تحلیل کارکردهای کلان مسجد از دیدگاه قرآن و روایات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه مذاهب اسلامی

2 استاد گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران

3 دکترای علوم قرآن و حدیث دانشگاه مذاهب اسلامی

چکیده

مسجد، نهادی اجتماعی است که بهره‌برداری صحیح از آن متوقف بر اموری، مانند درک صحیح کارکردهایش است. این در حالی است که کارکردهای متنوع آن تا کنون بیشتر از جنبه موضوعی مورد پژوهش قرار گرفته و نسبت به اولویتهای کارکردی آن، توجه کافی صورت نگرفته است. شناخت کارکردهای کلان، معیاری برای اولویت‌بندی فعالیتها و ملاکی برای پذیرش یا رد فعالیتهای جدید در دسترس قرار می­‌دهد و در نتیجه، فعالیتها سامان بهتری یافته و بهره‌وری مساجد ارتقا پیدا می‌کند. کارکرد کلان، کارکردی است که نشان‌دهنده‌ هدف اصلی از فعالیتهای متنوع و متکثر مسجد است. سایر کارکردها، تحت عناوین «کارکرد محوری» و «کارکرد وابسته»، در راستای کارکردهای کلان قرار دارد. به این ترتیب، پرسش اصلی مقاله پیشاروی این است که «از دیدگاه آیات و روایات، کارکرد کلان مسجد چیست؟». این پژوهش با مبنا قراردادن آیات و روایاتی که درباره مسجد وجود دارد و به روش توصیفی - تحلیلی، به سه کارکرد کلان «ایجاد محیط اجتماعی برتر»، «غفلت‌زدایی و افزایش یاد الهی» و «معرفت‌افزایی و آگاهی‌بخشی» برای مسجد دست‌یافته است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Analysis of the Large-scale Functions of Mosques from the Perspective of the Quran and Traditions

نویسندگان [English]

  • Hamed Shariati Niyasar 1
  • Majid Maaref 2
  • Mahmood Gharaati 3
1 Assistant Professor at University of Islamic Denominations
2 Professor at Tehran University
3 Ph.D at University of Islamic Denominations
چکیده [English]

Mosque is a social institution whose effective uses and benefits rest upon the classification, organization, and factual knowledge of its various functions. However, up to the present time, the functions of mosques have been investigated in respect of what is usually termed as subject matter and the priority of their functions has not received considerable attention. Deeper insight into the large-scale functions of mosques provides a criterion for listing activities in order of priority and for accepting and rejecting new activities as a result of which activities will properly be organized and the efficiency in functions of the mosques will be increased.  The large-scale functions of mosques can be defined as the ones that serve to show the main purpose or objective of various and multiple activities of the mosques. Other functions can be categorized under the “pivotal function” and the “dependent function” which are both in line with the large-scale functions. Accordingly, the question would be this, “What are the large-scale functions of a mosque from the perspectives of the Glorious Qur’an and the Traditions?”. Drawing upon a descriptive-analytic method, and basing the research on the Quranic verses and traditions, the research has addressed the problem of the recognition of various and multiple functions of the mosques, resulting in gaining access to the following three large-scale functions of mosques: “providing for a superior social milieu”, “removing negligence and fostering the remembrance of God”, and last but not least the “enlightenment and knowledge increasing”.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mosque
  • Functions of Mosques
  • Large-scale Functions

مراجع

قرآن کریم.
الاتقان فی علوم القرآن، عبدالرحمن بن ابی‌بکر سیوطی، قاهره، الهیئة المصریة العامة للکتاب، 1394ق.
الإستبصار فیما اختلف من الأخبار، محمد بن حسن طوسی، تهران، دارالکتب الإسلامیه، 1390ق.
الأمالی، محمد بن حسن طوسی، قم، دارالثقافة، 1414ق.
بحار الأنوار، محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بیروت، مؤسسة الوفاء، 1403ق.
بررسی کارکردهای سیاسی ـ اجتماعی مساجد زنجان، سیده زهرا خلیلی، پایان­‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه زنجان، 1399ش.
تاریخ المدینة المنورة، عمر بن شبه نمیری بصری، بیروت، دارالتراث، 1410ق.
تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، محمد بن حسن حرعاملی، قم، مؤسسة آل البیت(ع) لإحیاء التراث، 1409ق.
تهذیب الأحکام، محمد بن حسن طوسی، تهران، دارالکتب الإسلامیه، 1407ق.
ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، محمد بن علی ابن‌بابویه، تهران، مکتبة الصدوق، 1402ق.
جامع الأخبار أو معارج الیقین فی أصول الدین، محمد بن محمد شعیری، قم، مؤسسة آل­‌البیت(ع)، 1414ق.
جایگاه و کارکرد مسجد به عنوان مهم‌ترین الگوی نهاد دینی بر پایه آیات و روایات، محمد علی­‌مردانی، پایان­‌نامه کارشناسی­‌ارشد، دانشگاه قرآن و حدیث، 1397ش.
جایگاه و کارکردهای حقوقی مسجد در نظام حقوقی و اجتماعی ایران، رقیه شجاعی، پایان­‌نامه کارشناسی­‌ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد صفادشت، 1397ش.
حدیث مسجد، سید رضا شاکری و دیگران، تهران، ستاد عالی کانونهای فرهنگی هنری مساجد، 1381ش.
حلیة الأولیاء و طبقات الأصفیاء، احمد بن عبدالله ابونعیم اصفهانی، بیروت، دارالکتاب العربی، 1387ق.
الخصال، محمد بن علی ابن‌بابویه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1414ق.
دعائم الإسلام و ذکر الحلال و الحرام و القضایا و الأحکام، نعمان بن محمد تمیمی مغربی، قاهره، دارالمعارف، 1389ق.
«درآمدی بر صورت­‌بندی جایگاه مساجد در سیاست‌های جمهوری اسلامی ایران بر پایه تطورات کارکردی مساجد در گذر تاریخ»، محسن لب­‌خندق و سید محمد هاشمیان، مجله اسلام و مطالعات اجتماعی، شماره 1، 1392ش.
سنن ابن‌ماجه، محمد بن یزید ابن‌ماجه قزوینی، بیروت، دارالحدیث، 1395ق.
سنن ابی‌داود، سلیمان بن اشعث ابوداود سجستانی، بیروت، دارإحیاء السنة النبویة، بی­‌تا.
سنن الترمذی، محمد بن عیسی ترمذی، بیروت، دارإحیاء­ التراث العربی، بی‌تا.
السنن الکبری، احمد بن حسین بیهقی، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1414ق.
صحیح ابن‌حبان، محمد ابن‌حبان، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1414ق.
صحیح ابن‌خزیمه، محمد بن اسحاق ابن‌خزیمه، بیروت، المکتب الإسلامی، 1412ق.
صحیح مسلم، مسلم بن حجاج نیشابوری، قاهره، دارالحدیث، 1412ق.
«طراحی مدل مطلوب کارکرد و مدیریت مساجد به عنوان یک سازمان داوطلبانه مذهبی»، حسن عابدی جعفری و دیگران، مجله دانشکده علوم انسانی، شماره 60، 1388ش.
العروة الوثقی، سید محمدکاظم طباطبایی یزدی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417ق.
العظمة، عبدالله بن محمد اصفهانی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1414ق.
علل الشرائع، محمد بن علی ابن‌بابویه، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1408ق.
عوالی اللآلی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة، محمد بن علی ابن‌ابی‌جمهور احسائی، قم، مؤسسة سیدالشهداء(ع)، 1408ق.
الفردوس بمأثور الخطاب، شیرویه بن شهردار دیلمی همدانی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1406ق.
فروغ مسجد 5 (مجموعه مقالات چهارمین همایش بین­‌المللی هفته جهانی گرامیداشت مساجد)، مرکز رسیدگی به امور مساجد، قم، مؤسسه فرهنگ ثقلین، 1386ش.
فرهنگ‌نامه مسجد، محمد محمدی ری شهری، تهران، دارالحدیث، 1395ش.
«کارکرد اجتماعی مسجد در ایران عصر آل بویه»، حسین مفتخری و دیگران، مجله تحقیقات تاریخ اجتماعی، شماره 7، 1393ش.
کارکردهای سیاسی اجتماعی مسجد در دوره قاجار، فرهاد دشتکی­‌نیا، رساله دکتری، دانشگاه پیام نور، 1392ش.
کارکردهای نهاد مسجد در تحکیم خانواده، عادل آلبوغبیش، پایان­‌نامه کارشناسی ارشد، جامعة المصطفی العالمیة، 1398ش.
کارکرد مساجد، مجید سامی و دیگران، تهران، رسانش، 1384ش.
کنز العمال، علی بن حسام­‌الدین متقی هندی، بیروت، مکتبة التراث الإسلامی، 1397ق.
الکافی، محمد بن یعقوب کلینی، تهران، دارالکتب الإسلامیه، 1407ق.
«معناشناسی واژه ذکر در قرآن کریم»، سهراب مروتی و سارا ساکی، مجله آموزه­‌های قرآنی، شماره 17، 1392ش.
مجموعة ورام، ورام بن ابی‌فراس، قم، مکتبة فقیه، 1410ق.
المحاسن، احمد بن محمد برقی، قم، المجمع العالمی لأهل البیت(ع)، 1413ق.
المساجد فی الاسلام، محمد طه ولی، بیروت، دارالعلم للملایین، 1409ق.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، حسین بن محمدتقی نوری، قم، مؤسسه آل البیت(ع) لإحیاء التراث، 1407ق.
مسجد در آئینه ثقلین، عبدالهادی مسعودی، قم، دفتر مطالعات مرکز رسیدگی به امور مساجد، 1396ش.
مسند ابن‌حنبل، احمد بن محمد ابن‌حنبل، بیروت، دارالفکر، 1414ق.
المصنف، عبدالرزاق بن همام صنعانی، بیروت، المجلس العلمی، بی­‌تا.
المعجم الأوسط، سلیمان بن احمد طبرانی، قاهره، دارالحرمین، 1415ق.
المعجم الکبیر، سلیمان بن احمد طبرانی، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1404ق.
معجم مقاییس اللغه، احمد ابن‌فارس، بیروت، دارالفکر، 1399ق.
المفردات فی غریب القرآن، حسین بن محمد راغب اصفهانی، دمشق، دارالقلم؛ بیروت، الدار الشامیة، 1412ق.
المقنع، محمد بن علی ابن‌بابویه، قم، مؤسسه امام هادی(ع)، 1415ق.
مکارم الأخلاق، حسن بن فضل طبرسی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1414ق.
من لایحضره الفقیه، محمد بن علی ابن‌بابویه، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1413ق.
منیة المرید، زین‌الدین بن علی شهید ثانی، قم، مکتب الاعلام الإسلامی، 1409ق.
المیزان فى تفسیر القرآن، سید محمدحسین طباطبایی، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1417ق.
الوافی، محمدمحسن بن شاه مرتضی فیض کاشانی، اصفهان، کتابخانه امام أمیرالمؤمنین علی(ع)، 1406ق.
- Sociology: The core, Vander Zanden, James wilfrid, New York, Singapore: McGraw - hill inc., 1996.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار