بررسی ماهیت عبادی یا معاملی نکاح از منظر فقه فریقین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکترای فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد دامغان، دانشگاه آزاد اسلامی، دامغان، ایران

2 دانشیار دانشگاه تهران

3 استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد دامغان، دانشگاه آزاد اسلامی، دامغان، ایران.

چکیده

با وجود مباحثی که ذیل ماهیت فقهی حقوقی نکاح از سوی اندیشمندان ارائه شده است و بر اساس آن، برخی نکاح را ذیل معاملات قرار داده‌اند، برخی دیگر ماهیت نکاح را عبادی دانسته­‌اند، اما واکاوی زوایای مختلف و نقد و بررسی آن موضوعی است که کمتر مورد توجه قرار گرفته است. از نظر اکثریت مطلق فقهای مذاهب حنبلی، حنفی و مالکی، ماهیت نکاح عبادی است بدین جهت که شرط خیار و اقاله در آن جایز نبوده، جنبه اخروی در آن لحاظ شده و انعقاد عقد، بدون ذکر مهر یا فساد آن صحیح است. این درحالی است که اکثریت فقهای امامیه و شافعیه، نکاح را دارای ماهیتی ذیل معاملات قرار داده‌اند که امکان انشاء قرارداد حقوقی بین طرفین در آن، وجود دارد، ایجاب و قبول طرفین از شروط نکاح تلقی می‌شود و امتناع زن از تمکین تا دریافت مهریه جایز است. این تحقیق، با شیوه کتابخانه‌ای و به روش توصیفی-تحلیلی، ضمن مروری بر آثار فقهی و حقوقی عقد نکاح، به نقد کلی و تفصیلی جنبه‌ عبادی­‌بودن آن از منظر فریقین پرداخته و بر این باور است که می‌توان رویکرد «معامله‌ای ­بودن نکاح» را بدین علت رجحان داد که دلیلی تعبدی بر اثبات عبادی­‌بودن نکاح وجود ندارد، گرچه می‌توان به ادله اجتهادی در این خصوص اشاره کرد. بدیهی است پذیرش این رویکرد، مستلزم تعهدآوربودن شرط خیار در نکاح و امکان جبران ضرر و خسارتهای مهلک در اختلافات زوجین است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Examining the Devotional or the Transactional Aspects of Marriage from the Perspective of the Jurisprudence of the Two Sects

نویسندگان [English]

  • Zohre Rabiee Mohem 1
  • Abedin Momeni 2
  • Mahdi Zolfaghari 3
1 Ph.D at Damghan Branch, Islamic Azad University, Damghan, Iran
2 Associate Professor at Tehran University
3 Assistant Professor at Damghan Branch, Islamic Azad University, Damghan, Iran
چکیده [English]

Despite the extensive arguments among scholars regarding transactional or devotional aspects of marriage, the legal jurisprudential nature of marriage has not been thoroughly studied from different perspectives. According to the absolute majority of the jurists of the Hanbali, Hanafi, and Maliki, the nature of marriage is devotional, because the condition of choice and ablution is not permissible in marriage, the hereafter aspect is included in it, and concluding a marriage contract is accepted even if it is not legally registered. This is while the majority of Imami and Shafi‘i jurists have considered marriage to be of a transactional nature in which marriage is regard as a legal contract between the parties. Like any other contract, the consent of both parties is considered a condition of marriage, and a woman can refuse to obey until she receives the dowry. Following a library approach and based on analytical-descriptive method, the present study reviews the jurisprudential and legal effects of marriage and gives a general and detailed critique of its devotional aspect from the perspective of the sects. The study indicates that the transactional view of marriage is prioritized over devotional view in the absence of valid evidence to prove that marriage is devotional, although ijtihad arguments can be cited in this regard. Obviously, accepting this approach requires the commitment of the option of choice in marriage and the possibility of compensating for fatal damages in marital disputes.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Marriage Contract
  • Transactional View
  • Exchange
  • Devotional View
  • Dowry

مراجع

قرآن کریم.
«شرط خیار در نکاح»، عابدین مؤمنی، مجله دانشکده علوم انسانی دانشگاه سمنان، شماره 12، 1384ش.
احکام القرآن، محمد بن عبدالله ابن­‌عربی، بیروت، دارالجیل، 1417ق.
اصول الفقه، محمدرضا مظفر، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، 1415ق.
الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، یوسف بن احمد بحرانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1405ق.
الرساله، محمد بن ادریس شافعی، مصر، دارالوفاء، 1422ق.
الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، زین­‌الدین بن علی شهید ثانی، قم، داورى، 1410ق.
الصحاح فی اللغه، اسماعیل بن حماد جوهری، بیروت، دارالعلم للملایین، 1410ق.
العنایه شرح الهدایه، محمد بن محمد بابرتی، بیروت، دارالفکر، بی­‌تا.
الفقه الاسلامی و ادلته، وهبه زحیلی، دمشق، دارالمعرفه، 1414ق.
الفقه علی المذاهب الاربعه، عبدالرحمن جزیری، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1406ق.
الکافی، محمد بن یعقوب کلینی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1407ق.
المبسوط فی فقه الامامیه، محمد بن حسن طوسی، تهران، المکتبه المرتضویه، 1388ق.
المبسوط، محمد بن احمد سرخسی، بیروت، دارالفکر، 1421ق.
المغنی، عبدالله بن احمد ابن­‌قدامه، مصر، مکتبه القاهره، 1388ق.
المقنعه، محمد بن محمد مفید، قم، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، 1413ق.
المکاسب و البیع، محمدحسین غروی نائینی، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1413ق.
الموسوعه الفقهیه الکویتیه، وزارة الأوقاف و الشؤون الإسلامیة، کویت، دارالسلاسل، 1427ق.
المهذب، عبدالعزیز بن نحریر ابن­‌براج، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1406ق.
الوسیله الی نیل الفضیله، محمد بن علی ابن­‌حمزه طوسی، قم، کتابخانه آیة­الله مرعشى نجفی، 1408ق.
بحار الانوار، محمدباقر بن محمدعلی مجلسی، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1403ق.
بدایه المجتهد و نهایه المقتصد، محمد بن احمد ابن­‌رشد، قم، منشورات الرضی، 1406ق.
بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، ابوبکر بن مسعود کاسانی، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1406ق.
تذکره الفقهاء، حسن بن یوسف حلی، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، 1388ق.
تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیله، محمد فاضل موحدی لنکرانی، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار(ع)، 1421ق.
جامع المدارک فی شرح المختصر النافع، احمد بن یوسف خوانساری، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1405ق.
جامع المقاصد فی شرح القواعد، علی بن حسین محقق کرکی، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، 1411ق.
جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، محمدحسن نجفی، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1404ق.
حاشیه الدسوقی علی الشرح الکبیر، محمد بن احمد دسوقی، بیروت، دارالفکر، بی­‌تا.
حقوق مدنی، سید حسن امامی، تهران، اسلامیه، 1346ش.
رد المحتار علی الدر المختار، محمدامین بن عمر ابن­‌عابدین، بیروت، دارالفکر، 1412ق.
شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، جعفر بن حسن محقق حلی، بیروت، دارالاضواء، 1403ق.
شعب الایمان، احمد بن حسین بیهقی، هند، مکتبه الرشد، 1422ق.
صحیح مسلم، مسلم بن حجاج نیشابوری، بیروت، دارالترات العربی، 1419ق.
فتح القدیر، کمال­‌الدین محمد ابن­‌همام، بیروت، دارالفکر، بی­‌تا.
قواعد الاحکام فی معرفه الحلال و الحرام، حسن بن یوسف حلی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.
کتاب النکاح، محمدعلی اراکی، قم، نورنگار، 1419ق.
کتاب النکاح، ناصر مکارم شیرازی، قم، مدرسه امام علی بن ابی­‌طالب(ع)، 1424ق.
کشاف القناع عن متن الاقناع، منصور بن یوسف بهوتی، بیروت، دارالفکر، 1402ق.
کفایه الاخیار فی حل غایه الاختصار، تقی­‌الدین حصنی، دمشق، دارالخیر، 1994م.
کنز العرفان فی فقه القرآن، مقداد بن عبدالله فاضل مقداد، تهران، المکتبه المرتضویه، 1343ق.
کیمیای سعادت، محمد بن محمد غزالی، تهران، کتابخانه و چاپخانه مرکزی، 1333ش.
کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام، محمد بن حسن فاضل هندی، قم، دفتر انتشارات اسلامى 1416ق.
کفایة الأصول، محمدکاظم آخوند خراسانی، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، 1409ق.
لسان العرب، محمد بن مکرم ابن­‌منظور، بیروت، دارالفکر، 1414ق.
مباحثی از اصول فقه، سید مصطفی محقق داماد، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی، 1362ش.
مجمع البحرین، فخرالدین بن محمد طریحی، تهران، مرتضوی، 1416ق.
مستند الشیعه فی احکام الشریعه، احمد بن محمدمهدی نراقی، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، 1415ق.
مسند، احمد بن محمد ابن­‌حنبل، بیروت، مؤسسه الرساله، 1421ق.
مصطلحات الفقه، علی مشکینی، بی­‌جا، بی­‌تا.
مطارح الانظار، مرتضی بن محمدامین انصاری، قم، مجمع الفکر الاسلامی، 1383ش.
مغنی المحتاج الی معرفه معانی الفاظ المنهاج، محمد بن احمد خطیب شربینی، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1415ق.
مفردات الفاظ القرآن، حسین بن محمد راغب اصفهانی، دمشق، دارالقلم؛ بیروت، الدار الشامیة، 1412ق.
نهایه المحتاج الی شرح المنهاج، محمد بن احمد رملی، بیروت، دارالفکر، 1404ق.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار