واکاوی تاریخی جنبش سلفی جهادی و تکفیری معاصر (با تأکید بر افکار و آراء ابوالاعلی مودودی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه تاریخ دانشگاه خوارزمی

2 استاد گروه تاریخ دانشگاه خوارزمی

3 دانشجوی دکتری تاریخ ایران بعد از اسلام دانشگاه خوارزمی

چکیده

این مقاله به پدیده جنبشهای سلفی معاصر همانند القاعده، طالبان و داعش می­‌پردازد. پیدایش این جنبش و بازخوردهای آن در جهان منجر به ایجاد سؤالهای جدی در حوزه ایدئولوژی یا ایدئولوژیهای این گروهها گردید. آیا رفتار و اندیشه ارتباطی با اسلام، کتاب و سنت دارد. این مقاله در صدد آن است که با ورود به حوزه تاریخ نسبت به اکتشاف عوامل ایجادکننده این پدیده بپردازد. از نگاه نویسندگان، اندیشه­‌های سلفی گرچه وامدار دوران صدر اسلام و دیدگاههای اصحاب حدیث است، ولی به طور نظام­‌مند زیر سایه اندیشه­‌های ابن­‌تیمیه است. جنبشهای سلفی قرن نوزدهم تلاشی بود برای به­‌روزنمودن این اندیشه­‌ها که فقط توسط محمد بن عبدالوهاب به سرانجام رسید. ولی ابوالاعلی مودودی بود که این اندیشه­‌ها را نظام­‌مند و علمی و منطبق با واقعیتهای روز جامعه بازتعریف کرد و نقطه جالب این است که مودودی جزو اندیشمندانی است که با مذهب­‌گرایی به­‌شدت مخالف است و می­‌توان او را یکی از منادیان تقریب مذاهب اسلامی در دوران معاصر نامید.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Historical Analysis of the Contemporary Salafi Jihadist and Takfiri Movement (Emphasizing the Thoughts and Opinions of Abu A‘la Al-Mawdudi)

نویسندگان [English]

  • Mirhadi Hosseini 1
  • Hossein Moftakhari 2
  • Majed Sedghi 3
1 Assistant Professor at Kharazmi University
2 Professor at Kharazmi University
3 PhD student at Kharazmi University
چکیده [English]

This article deals with the phenomenon of contemporary Salafi movements such as al-Qaeda, the Taliban and ISIS. The emergence of this movement and its feedback in the world led to serious questions in the field of ideology or ideologies of these groups. Is behavior and thought related to Islam, books and traditions? This article seeks to explore the causes of this phenomenon by entering the field of history. According to the authors, Salafi ideas, although indebted to the early days of Islam and the views of the companions of hadith, are systematically overshadowed by the ideas of Ibn-e Taymiyyah. The nineteenth-century Salafi movements were an attempt to update these ideas, which was completed only by Muhammed bin Abdulwahhab. But it was Abu Ala Mawdudi who redefined these ideas systematically and scientifically and in accordance with the current realities of society; And the interesting point is that Mawdudi is one of the thinkers who is strongly opposed to religiosity and can be called one of the heralds of the approximation of Islamic Denominations in the contemporary era.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mawdudi
  • Ibn Taymiyyah
  • Salafi
  • Takfiri
ابن­‌تیمیه فی صورته الحقیقه، صائب عبدالحمید، بیروت، الغدیر، 1995م.
«ابن­‌تیمیه»، عباس زریاب، دائره المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، 1374ش.
ابن­‌تیمیه، علی­‌اکبر علیخانی، تهران، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، 1390ش.
ابن­‌تیمیه، محمد یوسف موسی، قاهره، مکتبه مصر، 1962م.
احمد لطفی السید، علی‌اکبر علیخانی، تهران، پژوهشکده مطالعات فرهنگی، 1390ش.
اسلام در دنیای امروز، ابوالاعلی مودودی، ترجمه احمد فرزانه، تهران، بعثت، 1394ش.
اسلام و تمدن غرب، ابوالاعلی مودودی، ترجمه ابراهیم امینی، تهران، کانون انتشار، 1356ش.
اسلام و مشکلات اقتصادی، ابوالاعلی مودودی، ترجمه سیدهادی خسروشاهی، تهران، فراهانی، 1349ش.
«اصحاب حدیث»، احمد پاکتچی، دائره المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، 1385ش.
«اصحاب رأی»، احمد پاکتچی، دائره المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، 1385ش.
اصطلاحات چهارگانه در قرآن، ابوالاعلی مودودی، ترجمه سعید بهبودی، تهران، دفتر کمیته مرکزی جمعیت اسلامی افغانستان، 1369ش.
الاحزاب و الحرکات و الجماعات الاسلامیة، جمال باروت و دیگران، دمشق، المرکز العربی للدراسات الاستراتیجیه، 2006م.
الاخوان ­المسلمون بین عبدالناصر و السادات من المنشیه الی المنصه 1952-1981، زکریا سلیمان بیومی، قاهره، مکتبه وهبه، 1987م.
الاسلام السیاسی و الحداثه، ابراهیم أعراب، مراکش، دارالبیضاء، 2000م.
الامام المهدی: محمد احمد بن عبدالله، محمد سعید قدال، بیروت، دارالجیل، 1992م.
اول اخلاق ما بعد تمدن آنها، غلامرضا سعیدی، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1343ش.
«جماعت اسلامی»، حسن سعید کلاهی خیابان و محمدکاظم سلیم، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دایره­‌المعارف اسلامی، 1385ش.
الجهاد فی سبیل ­الله، ابوالاعلی مودودی، بی­‌جا، الاتحاد الاسلامی العالمی للمنظمات الطلابیه، 1389ق.
الحرکات الاسلامیه فی مصر و ایران، رفعت سیداحمد، قاهره، سینا، بی­‌تا.
«حسن­ البناء»، سید عبدالامیر نبوی، دایره­‌المعارف جنبشهای اسلامی، تهران، پژوهشگاه مطالعات فرهنگی و اجتماعی، 1392ش.
السلف و السلفیون، نجم­‌الدین طبسی، قم، ذکری، 1430ق.
«سید قطب»، سیروس سوزنگر، اندیشه سیاسی اندیشمندان مسلمان، تهران، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، 1390ش.
المعالم فی الطریق، سید قطب، قاهره، دارالشرق، 1980م.
المعجم الوسیط، فؤاد افرام البستانی، ترجمه محمد بندرریگی، تهران، انتشارات اسلامی، 1392ش.
اندیشه سیاسی در اسلام معاصر، حمید عنایت، ترجمه بهاء­الدین خرمشاهی، تهران، امیرکبیر، 1389ش.
اندیشه سیاسی معاصر در جهان عرب: از قرارداد پارساروویتز تا قرارداد غزه-اریحا، فرهنگ رجایی، تهران، مرکز پژوهشهای علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه، 1381ش.
اندیشه­‌های اسلامی در سخنان ابوالاعلی مودودی، ابوالاعلی مودودی، ترجمه نذیراحمد سلامی، تهران، احسان، 1388ش.
ایران و جهان اسلام، عبدالهادی حائری، مشهد، آستان قدس رضوی، 1368ش.
آیین شجاعان، ابوالاعلی مودودی، ترجمه ابراهیم امینی، بی­‌جا، نوید، 1348ش.
برآورد استراتژیک مصر، مختار حسینی، تهران، مؤسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین­‌المللی ابرار معاصر، 1384ش.
بررسی دیدگاههای تقریبی امام خمینی و مولانا مودودی، سید حسن مهدی کاظمی، قم، مرکز بین­‌المللی ترجمه و نشر المصطفی، 1393ش.
برنامه انقلاب اسلامی، ابوالاعلی مودودی، ترجمه غلامرضا سعیدی، اصفهان، خرد، 1348ش.
بنیادگرایی، جهان اسلام و نظام بین‌الملل، پیتر دمنت، ترجمه محمود سیفی ‌پرگو، تهران، دانشگاه امام صادق(ع)، 1390ش.
بنیادگرایی، ملیس روتون، ترجمه بیژن اشتری، تهران، نقد افکار، 1391ش.
پایه­‌های اخلاقی برای جنبش اسلامی، ابوالاعلی مودودی، ترجمه غلامرضا سعیدی، اصفهان، خرد، 1348ش.
پاییز خشم، حسنیین هیکل، ترجمه محمد کاظم موسائی، تهران، امیرکبیر، 1363ش.
پژوهشی پیرامون وهابیت، بهروز عزیزی و فرهاد قره­‌زاده شربیانی، تهران، فرهاد قره­‌زاده شربیانی، 1392ش.
پیامبر و فرعون، ژیل کِوپِل، ترجمه حمید احمدی، تهران، کیهان، 1382ش.
تاریخ الحرکه السنوسیه فی افریقیه، علی محمد صلابی، بیروت، دارالمعرفه، 2009م.
تاریخ تفکر اسلامی در هند، عزیز احمد، ترجمه نقی لطفی و محمدجعفر یاحقی، تهران، کیهان، 1367ش.
تاریخ فرق اسلامی، حسین صابری، تهران، سمت، 1391ش.
تروریسم از القاعده تا داعش: مطالبی که لازم است همگان بدانند، دنیل بایمن، ترجمه فاطمه فتح‌پور و سید ماکان صداقت، تهران، خرسندی‏، 1398ش.
تعریف و رابطه دو مفهوم، احمد پاکتچی، تهران، دانشگاه امام صادق(ع)، 1393ش.
تفهیم القرآن، ابوالاعلی مودودی، ترجمه کلیم­‌الله متین، لاهور، دارالعروبه، 1990م.
تئوری سیاسی اسلام، ابوالاعلی مودودی، ترجمه محمدمهدی حیدرپور، تهران، بعثت، 1357ش.
جنبش اسلامی پاکستان، محمداکرم عارفی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1382ش.
جنبشها و نهضتهای سیاسی معاصر، مرتضی شیرودی، قم، پژوهشکده تحقیقات اسلامی، 1390ش.
جنبشهای اسلامی معاصر در جهان عرب: بررسی پدیده بنیادگرایی اسلامی، هرایر دکمجیان، ترجمه حمید احمدی، تهران، کیهان، 1390ش.
جنبشهای اسلامی معاصر، سید احمد موثقی، تهران، سمت، 1374ش.
خطبه­‌های نماز جمعه، ابوالاعلی مودودی، ترجمه آفتاب اصغر، تهران، احسان، 1383ش.
خلافت و ملوکیت، ابوالاعلی مودودی، ترجمه خلیل احمد حامدی، تهران، بیان، 1405ق.
ذکریاتی مع جماعه المسلمین، عبدالرحمن ابوالخیر، کویت، دارالبحوث العلمیه، 1980م.
ریشه­‌ها و تاریخچه اصولگرایی در مصر، محمدحسین سلطانی‌فرد، تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بین­‌المللی، 1386ش.
زندگینامه: نگاهی به احوال، آثار و افکار سید ابوالاعلی مودودی، نذیراحمد سلامی، تهران، احسان، 1380ش.
سعادة المستهدی بسیره الامام المهدی، اسماعیل عبدالقادر کردفانی، بیروت، دارالجیل، 1982م.
سلفی‌گری در بوته نقد، علی­‌اصغر رضوانی، تهران، مؤسسه فرهنگی هنری مشعر، 1390ش.
سلفیه: زمینه مبارکه لامذهب اسلامی، محمد سعید رمضان بوطی، دمشق، دارالفکر، 1996م.
سلفیها، محمود اسماعیل، ترجمه حسن خاکرند و حجت­‌الله جودکی، تهران، مهدی، 1391ش.
سیر تحول جنبشهای اسلامی از نهضت سلفی سید جمال تا بیداری اسلامی، حمید احمدی، تهران، دانشگاه امام صادق(ع)، 1390ش.
فرهنگ نمونه (القاموس الحدیث)، محمدحسین عرب، تهران، فرهنگ مکتوب، 1390ش.
فلسفه انتقادی تاریخ، سید ابوالفضل رضوی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1391ش.
قانون اساسی در اسلام، ابوالاعلی مودودی، ترجمه محمدعلی گرامی، قم، دارالفکر، 1356ش.
کالبدشکافی عقاید وهابیت، رحمت­‌الله ضیایی و حمیدالله رفیعی، تهران، مشعر، 1390ش.
گفتارها، ابوالاعلی مودودی، ترجمه عبدالغنی سلیم قنبرزهی، تهران، احسان، 1383ش.
لسان العرب، محمد بن مکرم ابن­‌منظور، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1998م.
ماضی استمراری: سلفی‌گری در جهان اسلام از وهابیت تا القاعده، سعید زاهدی، تهران، عابد، 1391ش.
محمد احمد المهدی، توفیق احمد بکری، مصر، داراحیاء الکتب العربیه، 1944م.
مصطلحات القرآن الاربعه فی فکر المودودی، حمد بن صادق الجمال، ریاض، دار علم الکتب، 1993م.
منهاج الانقلاب الاسلامی، ابوالاعلی مودودی، بی­‌جا، دارالفکر، بی­‌تا.
«مودودی»، غلامرضا خسروی، اندیشه سیاسی متفکران مسلمان، تهران، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، 1390ش.
نظام سیاسی اسلام، ابوالاعلی مودودی، ترجمه علی رفیعی، قم، مکتب قم، 1359ش.
نهضت بیداری اسلامی، مجید صفاتاج، تهران، سفیر اردهال، 1393ش.
نهضت و منسوبین آن، ابوالاعلی مودودی، ترجمه کلیم­‌الله متین، لاهور، دارالعروبه، 1359ش.
نوگرایی دینی: نقد و بررسی جنبشهای اسلامی معاصر، حسن یوسفی اشکوری، تهران، قصیده، 1377ش.