بازتاب شریعتمداری حاکمان تیموری در عملکرد محتسبان این عصر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکزی

2 کارشناس ارشد تاریخ اسلام دانشگاه مذاهب اسلامی

چکیده

حسبه نهادی نظارتی و محتسب ضامن اجرای نظم عمومی جامعه اسلامی براساس قوانین دینی و عرفی بود. در این نوشتار، با استفاده از منابع کتابخانه‌‌ای و به روش توصیفی ـ تحلیلی، عملکرد محتسبان دوره تیموری مورد بررسی قرار می‌گیرد. تیموریان با داعیه شریعت محوری، باعث رونق بازار محتسبان شدند، به طوری که در یک شهر، دو محتسب هم‌‌زمان فعالیت می‌‌کردند. اما این رونق ظاهری، با تصویر آرمانی محتسب، فاصله‌‌ای بسیار دارد. حاصل اینکه با نابسامانی و گسستهای گذشته، تلاش تیموریان و محتسبان، تنها بخش اندکی از جایگاه این نهاد را احیا نمود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The reflection of fidelity of Teimoori’s rulers to Shari’a in functions of inspectors in this era

نویسندگان [English]

  • Mohammad Sepehri 1
  • Hadiye Yeganeh 2
چکیده [English]

Religious magistrature (hisba) is an administrational institution which inspector is a guarantee for performing public order in Islamic society basing on religious and conventional laws. In this article with utilizing from library sources and with descriptive – analytic method examines inspectors’ function in Teimoori’s era. Teimoori with pretension of fidelity to Shari’a of Islam cause to blossoming inspectors, in a case that in a city two inspectors were working contemporarily. But there were a gap between this superficial blossom and the real face of inspectors. As a result with disarray and past raptures the attempts of Teimoori and inspectors were only renew a small part of this institution.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Religious magistrature (hisba)
  • inspector
  • Teimoori
  • Shahrokh
  • Hossein Bayqara
آکا، اسماعیل، تیموریان، ترجمه اکبر منصوری، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1390ش.
حسنی، محمد بن یوسف شاه، اخلاق محسنی، بی­‌جا، بی­‌نا، بی­‌تا.
نظامی باخرزی، عبدالواسع بن جمال­‌الدین، مقامات جامی: گوشه­‌هایی از تاریخ فرهنگی و اجتماعی خراسان در عصر تیموریان، تحقیق: نجیب مایل هروی، تهران، نشر نی، 1371ش.
بریون، مارسل، منم تیمور جهانگشا، ترجمه ذبیح­‌الله منصوری، تهران، کتاب­‌فروشی مستوفی، بی­‌تا.
جعفری، جعفر بن محمد، تاریخ یزد، تهران، علمی و فرهنگی، 1384ش.
حافظ ابرو، عبدالله بن لطف­‌الله، زبدة التواریخ، تحقیق: کمال حاج سید جوادی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1380ش.
حسینی تربتی، ابوطالب، تزوکات تیموری، تهران، کتا­ب­‌فروشی اسدی، 1342ش.
خوافی، احمد بن محمد، مجمل فصیحی، تحقیق: محمود فرخ، مشهد، طوس، 1339ش.
خواندمیر، غیاث­‌الدین بن همام­‌الدین، دستور الوزرا، تحقیق: سعید نفیسی، تهران، اقبال، 1355ش.
همو، تاریخ حبیب السیر، تهران، خیام، 1380ش.
همو، مأثر الملوک، تحقیق: میرهاشم محدث، تهران، رسا، 1372ش.
راوندی، مرتضی، تاریخ اجتماعی ایران، تهران، نگاه، 1382ش.
زرین کوب، عبدالحسین، روزگاران (تاریخ ایران از آغاز تا سقوط پهلوی)، تهران، سخن، 1378ش.
شامی، نظام‌­الدین، ظفرنامه: تاریخ فتوحات امیر تیمور گورکانی، تصحیح: پناهی سمنانی، تهران، بامداد، 1363ش.
طهرانی، ابوبکر، دیار بکریه، تحقیق: فاروق سومر و نجاتی لوغال، تهران، کتابخانه طهوری، 1356ش.
فرهانی منفرد، مهدی، پیوند سیاست و فرهنگ در عصر زوال تیموریان و ظهور صفویان، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1381ش.
فلور، ویلم، تاریخ اجتماعی روابط سکسی در ایران، ترجمه محسن مینوخرد، تهران، فردوسی، 2010م.
همو، نظام قضایی عصر صفوی، ترجمه حسن زندیه، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1381ش.
گرانتوسکی، ا.آ، و دیگران، تاریخ ایران از زمان باستان تا امروز، ترجمه کیخسرو کشاورزی، تهران، پویش، 1359ش.
مدرسی طباطبایی، حسین، سندیات، نیوجرسی، زاگرس، 1387ش.
منز، بئاتریس فوربز، قدرت، سیاست و مذهب در ایران عهد تیموری، ترجمه جواد عباسی، مشهد، دانشگاه فردوسی مشهد، 1390ش.
میرجعفری، حسین، تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوره تیموریان و ترکمانان، تهران، سمت؛ اصفهان، دانشگاه اصفهان، 1379ش.
نوایی، میرنظام­‌الدین علیشیر، تذکرة مجالس النفائس، به اهتمام علی­‌اصغر حکمت، تهران، کتابخانه منوچهری، 1363ش.
نوایی، عبدالحسین، رجال کتاب حبیب السیر، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1379ش.
همو، اسناد و مکاتبات تاریخی از تیمور تا شاه اسماعیل، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1356ش.
واعظ، اصیل­‌الدین عبدالله، مقصد الاقبال سلطانیه و مرصد الامال خاقانیه، به کوشش نجیب مایل هروی، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، 1351ش.
واعظ کاشفی، فخرالدین علی بن حسین، رشحات عین الحیات، تحقیق: علی­‌اصغر معینیان، تهران، بنیاد نیکوکاری نوریانی، 1356ش.
یوسف اهل، جلال­‌الدین، فرائد غیاثی، به کوشش حشمت مؤید، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، 1358ش.