآن کریم و احادیث نبوی(ص) جستجو کرد؛ چنان‌که بر این اساس می‌­توان دریافت که امام علی(ع) نه تنها در عمل، بلکه در اسلوب کلامی خود نیز به کلام وحی و حدیث پیامبر(ص) اقتدا کرده است. این پژوهش از این زاویه و با رویکرد تطبیقی میان کلام امام علی(ع)، قرآن کریم و احادیث نبوی(ص) به موضوع آفرینشهای تصویری در نهج البلاغه پرداخته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Comparison of Creative Imagery in Nahj al-Balaghah with Images in the Holy Qur’an and Prophetic Traditions (Case Study: Visual Images)

نویسندگان [English]

  • Mohammad Reza Pircheragh 1
  • Abdolhadi Feghhizadeh 2
1 Assistant Professor at Imam Khomeini International University, Qazvin
2 Professor at Tehran University
چکیده [English]

The words of Imam Ali (AS) are unpretentious, fluent, and smooth and full of artistic creations. Imagery can also be one of the most important effects of the artistic creation of the words of Imam (AS). Imagery: It is a method by which the speaker is trying to visualize his concepts, such as a real image in front of the listener's eyes and in this way he will understand them, whatever the images of a literary text are more dynamic, the text becomes more valuable. If we look at Nahj al-Balagha from this perspective, we see it full of vivid and dynamic images that create a tangible and palpable space, and makes readers wonder. We must look at the source of the creation of visual images in the words of Imam Ali in the Holy Qur’an and prophetic traditions. As it can be seen on this basis, Imam Ali (AS), not only in performance, but also in speech and verbal method, follows the Holy Qur’an and prophetic traditions. This research, from this point of view and through a comparative approach, studies the visual creations in Nahj al-Balaghah in the words of Imam Ali (AS), the Holy Qur’an and prophetic traditions.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Creative Imagery
  • Artistic Creation
  • Nahj al-Balaghah
  • Qur’anic Images
  • Images of the Prophetic Traditions
قرآن کریم، ترجمه محمدمهدی فولادوند، تهران، دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامى‏، 1418ق.
آشنایی با علوم اسلامی (1) (منطق ـ فلسفه)، مرتضی مطهری، تهران، صدرا، 1380ش.
آفرینش هنری در قرآن، سید قطب، ترجمه محمدمهدی فولادوند، تهران، بنیاد قرآن، 1367ش.
اسالیب البیان فی القرآن، سید جعفر حسینی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1413ق.
اسلام و هنر، محمود بستانی، ترجمه حسین صابری، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، 1371ش.
اسلوب الحوار فی الحدیث النبوی (دراسة مقارنة)، خلیل محمد ایوب، دمشق، دارالنوادر، 2012م.
«اسلوب گفت‌وگو در قرآن کریم»، مستنصر میر، ترجمه علی شریفی و سید رضا موسوی، مجله گلستان قرآن، شماره 122، شهریور 1381ش.
اصول التربیة الإسلامیة، عبدالرحمن نحلاوی، بیروت، دارالفکر المعاصر، 2001م.
الأمالی، محمد بن حسن طوسى، قم‏، دارالثقافة، 1414ق.
امیرالمؤمنین و نهج البلاغه، عزیزالله عطاردی، تهران، نشر عطارد، 1379ش.
«انواع تصویر در نهج البلاغه»، ولی‌الله حسومی، مجله پژوهشنامه علوی، سال پنجم، شماره 2، پاییز و زمستان 1393ش.
الإیضاح فی علوم البلاغة، محمد بن عبدالرحمن خطیب قزوینی، بیروت، دارالکتب العلمیة، بی‌تا.
البرهان فی تفسیر القرآن‏، سید هاشم بن سلیمان بحرانى، قم‏، مؤسسة البعثة، 1374ش.
التصویر الفنی فی الحدیث النبوی، محمد بن لطفی صباغ، بیروت، المکتب الإسلامی، 1409ق.
التصویر الفنی فی القرآن، سید قطب، مصر، دارالشروق، 1425ق.
تصویرسازی هنری در قرآن، سید قطب، ترجمه زاهد ویسی، تهران، آراس، 1389ش.
«تصویرآفرینی در نهج البلاغه»، محمدمهدی جعفری، مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، دوره 17، شماره 2، بهار 1381ش.
التعبیر الفنی فی القرآن، امین بکری، بیروت، دارالعلم للملایین، 1994م.
تفسیر نمونه‏، ناصر مکارم شیرازى، تهران‏، دارالکتب الإسلامیة، 1371ش.
تفسیر نورالثقلین‏، عبدعلى بن جمعه عروسی حویزى، قم‏، اسماعیلیان‏، 1415ق.
تلخیص البیان فی مجازات القرآن، محمد بن حسین شریف رضی، ترجمه سید محمدباقر سبزواری، تهران، دانشگاه تهران، 1330ش.
تنبیه الخواطر و نزهة النواظر المعروف بمجموعة ورّام، ورّام بن ابی‌فراس حلی، قم‏، مکتبة الفقیه‏، 1410ق.
جامع الأخبار، محمد بن محمد شعیری، نجف‏، مطبعة حیدریة، بى‌تا.
جلوه‌هایی از هنر تصویرآفرینی در نهج البلاغه، مریم حاجی قاضی استرآبادی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم حدیث شهرری، 1388ش.
جواهر البلاغة فی المعانی و البیان و البدیع، احمد هاشمی، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1414ق.
الحدیث النبوی: رؤیة فنیة جمالیة، صابر عبدالدایم یونس، قاهره، دارالوفاء، 1999م.
الحوار القرآنی فی سورة نوح، یحیی بن محمد زمزمی، ریاض، دارالتربیة و التراث، 1419ق.
الحوار فی الحدیث النبوی الشریف دراسة تحلیلیة بلاغیة لأحادیث مختارة، علوة بنت عابد عبدالله حسانی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، عربستان، جامعة ام القری، 1429ق.
الحوار فی القرآن الکریم، سید محمدحسین فضل الله، بیروت، دارالملاک، 1996م.
الحوار فی القرآن نماذج و مبادئ، زکی میلاد، ریاض، مرکز الملک عبدالعزیز للحوار الوطنی، 1431ق.
«حیات عارفانه امام علی(ع)»، عبدالله جوادی آملی، مجله قبسات، شماره 19، زمستان 1380ش.
الدر المنثور فى التفسیر بالمأثور، عبدالرحمن بن ابى‏‌بکر سیوطى، قم‏، کتابخانه آیةالله مرعشى نجفى، 1404ق.
دراسات فی النقد العربی الحدیث و مذاهبه، محمد عبدالمنعم خفاجی، قاهره، دارالطباعة المحمدیة، 1967م.
روائع نهج البلاغة، جورج جرداق، بی‌جا، مرکز الغدیر للدراسات الإسلامیة، 1375ش.
زمینه اجتماعی شعر فارسی، محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران، اختران، 1386ش.
زیباشناسی آیات قرآن، سید حسین سیدی، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1390ش.
زیبایی و هنر از دیدگاه اسلام، محمدتقی جعفری، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1360ش.
سنن ابن‌ماجه، محمد بن یزید ابن‌ماجه قزوینی، بیروت، دارإحیاء الکتب العربیة، بی‌تا.
سنن ابی‌داود، ابوداود سلیمان بن اشعث سجستانی، صیدا ـ بیروت، المکتبة العصریة، بی‌تا.
شرح الکافی ـ الأصول و الروضة، محمدصالح بن احمد مازندرانی، تهران‏، المکتبة الإسلامیة، 1382ق.
شرح نهج البلاغة، عبدالحمید بن هبةالله ابن‌ابی‌الحدید، قم‏، کتابخانه آیةالله مرعشی نجفی، 1404ق.
شرح نهج البلاغة، میثم بن على ابن‌میثم بحرانى، بی‌جا، دفتر نشر الکتاب، 1362ش.
شرح نهج البلاغة، محمد عبده، قاهره، مطبعة الإستقامة، بی‌تا.
الشعر العربی المعاصر، عزالدین اسماعیل، قاهره، دارالفکر العربی، 1966م.
«شیوه‌های تصویرسازی مفاهیم در نهج البلاغه»، ولی‌الله حسومی، حسین خاکپور و محمدعلی مهدوی راد، مجله مطالعات اسلامی: علوم قرآن و حدیث، شماره 89، پاییز و زمستان 1391ش.
صحیح ابن‌حبان بترتیب ابن‌بلبان، محمد ابن‌حبان، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1414ق.
الصناعتین، ابوهلال حسن بن عبدالله عسکری، قاهره، مطبعة عیسی الحلبی و شرکاء، 1971م.
الصوت اللغوی فی القرآن، محمدحسین علی صغیر، بیروت، دارالمؤرخ العربی، 2000م.
صور خیال در شعر فارسی، محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران، نشر آگاه، 1375ش.
الصورة الأدبیة فی القرآن الکریم، صلاح‌الدین عبدالتواب، ، بیروت، مکتبة اللبنان ناشرون، 1995م.
«الصورة الفنیة فی الأدب النبوة»، محمد عودة، رجاء، مجلة الأدب الإسلامی، شماره 25، 1420ق.
الصورة الفنیة فی الحدیث النبوی الشریف، احمد زکریا یاسوف، دمشق، دارالمکتبی، 2006م.
الصورة الفنیة فی الشعر العربی (حتی قرن الثانی الهجری)، علی بطل، بیروت، دارالأندلس، 1983م.
الصورة الفنیة فی المثل القرآنی، محمدحسین علی صغیر، بیروت، دارالهادی، 1412ق.
علوم بلاغت در نهج البلاغه، قاسم فائز و دیگران، تهران، سمت، 1390ش.
الفائق فی غریب الحدیث‏، محمود بن عمرو زمخشرى، بیروت‏، دارالکتب العلمیة، 1417ق.
فرهنگ بزرگ سخن، حسن انوری، تهران، سخن، 1382ش.
فرهنگ فارسی، محمد معین، تهران، امیرکبیر، 1376ش.
فرهنگ معاصر عربی فارسی، آذرتاش آذرنوش، تهران، نشر نی، 1385ش.
القرآن و الصورة البیانیة، عبدالقاهر حسن، بیروت، بی‌نا، 1405ق.
القصص القرآنی رؤیة فنیة، فالح ربیعی، قاهره، دارالثقافیة، 1422ق.
الکافی، محمد بن یعقوب کلینی، تهران، دارالکتب الإسلامیة، 1407ق.
کنز العمال، علی بن حسام‌الدین متقی هندی، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1401ق.
اللغة و اللون، احمد مختار عمر، قاهره، عالم الکتب، 1997م.
المثل السائر فی ادب الکاتب و الشاعر، نصرالله بن محمد ابن‌اثیر، بیروت، المکتبة العصریة، 1420ق.
المجازات النبویة، محمد بن حسین شریف رضی، قم‏، دارالحدیث‏، 1422ق.
المسند، احمد بن محمد ابن‌حنبل، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1400 ق.
المسند الصحیح المختصر بنقل العدل عن العدل الى رسول الله(ص) (صحیح مسلم)، مسلم بن حجاج قشیری نیشابوری، بیروت، داراحیاء التراث العربی، بی‌تا.
مشاهد القیامة فی القرآن، سید قطب، قاهره، دارالشروق، بی‌تا.
المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، احمد بن محمد فیومى، قم‏، دارالهجرة، 1414ق‏.
معانی و بیان (1)، سیروس شمیسا، تهران، دانشگاه پیام نور، 1377ش.
مفردات الفاظ القرآن‏، حسین بن محمد راغب اصفهانى، دمشق‏، دارالقلم؛ بیروت، الدار الشامیة، 1412ق‏.
المقابلة فی القرآن الکریم، بن عیسی باطاهر، عمان، دارعمار، 1420ق.
من بلاغة الإقناع فی الحوار فی سورة یس، ایمن ابومصطفی، دبی، الإمارات العربیة، 2009م.
منهج الحوار فی السنة النبویة، فادی رفیق حسن نور، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، نابلس، جامعة النجاح الوطنیة، 2012م.
منهج الحوار فی القرآن الکریم، ابوزید ادریسی، مغرب، دارالبیضاء، بی‌تا.
منهجیة الحوار الجدلی فی القرآن الکریم و السنة النبویة، احمد طعان، دمشق، دارابن‌کثیر، 2003م.
منهجیة الحوار فی القرآن الکریم، محمد عبدالعاطی، قاهرة، المکتبة الإسلامیة، 2004م.
میزان الحکمة، محمد محمدی ری شهرى، قم، دارالحدیث، 1389ش.
النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، مبارک بن محمد ابن‌اثیر، قم‏، اسماعیلیان،‏ 1367ش.
نهج البلاغة، محمد بن حسین شریف رضی، تصحیح: صبحی‏ صالح، قم‏، دارالهجرة‏، 1414ق.
وسائل الشیعة، محمد بن حسن حر عاملی، مؤسسة آل البیت(ع) لإحیاء التراث، 1409ق.
«هنر تصویرآفرینی در نهج البلاغه»، حمید محمد قاسمی، مجله تحقیقات علوم قرآن و حدیث، دوره چهارم، شماره 1، 1386ش.