نگاه عارفانه شیخ علاءالدوله سمنانی به جامعه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

کارشناس ارشد ادیان و عرفان دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

چکیده

هدف از این تحقیق، جستجوی ماهیت عرفانی و علل اجتماعی در این قضیه است که شیخ علاءالدوله سمنانی، در کنار حجم غالبی از مضامین عرفان عملی و معرفت الهی، تفاسیر نظری خود را به صورت اشارات پراکنده در مورد مسائل مختلف جامعه ایران در دوره حکومت ایلخانی (7و8ق) مطرح می‌‌سازد، چنان‌‌که نقش عواملی محیطی و خارجی را در تحولات اسلام و تصوف، مهم ارزیابی کرده و به امکان تأثیر بخشی گسترده مشایخ بر تعلیم و تربیت انسانها، تأکید دارد. سابقه او در ارتباط با حکّام مغول و مناظره با کافر کیشان بودایی، تلاش او را در راه حفظ دین اسلام نشان می‌‌دهد و نیز دعوت او از همه علمای مکاتب و مذاهب در رفع آسیبهای کلّی افراط، تفریط، تفرقه پراکنی و تعصّب جاهلانه، ضرورت وحدت اسلامی را در نگاه او اثبات می‌‌کند. از سوی دیگر، با انتقاد از بی‌عدالتی، کفر و فساد در سیاست بیگانه، توده‌‌های مردم را به التزام عملی و نظری بر محور قرآن و سنت پیامبر(ص)، گرایش به اعتدال، اخوّت، نوع‌‌دوستی و تسامح فرامی‌‌خواند و همگام با تبلیغ ارزشهای اجتماعی، طبقه صوفیه را به سلوک در شریعت، اخلاص، ورع، فقر و توکل سوق می‌‌دهد، تا این اعتبار را از آفتهای بدعت، اباحه، ریاکاری، خودبینی نفس، جاه و حبّ دنیا مبرا نموده و با تعریفی جمعی و عامه پسند از کمالات انسانی، اصول عرفانی را در جوامع توسعه بخشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Mystical view of Sheikh A’la al- Doule Semnani through society

نویسندگان [English]

  • Abolfazl Fathi
  • Mahdi Soleiman Doust Varjavi
چکیده [English]

The aim of this research is to find mystical identity and social reasons of this subject that Sheikh A’la al – Doule Semnani in addition to dominant capacity of academic mystical subjects and divine knowledge bring up his theoretical interpretations in scattered references about different issues of Iran’s society in Ilkhani’s government (7 and 8 H.A). So that he evaluated that environmental and foreign roles were important in Islam and Tassavof’s evolutions and emphasized on possibility of influence of a large group of scholars on human’s trainings and education. Moreover, his antecedent in connection with Mongol governors and debating with Buddhism heresies shows his attempt for protecting Islam. Furthermore his invitation from all sects and schools’ scholars for eliminating general damages of excess, neglects, division and ignorant prejudice proves his necessity of Islamic unity in his viewpoint. On other hand with criticizing injustice, blasphemy and corruption in foreign policy invited people to practical and theoretical obligation on axis of Qur’an and Prophet’s (PUH) Sonnah with the trend toward moderation, brotherhood, altruism and tolerance. And with propagating social values leaded Sufism class to realization in Shariah, sincerity, piety till innocent this credit from calamity of innovation, antinomianism, ostentation, selfishness, dignity and love of this world, and by presenting a general and popular definition about human perfection expanded mystical principals in societies.

کلیدواژه‌ها [English]

  • A’la al – Doule Semnani
  • Society
  • Government
  • Muslims class
قرآن کریم.
آزاد ارمکی، تقی، اندیشه اجتماعی متفکران مسلمان، تهران، سروش، 1376ش.
ابن­‌خلدون، عبدالرحمن، مقدمه ابن­‌خلدون، ترجمه محمدپروین گنابادی، تهران، علمی و فرهنگی، 1366ش.
افلاکی العافی، احمد، مناقب العارفین، تصحیح: تحسین یازیچی، تهران، دنیای کتاب، 1362ش.
باخزری، یحیی، اوراد الاحباب و فصوص الآداب، تحقیق: ایرج افشار، تهران، فرهنگ ایران زمین، 1358ش.
بغدادی، مجدالدین، تحفة البررة فی مسائل العشرة، ترجمه محمدباقر ساعدی خراسانی، تصحیح: محمد بهشتی، تحقیق: حسین حیدرخانی مشتاقعلی، تهران، مروی، 1368ش.
جامی، عبدالرحمن، نفحات الانس و حضرات القدس، تصحیح: محمود عابدی، تهران، اطلاعات، 1370ش.
جوینی، عطاملک بن محمد، تاریخ جهانگشای جوینی، تصحیح: محمد بن عبدالوهاب قزوینی، تهران، هرمس، 1378ش.
حمویه، سعدالدین، المصباح فی التصوف، تصحیح: نجیب مایل هروی، تهران، مولی، 1362ش.
خرندزی زیوری نسوی، محمد، سیرت جلال­‌الدین مینکبرتی، ترجمه فارسی از مترجم مجهول در قرن 7 قمری، تحقیق: مجتبی مینوی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1344ش.
خنجی اصفهانی، فضل­‌الله بن روزبهان، تاریخ عالم آرای عباسی، تصحیح: محمداکبر عشیق، تهران، میراث مکتوب، 1382ش.
خوارزمی، حسین، ینبوع الاسرار فی نصایح الابرار، تحقیق: مهدی درخشان، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1384ش.
خواندمیر، غیاث­‌الدین بن همام­‌الدین حسینی، تاریخ حبیب السیر فی اخبار افراد بشر، مقدمه به قلم جلال­‌الدین همایی، تهران، خیام، 1333ش.
دهخدا، علی­‌اکبر، لغت­‌نامه دهخدا، زیر نظر: محمد معین و سید جعفر شهیدی، تهران، مؤسسه لغت­‌نامه دهخدا، 1334ش.
رازی، نجم­‌الدین، مرصاد العباد، تصحیح: محمدامین ریاحی، تهران، علمی و فرهنگی، 1366ش.
همو، مرموزات اسدی در مرموزات داودی، تصحیح: محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران، سخن، 1381ش.
راوندی، محمد بن علی، کتاب راحة الصدور و آیة السرور، در: تاریخ آل سلجوق، تصحیح: محمد اقبال، تهران، کتاب­‌فروشی علی­‌اکبر علمی، 1333ش.
زرین­‌کوب، عبدالحسین، جستجو در تصوف ایران، تهران، امیرکبیر، 1386ش.
همو، دنباله جستجو در تصوف ایران، تهران، امیرکبیر، 1386ش.
سمرقندی، دولتشاه بن بختیشاه، تذکرة الشعراء، تحقیق: فاطمه علاقه، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1385ش.
سمنانی، علاءالدوله، «سلوة العاشقین و سکتة المشتاقین»، تصحیح: نجیب مایل هروی، مجله یغما، دوره 2، شماره 32، 1370ش.
همو، العروة لاهل الخلوة و الجلوة، تصحیح: نجیب مایل هروی، تهران، مولی، 1362ش.
همو، چهل مجلس (رساله اقبالیّه)، تحقیق: امیر اقبالشاه بن سابق سجستانی، تصحیح: نجیب مایل هروی، تهران، ادیب، 1366ش.
همو، چهل مجلس، تصحیح: عبدالرفیع حقیقت، تهران، اساطیر، 1379ش.
همو، دیوان کامل اشعار فارسی و عربی، به اهتمام: نجیب مایل هروی، تهران، شرکت مؤلفان و مترجمان ایران، 1364ش.
همو، مصنفات فارسی، به اهتمام: نجیب مایل هروی، تهران، علمی و فرهنگی، 1383ش.
شوشتری، قاضی نورالله، مجالس المؤمنین، تهران، کتاب­‌فروشی اسلامیه، 1377ش.
شهرستانی، محمد بن عبدالکریم، توضیح الملل (ترجمه الملل و النحل)، ترجمه مصطفی بن خالقداد هاشمی عباسی، تصحیح: محمدرضا جلالی نائینی، تهران، اقبال، 1358ش.
شیبی، کامل مصطفی، تشیع و تصوف، ترجمه علیرضا ذکاوتی قزاگوزلو، تهران، امیرکبیر، 1378ش.
عطار نیشابوری، محمد بن ابراهیم، تذکرة الاولیاء، با مقدمه میرزا محمد خان قزوینی، تهران، خیابان شاه، 1336ش.
عمید زنجانی، عباسعلی، فقه سیاسی، تهران، امیرکبیر، 1367ش.
غزالی، محمد بن محمد، احیاء علوم الدین، ترجمه محمد خوارزمی، به کوشش: حسین خدیوجم، تهران، علمی و فرهنگی، 1372ش.
فضل­‌الله وزیر، رشیدالدین بن عمادالدوله، جامع التواریخ، به کوشش: بهمن کریمی، تهران، شرکت نسبی حاج محمدحسین اقبال و شرکاء، 1338ش.
کبری، نجم­‌الدین، رسالة الی الهائم الخائف من لومة اللائم، تصحیح: توفیق سبحانی، تهران، کیهان، 1364ش.
همو، فوائح الجمال و فواتح الجلال، ترجمه محمدباقر ساعدی خراسانی، تصحیح: محمد بهشتی، به اهتمام: حسین حیدرخانی مشتاقعلی، تهران، مروی، 1368ش.
کربلایی تبریزی، حافظ حسین، روضات الجنان و جنات الجنان، مقدمه و تصحیح: جعفر سلطان القرایی، تحقیق: محمدامین سلطان القرایی، تبریز، ستوده، 1383ش.
کلابادی، محمد، متن و ترجمه کتاب تعرّف، تحقیق: محمدجواد شریعت، تهران، اساطیر، 1371ش.
کیانی (میرا)، محسن، تاریخ خانقاه در ایران، تهران، طهوری، 1380ش.
مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب فی تراجم المعروفین بالکنیة و اللقب، تهران، خیام، بی­‌تا.
مستوفی قزوینی، حمدالله بن احمد، تاریخ گزیده، تحقیق: عبدالحسین نوایی، تهران، امیرکبیر، 1364ش.
موحدی، محمدرضا، «علاءالدوله سمنانی و تفسیر عرفانی او»، مجله مطالعات عرفانی، شماره 2، زمستان 1384ش.
نسفی، عزیزالدین بن محمد، الانسان الکامل، تحقیق: هانری کربن، تصحیح: ماژیران موله، ترجمه ضیاءالدین دهشیری، تهران، طهوری، 1384ش.
همو، بیان التنزیل، تصحیح: علی­‌اصغر میرباقری فرد، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1379ش.
همو، زبدة الحقایق، تصحیح: حق وردی ناصری، تهران، طهوری، 1344ش.
نظامی باخزری، عبدالواسع، مقامات جامی، تصحیح: نجیب مایل هروی، تهران، نشر نی، 1371ش.
واخ، یوآخیم، جامعه شناسی دین، ترجمه جمشید آزادگان، تهران، سمت، 1380ش.
واعظ کاشفی، علی بن حسین، رشحات عین الحیات، تحقیق: علی­‌اصغر معینیان، تهران، بنیاد نیکوکاری نوریانی، 2536 شاهنشاهی.
هجویری غزنوی، علی بن عثمان، کشف المحجوب، تحقیق: محمدحسین تسبیحی (رها)، اسلام آباد، مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان، 1995م.
همدانی، میر سید علی، ذخیرة الملوک، تصحیح: سید محمود انواری، تبریز: مؤسسه تاریخ و فرهنگ ایران، 1358ش.
Bar to hold- Boyle, W-j. A, “Kubilay”, The Encyclopedia of Islam, Vol. V, Prepared by a number of leading orientalists, (Ed) Leiden: E.J. Brill, 1986.
Bruijn, J.T.P. De, “Iran”, The Encyclopedia of Islam, Vol. IV, (Ed) Leiden: E.J. Brill, 1986.
Ernst, Car L.W, “Situating Sufism and Yoga”, Sufism, Vol. II, Lioyd Ridegeon, (Ed) Routledge, Critical concept in Islam Studies, USA and Canada, 2008.
Landolt, H, “Sad- al-din Al- Hammui”, The Encyclopedia of Islam, Vol. VIII, (Ed) Leiden: E.J. Brill, 1995.
Meier, F, “Ala- al-dawla Al- Simnani”, The Encyclopedia of Islam, Vol. I, (Ed) Leiden: E.J. Brill, 1986.
Nizami, K.A, “Naksh bandiyya”, The Encyclopedia of Islam, Vol. III, (Ed) Leiden: E.J. Brill, 1995.
Reynolds-Hallisey, Frank E-charles, “BUDDHA”, The Encyclopedia of Religion, Vol.2, Mircea Eliade, (Ed) Macmilan Library Reference, USA, New York, 1995.
Spuler, B, “Ilkhans”, The Encyclopedia of Islam, Vol. III, (Ed) Leiden: E.J. Brill, 1986.