تعارض جزئی میان خبر واحد عام و قیاس خاص در اصول فقه مذاهب اربعه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه کردستان

چکیده

به دلیل اختلاف نظرهای زیادی که در مورد افاده علم توسط خبر واحد و عمل به آن، و نیز اختلاف نظرهایی که در مورد حجیّت قیاس وجود دارد، تعارض میان خبر واحد و قیاس یکی از مباحث بحث برانگیز در علم اصول فقه به شمار می‌­آید. تعارض میان این دو، از نوع تعارض کلی یا از نوع تعارض جزئی است. تعارض جزئی میان خبر واحد و قیاس هنگامی ایجاد می­‌شود که یکی از این دو دلیل خاص و دیگری عام باشد. بنابراین دو حالت برای تعارض جزئی میان خبر واحد و قیاس متصوّر است: خبر واحد خاص و قیاس عام است، یا قیاس خاص و خبر واحد عام است. حالت اول اختلاف نظرهای خاص خود را دارد که به بحث این مقاله مربوط نمی‌­شود. اما در مورد تعارض خبر واحد عام و قیاس خاص، علما برای رفع تعارض در این حالت، بر آراء متفاوتی هستند. گروهی قائل به تقدیم خبر واحدند، گروهی قیاس را مقدم می­­‌کنند، عده‌­ای قائل به نظریه تفصیلی هستند و گروهی در این رابطه توقف کرده‌­اند. با بررسی ادله ارائه شده توسط صاحبان این آراء، رأی راجح جواز مطلق تخصیص خبر واحد به وسیله قیاس ظنی است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Partial Conflict between Al-Khabar Al-Wahid and the Specific Analogy in the Principles of the Four Sunni Schools of Thought

نویسنده [English]

  • Farzad Parsa
Assistant Professor at University of Kurdistan
چکیده [English]

Due to the differences in viewpoints on the effects of al-Khabar al-Wahid on knowledge and practice, as well as on the validity of the analogy, the conflict between al-Khabar al-Wahid and analogy is one of the controversial topics in the science of principles of jurisprudence (Usul al-Fiqh). The conflict between the two is either a general conflict or a partial conflict. A partial conflict between al-Khabar al-Wahid and analogy occurs when one of these two is the specific reason and the other one is the general reason; therefore, there are two modes for a partial conflict between al-Khabar al-Wahid and analogy: either al-Khabar al-Wahid is specific and the analogy is general or the analogy is specific and al-Khabar al-Wahid is general. The first mode has its own challenges which are not related to this article, but about the mode of conflict between al-Khabar al-Wahid which is general and the analogy which is specific, scholars have different opinions. Some people believe in the superiority of al-Khabar al-Wahid. Some of the scholars consider analogy to be prevalent. Some of them believe in a detailed theory, and some have not commented on this. By examining the reasons given by the owners of these opinions, the preferred opinion is the absolute permission of the specification of al-Khabar al-Wahid by means of analogy.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Conflict
  • Al-Khabar Al-Wahid
  • Analogy
  • Partial Conflict
قرآن کریم.
الإبهاج فی شرح المنهاج، علی بن عبدالکافی سبکی و عبدالوهاب بن علی سبکی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1416ق.
اجمال الإصابة فی اقوال الصحابة، خلیل بن کیکلدی دمشقی علائی، کویت، جمعیة إحیاء التراث الإسلامی، 1407ق.
الإحکام فی اصول الأحکام، علی بن ابی‌علی آمدی، بیروت ـ دمشق، المکتب الإسلامی، بی‌تا.
الإختیار لتعلیل المختار، عبدالله بن محمود موصلی، قاهره، مطبعة الحلبی، 1356ق.
ارشاد الفحول الی تحقیق الحق من علم الأصول، محمد بن علی شوکانی، بیروت، دارالکتاب العربی، 1419ق.
اصول السرخسی، محمد بن احمد سرخسی، بیروت، دارالمعرفة، بی‌تا.
اصول الشاشی، احمد بن محمد شاشی، بیروت، دارالکتاب العربی، بی‌تا.
اصول الفقه الإسلامی، وهبه زحیلی، دمشق، دارالفکر، 1406ق.
الأصول من علم الأصول، محمد بن صالح عثیمین، ریاض، دار ابن‌الجوزی، 1426ق.
البحر المحیط فی اصول الفقه، محمد بن عبدالله زرکشی، بی‌جا، دارالکتبی، 1414ق.
البرهان فی اصول الفقه، عبدالملک بن عبدالله جوینی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1418ق.
بیان المختصر شرح مختصر ابن‌الحاجب، محمود بن عبدالرحمن اصفهانی، عربستان، دارالمدنی، 1406ق.
البیان و التحصیل و الشرح و التوجیه و التعلیل لمسائل المستخرجة، محمد بن احمد ابن‌رشد، بیروت، دارالغرب الإسلامی، 1408ق.
تاج العروس من جواهر القاموس، محمد بن محمد حسینی زبیدی، بی‌جا، دارالهدایة، بی‌تا.
التبصرة فی اصول الفقه، ابراهیم بن علی شیرازی، دمشق، دارالفکر، 1403ق.
تبیین الحقائق شرح کنز الدقائق، عثمان بن علی زیلعی، قاهره، المطبعة الکبری الأمیریة، 1313ق.
التحبیر شرح التحریر، علی بن سلیمان مرداوی، ریاض، مکتبة الرشد، 1421ق.
تحفة الطالب بمعرفة احادیث مختصر ابن‌الحاجب، اسماعیل بن عمر ‌ابن‌کثیر قرشی، بی‌جا، دار ابن‌حزم، 1416ق.
التعریفات، علی بن محمد جرجانی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1403ق.
التقریب و الإرشاد (الصغیر)، محمد بن طیب باقلانی، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1418ق.
التقریب و التیسیر لمعرفة سنن البشیر النذیر فی اصول الحدیث، یحیی بن شرف نووی، بیروت، دارالکتاب العربی، 1405ق.
التقریر و التحبیر، محمد بن محمد ابن‌امیرحاج، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1403ق.
التلخیص فی اصول الفقه، عبدالملک بن عبدالله جوینی، بیروت، دارالبشائر الإسلامیة، 1417ق.
توجیه النظر الی اصول الأثر، طاهر بن صالح جزائری، حلب، مکتبة المطبوعات الإسلامیة، 1416ق.
تیسیر التحریر، محمدامین بن محمود امیر پادشاه، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
جمع الجوامع فی اصول الفقه، عبدالوهاب بن علی سبکی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1424ق.
روضة الناظر و جنة المناظر فی اصول الفقه على مذهب الإمام احمد بن حنبل، عبدالله بن احمد ابن‌قدامه، بیروت، مؤسسة الریان، 1423ق.
سنن ابن‌ماجه، محمد بن یزید ابن‌ماجه قزوینی، بی‌جا، دارإحیاء الکتب العربیة، بی‌تا.
سنن ابی‌داود، ابوداود سلیمان بن اشعث سجستانی، صیدا ـ بیروت، المکتبة العصریة، بی‌تا.
سنن الترمذی، محمد بن عیسی ترمذی، قاهره، مطبعة مصطفى البابی الحلبی، 1395ق.
سنن الدارقطنی، علی بن عمر دارقطنی، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1424ق.
سنن الدارمی، عبدالله بن عبدالرحمن دارمی، ریاض، دارالمغنی، 1421ق.
السنن الصغیر، احمد بن حسین بیهقی، کراچی، جامعة الدراسات الإسلامیة، 1410ق.
السنن الکبری، احمد بن حسین بیهقی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1424ق.
السنن الکبری، احمد بن شعیب نسائی، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1421ق.
سیر اعلام النبلاء، محمد بن احمد ذهبی، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1405ق.
شرح الورقات فی اصول الفقه، محمد بن احمد محلی، فلسطین، جامعة القدس، 1420ق.
شرح بلوغ المرام، عطیة بن محمد سالم، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
شرح تنقیح الفصول، احمد بن ادریس قرافی، بی‌جا، شرکة الطباعة الفنیة المتحدة، 1393ق.
شرح مختصر الروضة، سلیمان بن عبدالقوی طوفی، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1407ق.
شرح نظم الورقات، احمد بن عمر حازمی، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
صحیح البخاری، محمد بن اسماعیل بخاری، بی‌جا، دارطوق النجاة، 1422ق.
صحیح ابن‌حبان بترتیب ابن‌بلبان، محمد ابن‌حبان، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1414ق.
طرح التثریب فی شرح التقریب، عبدالرحیم بن حسین عراقی و احمد بن عبدالرحیم عراقی، بی‌جا، الطبعة المصریة القدیمة، بی‌تا.
العدة فی اصول الفقه، محمد بن حسین ابن‌الفراء، بی‌جا، بی‌نا، 1410ق.
الفروق، احمد بن ادریس قرافی، بیروت، عالم الکتب، بی‌تا.
فواتح الرحموت بشرح مسلم الثبوت، عبدالعلی محمد بن نظام‌الدین محمد سهالوی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1423ق.
القاموس الفقهی لغةً و اصطلاحاً، سعدی ابوجیب، دمشق، دارالفکر، 1408ق.
قواطع الأدلة فی الأصول، منصور بن محمد مروزی سمعانی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1418ق.
کشاف القناع عن متن الإقناع، منصور بن یونس بهوتی، بیروت، دارالکتب العلمیة، بی‌تا.
کشف الأسرار شرح اصول البزدوی، عبدالعزیز بن احمد بخاری، بی‌جا، دارالکتاب الإسلامی، بی‌تا.
الکفایة فی علم الروایة، احمد بن علی خطیب بغدادی، مدینه، المکتبة العلمیة، بی‌تا.
اللمع فی اصول الفقه، ابراهیم بن علی شیرازی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1424ق.
المبدع فی شرح المقنع، ابراهیم بن محمد ابن‌مفلح، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1418ق.
المجموع شرح المهذب، یحیی بن شرف نووی، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
المحصول، محمد بن عمر فخررازی، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1418ق.
مختصر التحریر شرح الکوکب المنیر، محمد بن احمد ابن‌النجار، بی‌جا، مکتبة العبیکان، 1418ق.
مذکرة فی اصول الفقه، محمدامین بن محمدمختار شنقیطی، مدینه، مکتبة العلوم و الحکم، 1422ق.
المستصفی، محمد بن محمد غزالی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1413ق.
مسند الإمام احمد بن حنبل، احمد بن محمد ابن‌حنبل، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1421ق.
المسند الصحیح المختصر بنقل العدل عن العدل الى رسول الله(ص) (صحیح مسلم)، مسلم بن حجاج قشیری نیشابوری، بیروت، داراحیاء التراث العربی، بی‌تا.
المسند، محمد بن ادریس شافعی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1400ق.
المسودة فی اصول الفقه، آل تیمیه، بی‌جا، دارالکتاب العربی، بی‌تا.
المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، احمد بن محمد فیومی، بیروت، المکتبة العلمیة، بی‌تا.
المطلع علی الفاظ المقنع، محمد بن ابی‌الفتح بعلی، بی‌جا، مکتبة السوادی، 1423ق.
المطلق و المقید، حمد بن حمدی صاعدی، مدینه، عمادة البحث العلمی بجامعة الإسلامیة، 1423ق.
معالم اصول الفقه عند اهل السنة و الجماعة، محمد بن حسین جیزانی، بی‌جا، دار ابن‌الجوزی، 1427ق.
المعتمد فی اصول الفقه، محمد بن علی بصری، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1403ق.
معجم مقالید العلوم فی الحدود و الرسوم، عبدالرحمن بن ابی‌بکر سیوطی، قاهره، مکتبة الآداب، 1424ق.
معجم مقاییس اللغة، احمد ابن‌فارس، بیروت، دارالفکر، 1399ق.
المقدمات و الممهدات، محمد بن احمد ابن‌رشد، بیروت، دارالغرب الإسلامی، 1408ق.
المهذب فی علم اصول الفقه المقارن، عبدالکریم بن علی نملة، ریاض، مکتبة الرشد، 1420ق.
النوادر و الزیادات علی ما فی المدونة من غیرها من الأمهات، عبدالله بن ابی‌زید عبدالرحمن قیروانی، بیروت، دارالغرب الإسلامی، 1420ق.
نهایة السول شرح منهاج الوصول، عبدالرحیم بن حسن اسنوی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1420ق.
الهدایة علی مذهب الإمام احمد، محفوظ بن احمد کلوذانی، بی‌جا، مؤسسة غراس، 1425ق.