تحلیل فقهی و حقوقی حواله بر بریء از دیدگاه فقه اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

کارشناس ارشد گروه حقوق خصوصی و اقتصادی دانشگاه علامه طباطبایی

چکیده

پرسش اصلی و اساسی پیش روی مقاله حاضر این است که «فقیهان مسلمان و حقوقدانان ایران در باب وضعیت حقوقی حواله بر بریء و ماهیت آن، چه دیدگاه­‌هایی دارند؟». اطلاعات لازم برای پاسخگویی به این پرسش، با استفاده از روش کتابخانه­‌ای گردآوری و با روش توصیفی ـ تحلیلی مورد ارزیابی قرار گرفته و این نتیجه حاصل شده است که علاوه بر اختلاف­‌نظر بسیار در مورد ماهیت حواله و به تبع آن ماهیت حواله بر بریء، وضعیت حقوقی آن نیز محل اختلاف است. حواله بر بریء از نظر مشهور فقهاى امامیه صحیح است، هرچند مشمول برخى از احکام حواله نیست. فقهای اهل سنت، به دلیل پیش­‌فرض­‌هایی که در باب ماهیت حواله و شرطیت مدیون بودن محالٌ­‌علیه دارند، حواله بودن آن را نمی­‌پذیرند، هرچند گاه در قالب­‌هایی دیگر همچون ضمان مورد پذیرش قرار گرفته است. درباره صحت چنین حواله‌ای، «اجماع»، «اطلاق ادله نقلی مربوطه از جهت شمولیت بر محالٌ‌علیه غیرمدیون»، «روایت خاص»، «سیره معصومین»، «اصل صحت» و «اصل عدم اشتراط مدیون بودن محالٌ‌علیه» قابل استناد است. از این رو، قانون مدنی و اکثریت حقوقدانان ایران، حواله بر غیرمدیون را صحیح دانسته‌اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Jurisprudential and Legal Analysis of Assignment on Non-debtor from the Perspective of Islamic Jurisprudence

نویسنده [English]

  • Babak Salimi
MA at Allameh Tabataba'i University
چکیده [English]

According to the historical background of assignment, even its prevalence before Islam, examining the opinions of jurists of Islamic schools of thought in this regard can find important results that can be used to solve problems in facing many questions and problems, including the correctness of assignment on non-debtor. Unfortunately, in the opinions of the jurists, the condition of indebtedness of the assignee has not been taken into consideration. The current research aims to use the theories and arguments of jurists to solve conflicts and find the answer to the question whether the assignment on non-debtor is correct or not. In addition to the great disagreement about the nature of assignment among jurists, some jurists, including the Shafi‘i jurists, have considered it necessary about the correctness of assignment on non-debtor that the assignee is truly indebted to the assignor, although they have considered the assignment on non-debtor to be similar to a guarantee because the property is transferred from the indebted to the non-debtor. In this way, the assignee is the guarantor of the creditor’s debt on the assignor with her own acceptance. However, Hanafi and Imami jurists do not consider this as a condition for the validity of assignment and they believe that assignment on non-debtor is also valid. The method of collecting information is in the form of a library method using documents related to the present subject.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Contract
  • Assignment
  • Assignee
  • Debtor
  • Non-debtor
قرآن کریم.
إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، محمد بن حسن فخرالمحققین، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1387ق.
البنک اللاربوی فی الإسلام، سید محمدباقر صدر، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، 1401ق.
تحریر المجلة، محمدحسین آل کاشف الغطاء، نجف، المکتبة المرتضویة، 1359ق.
تحریر الوسیلة، سید روح­‌الله خمینی، قم، مؤسسه مطبوعات دارالعلم، بی­‌تا.
تذکرة الفقهاء، حسن بن یوسف حلی، قم، مؤسسه آل البیت(ع) لإحیاء التراث، 1393ش.
التنقیح الرائع لمختصر الشرائع، مقداد بن عبدالله سیورى حلى، قم، کتابخانه آیةالله مرعشى نجفى، 1404ق.
جامع المقاصد فی شرح القواعد، علی بن حسین محقق کرکی، قم، مؤسسه آل البیت(ع) لإحیاء التراث، 1414ق.
جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، محمدحسن نجفی، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1362ش.
حاشیة المکاسب، سید محمدکاظم طباطبایی یزدی، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1410ق.
حقوق مدنی، سید حسن امامی، تهران، اسلامیه، 1382ش.
حقوق مدنی (ایقاع)، ناصر کاتوزیان، تهران، میزان، 1390ش.
حقوق مدنی (عقود معین)، ناصر کاتوزیان، تهران، شر کت سهامی انتشار، 1389ش.
الخلاف، محمد بن حسن طوسی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1407ق.
ریاض المسائل فی تحقیق الأحکام بالدلائل، سید علی بن محمدعلی طباطبایی، قم، مؤسسه آل البیت(ع) لإحیاء التراث، 1418ق.
السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، محمد بن منصور ابن­‌ادریس حلی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1410ق.
ضمان عقدی در حقوق مدنی، محمدجعفر جعفری لنگرودی، تهران، گنج دانش، 1386ش.
العروة الوثقى، سید محمدکاظم طباطبایی یزدی، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1409ق.
عقد حواله، محمدجعفر جعفری لنگرودی، تهران، گنج دانش، 1390ش.
القواعد و الفوائد، محمد بن مکی شهید اول، قم، کتاب‌فروشی مفید، بی­‌تا.
القواعد الفقهیه، سید محمدحسن موسوی بجنوردی، قم، نشر الهادی، 1419ق.
قواعد عمومی قراردادها، ناصر کاتوزیان، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1387ش.
مباحثی تحلیلی از حقوق تجارت، ابراهیم عبدی‌پور فرد، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1391ش.
مبانی العروة الوثقى، سید ابوالقاسم خویی، قم، مدرسة دارالعلم، 1409ق.
المبسوط فی فقه الإمامیة، محمد بن حسن طوسی، تهران، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، 1387ق.
مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الاسلام، زین‌الدین بن علی شهید ثانی، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، 1413ق.
مستمسک العروة الوثقى، سید محسن طباطبایی حکیم، قم، مؤسسة دارالتفسیر، 1416ق.
المغنی، عبدالله بن احمد ابن‌قدامه، بیروت، دارالفکر، 1417ق.
مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامة، سید محمدجواد حسینی عاملی، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، بی­‌تا.
المناهل، سید محمد مجاهد طباطبایی، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، بی­‌تا.
الموسوعة الفقهیة الکویتیة، وزارة الأوقاف و الشؤون الإسلامیة، کویت، دارالسلاسل، 1427ق.
الوسیط فی شرح القانون المدنی، احمد سنهوری، قاهره، دارالنهضة العربیة، 1970م.
الوسیلة إلى نیل الفضیلة، محمد بن علی ابن‌حمزه طوسی، قم، کتابخانه آیةالله مرعشى نجفى، 1408ق.