بررسی اندیشه‌ها و عقاید محمد بن علی شلمغانی معروف به ابن‌ابی‌العزاقر بنیان‌گذار فرقه عزاقریه (شلمغانیه)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه تاریخ دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانشجوی دکتری تاریخ ایران اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

غالیان شیعه با عنوانهای متعدد در کتب فرق مورد توجه قرار گرفته‌‌اند و عقاید و افکار ایشان، شرح و توضیح داده شده است. از جمله آنها، می‌توان به عَزاقِریه یا شَلمَغانیه اشاره کرد که منسوب به محمد بن علی شلمغانی است. در این نوشتار، به روش توصیفی ـ تحلیلی، افکار و اندیشه‌های غالیانه این شخص مورد بررسی قرار می‌‌گیرد. بنابراین با توجه به عقاید اباحی‌گری و غیراسلامی شلمغانی، نمی‌توان این عقاید غالیانه را منتسب به شیعه و به طور کلی در حیطه باورهای اسلامی مسلمانان محسوب کرد. الوهیت ائمه(ع)، حلول و تناسخ که از ویژگیهای کلی همه فرقه‌‌های غالیانه محسوب می‌‌شود، به خوبی در اندیشه شلمغانی نمایان است. باید توجه داشت پیروان فرقه عزاقریه، هیچ ارتباطی به شیعه و اسلام ندارند، از این رو، در کتب فرق، در جای درستی قرار نگرفته‌‌اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Examining thoughts and ideas of Mohammad ebn Ali Shalamqani well known by the name of Ebn Abi al-A’zaqer the establisher of A’zaqariyeh heresy (Shalamqaniyeh)

نویسندگان [English]

  • Hadi Vakili 1
  • tahmineh raeessadat 2
1
2 student
چکیده [English]

Shi’a Qaliyan known by various names in sects’ books, and their thoughts and ideas had been explained. Including them we could point out to A’zaqariyeh or Shalamqaniyeh that is attributed to Mohammad Ebn Ali Shalamqani. This article with method of descriptive-analytic examines Qaliani’s thoughts and ideas of this person. Thus according to non-Islamic and antinomian ideas of Shalamqani it couldn’t take into account these Qaliyaneh ideas that attributed to Shi’a and generally to ideas of Islam’s domain. Godhead of A’emah, immanent and metempsychosis that are general features of all Qaliyan’s sects, are clearly obvious in Shalamqani’s thoughts too. Must consider that A’zaqariyeh’s sects’ followers had no connection with Islam and Shi’a, so in sects’ books haven’t the right position.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Qaliyan
  • A’zaqariyeh
  • Shalamqani
  • Imam Zaman (PUH)
  • Hossein ebn Rooh Noubakhti
قرآن کریم.
ابن‌­اثیر، الکامل فی التاریخ، ترجمه حمیدرضا آژیر، ج11، تهران، اساطیر، 1382ش.
همو، الکامل فی التاریخ، ترجمه حمیدرضا آژیر، ج12، تهران، اساطیر، 1383ش.
ابن­‌شهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی‌­طالب، نجف، مطبعة الحیدریه، 1375ق.
ابن‌­منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، قم، نشر الادب الحوزه، 1363ش.
ابوریحان بیرونی، محمد بن احمد، آثار الباقیه، ترجمه علی­‌اکبر داناسرشت، تهران، امیرکبیر، 1363ش.
اشعری قمی، عبدالله، المقالات و الفرق، تصحیح: محمدجواد مشکور، تهران، علمی و فرهنگی، 1361ش.
اشعری، ابوالحسن علی بن اسماعیل، مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلین، ترجمه محسن مؤیدی، تهران، امیرکبیر، 1362ش.
اقبال، عباس، خاندان نوبختی، تهران، کتابخانه طهوری، 1357ش.
بغدادی، ابومنصور عبدالقاهر، الفرق بین الفرق، به اهتمام محمدجواد مشکور، تهران، امیرکبیر، 1342ش.
تستری، محمدتقی، قاموس الرجال، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، 1377ش.
جعفریان، رسول، تاریخ تشیع در ایران از آغاز تا طلوع دولت صفوی، تهران، علم، 1386ش.
حسین، جاسم، تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم، ترجمه محمدتقی آیت­‌اللهی، تهران، امیرکبیر، 1367ش.
حسینی علوی، ابوالمعالی، بیان الادیان، تصحیح: عباس اقبال، تهران، مجلس، 1312ش.
حسینیان مقدم، حسین و دیگران، تاریخ تشیع، دولتها، خاندانها و آثار علمی و فرهنگی شیعه، تهران، حوزه و دانشگاه، 1386ش.
حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء، بیروت، دارالمستشرق، 1924م.
ذهبی، محمد بن احمد، العبر فی خبر من غبر، کویت، دارالتراث العربیه، 1961م.
همو، تاریخ الاسلام، بیروت، دارالکتاب العربی، 1415ق.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، ترجمه غلامرضا خسروی حسینی، تهران، کتاب‌فروشی مرتضوی، 1363ش.
راوندی، سعید بن هبةالله، الخرائج و الجرائح، قم، مؤسسه امام مهدی، 1409ق.
رکنی، محمدمهدی، نشانی از امام غایب(ع)، بازنگری و تحلیل توقیعات، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، 1368ش.
شریف رضی، نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتی، قم، الهادی، 1380ش.
شهرستانی، عبدالکریم، الملل و النحل، ترجمه محمدرضا جلالی نائینی، تهران، اقبال، 1350ش.
صابری، حسین، تاریخ فرق اسلامی، تهران، سمت، 1383ش.
صدر، محمد، تاریخ الغیبة الصغری، قم، مؤسسه امام مهدی، 1392ق.
صفری فروشانی، نعمت‌­الله؛ و ذاکری، محمدتقی، «کاوشی در کتاب التکلیف شلمغانی، بررسی جایگاه و سیر تاریخی آن»، مجله شیعه پژوهی، شماره 1، زمستان 1393ش.
طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج، ترجمه مهدی سازندگی، قم، نوید ظهور، 1392ش.
طوسی، محمد بن حسن، اختیار معرفة الرجال، تصحیح: حسن مصطفوی، مشهد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، مرکز تحقیقات و مطالعات، 1348ش.
همو، الغیبه، ترجمه مجتبی عزیزی، قم، مسجد جمکران، 1386ش.
غفارزاده، علی، پژوهشی پیرامون زندگانی نواب خاص امام زمان(عج)، قم، نبوغ، 1375ش.
کشی، محمد بن عمر، الرجال، کربلا، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، بی‌­تا.
مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1388ق.
مسعودی، علی بن حسین، التنبیه و الاشراف، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، علمی و فرهنگی، 1365ش.
مسکویه، ابوعلی، تجارب الامم، تهران، سروش، 1377ش.
مشکور، محمدجواد، تاریخ شیعه و فرقه‌های اسلام تا قرن چهارم، تهران، اشراقی، 1355ش.
همو، فرهنگ فرق اسلامی، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، 1375ش.
مطیعی، میثم، «بازشناسی رجالی شخصیت شلمغانی و علل انحراف وی»، مجله بلاغ مبین، شماره 17و18، زمستان 1387ش و بهار 1388ش.
نجاشی، احمد بن علی، فهرست اسماء مصنفی الشیعه، قم، مکتبة الداوری، 1397ق.
نوبختی، حسن بن موسی، فرق الشیعه، ترجمه محمدجواد مشکور، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، 1353ش.
ولوی، علی‌محمد، تاریخ علم کلام و مذاهب اسلامی، تهران، بعثت، 1367ش.