تحلیل نقادی‌های قرآن از پنداره‌های اسناد فرزند و همسر به خدا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه مذاهب اسلامی

چکیده

برخی خدا را آن قدر منزّه و متعال می­‌دانند که معتقدند اصلاً نمی­‌توان درباره او واژه هست یا معادل آن را به کار برد (تنزیه منتهی به تعطیل)؛ در مقابل، برخی دیگر تمام صفات انسانی را بر خداوند روا می­‌دارند (انسان­‌وارانگارگی Anthropomorphism) حتی جسم و جسمانیت را (تشبیه و تجسیم)؛ برخی حتی برای خدا بنین و بنات نسبت می­‌دهند (مانند مشرکان عرب، برخی یهودیان و مسیحیان). قرآن، به وجوه متنوعی بر استحاله رابطه خویشی با خداوند استدلال و احتجاج کرده است؛ از جمله: موهوم و بی­‌دلیل بودن؛ تقلید از گذشتگان؛ اولی­‌بودن آدم به ابن­‌اللهی از عیسی؛ اولی­‌بودن موسی به ابن­‌اللهی از عزیر؛ ناسازگاری با رویه مشرکان؛ نشانه نقص و نیازمندی خداوند؛ مغایرت با اراده خلاق و مالکیت خداوند؛ مستلزم ترکیب­‌پذیری، تشبیه­‌پذیری و تجسیم ذات الهی و غیره. پژوهش حاضر از سنخ «تفسیر موضوعی» بوده، رسالت آن تبیین و تحلیل نقادی­‌های قرآن از پنداره­‌های غلط در مرتبه توحید ذاتی با تمرکز بر نفی هرگونه رابطه خویشی با خداوند است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Analysis of the Qur’anic Criticisms Concerning the Concepts of Attributing Child and Wife to God

نویسنده [English]

  • Jalil Parvin
Assistant Professor at University of Islamic Denominations
چکیده [English]

Regarding God, some consider God to be so great and transcendental that they believe that it is not permissible to use the word “exists” or its equivalents (such as: is) about Him at all (tanzīh or “keeping God pure” leading to taʿṭīl or “divesting God of His attributes”); Some, on the other hand, attribute all human attributes to God, even having body and physicality (tashbīh or “anthropopathism” and tajsīm or “anthropomorphism”); Some even attribute sons, daughters and wives to God (such as Arab pagans, some Jews and Christians). The Qur’an, in various ways, has argued the impossibility of kinship with God, including being delusional and unreasonable; imitating the past; the priority of Adam to be God’s son over Jesus; the priority of Moses to be God’s son over ‘Uzair; a belief contrary to the practices of the polytheists themselves; a sign of God’s deficiency and need; contradiction with the God’s creative will and God’s ownership; outcomes of composability, analogy and embodiment of the divine essence and... The current research is of the “thematic interpretation” genre, and its mission is: to explain and analyze the critics of the Qur’an against the wrong concepts and views regarding the essential monotheism, focusing on the negation of any kind of kinship with God.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Attributing Children to God
  • Attributing Wives to God
  • Arab Pagans
  • Christians
  • Jews
  • Shiite and Sunni Quranic Interpretations
قرآن کریم.
آلاء الرحمن فى تفسیر القرآن، محمدجواد بلاغی نجفی، قم، بنیاد بعثت، 1420ق.
الاحتجاج، احمد بن علی طبرسی، مشهد، المرتضی، 1403ق.
إرشاد الأذهان الى تفسیر القرآن، محمد بن حبیب­‌الله سبزواری نجفی، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، 1419ق.
اسباب نزول القرآن، على بن احمد واحدی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1411ق.
الأصفى فى تفسیرالقرآن، محمدمحسن بن شاه مرتضی فیض کاشانی، قم، دفتر تبلیغات اسلامى، 1418ق.
اطیب البیان فی تفسیر القرآن، سید عبدالحسین طیب، تهران، اسلام، 1378ش.
اعراب القرآن و بیانه، محیی الدین درویش، سوریه، دارالإرشاد، 1415ق.
أنوار التنزیل و أسرار التأویل، عبدالله بن عمر بیضاوی، بیروت، دارإحیاء التراث العربى، 1418ق.
انوار درخشان، سید محمدحسین حسینی همدانی، تهران، کتاب­‌فروشى لطفى، 1404ق.
انوار العرفان، اسماعیل اسفراینی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1383ش.
البحر المحیط فى التفسیر، محمد بن یوسف ابوحیان اندلسی، بیروت، دارالفکر، 1420ق.
البحر المدید فى تفسیر القرآن المجید، احمد بن محمد ابن‌عجیبه، قاهره، بی­‌نا، 1419ق.
بحر العلوم، نصر بن محمد سمرقندی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1413ق.
البرهان فى تفسیر القرآن، سید هاشم بن سلیمان بحرانی، تهران، بنیاد بعثت، 1416ق.
تاج التراجم فی تفسیر القرآن للأعاجم، شاهفور بن طاهر اسفراینی، تهران، علمی و فرهنگی، 1375ش.
التبیان فى تفسیر القرآن، محمد بن حسن طوسی، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، بی­‌تا.
التحریر و التنویر، محمدطاهر بن محمد ابن‌عاشور، بیروت، مؤسسة التاریخ العربی، 1420ق.
التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، حسن مصطفوی، تهران، مرکز الکتاب، 1402ق.
تسنیم، عبدالله جوادی آملی، قم، مرکز نشر اسراء، 1391ش.
تفسیر احسن الحدیث، سید علی‌اکبر قرشی، تهران، بنیاد بعثت، 1377ش.
تفسیر اثناعشرى، حسین بن احمد حسینی شاه عبدالعظیمی، تهران، میقات، 1363ش.
تفسیر جوامع الجامع، فضل بن حسن طبرسی، تهران، دانشگاه تهران؛ قم، مرکز مدیریت حوزه علمیه، 1377ش.
تفسیر الصافى، محمدمحسن بن شاه مرتضی فیض کاشانی، تهران، صدر، 1415ق.
تفسیر القرآن العظیم، اسماعیل بن عمر ابن‌کثیر، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1419ق.
تفسیر المراغى، احمد بن مصطفی مراغی، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، بی­‌تا.
التفسیر المظهرى، محمد ثناءالله مظهری، پاکستان، مکتبة رشدیه، 1412ق.
التفسیر المعین للواعظین و المتعظین، محمد هویدی بغدادی، قم، ذوى القربى، بی­‌تا.
تفسیر مقاتل بن سلیمان، مقاتل بن سلیمان بلخی، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، ۱۴۲۳ق.
تفسیر کاربردی عهد جدید، توماس هیل و استیفان تورسون، ترجمه آرمان رشدی و فریبرز خندانی، (فایل اینترنتی)، 2001م.
تفسیر منهج الصادقین فى الزام المخالفین، فتح الله کاشانی، تهران، کتاب‌فروشى محمدحسن علمى، 1336ش.
التفسیر المنیر فى العقیدة و الشریعة و المنهج، وهبه زحیلی، بیروت، دارالفکر المعاصر، 1418ق.
تفسیر نسفى، عمر بن محمد نسفی، تهران، سروش، 1367ش.
تفسیر نور الثقلین، عبدعلى بن جمعه عروسى حویزى، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1415ق.
تفسیر نمونه، جمعی از فضلا زیرنظر ناصر مکارم شیرازى، تهران، دارالکتب الإسلامیه، 1374ش.
تقریب القرآن إلى الأذهان، سید محمد حسینی شیرازی، بیروت، دارالعلوم، 1424ق.
جامع البیان فى تفسیر القرآن، محمد بن جریر طبری، بیروت، دارالمعرفه، 1412ق.
الجدید فى تفسیر القرآن المجید، محمد بن حبیب­‌الله سبزواری نجفی، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، 1406ق.
الجدول فى اعراب القرآن، محمد بن عبدالرحیم صافی، بیروت، دارالرشیدة، 1418ق.
الدر المنثور فى التفسیر بالمأثور، عبدالرحمن بن ابی‌بکر سیوطی، قم، کتابخانه آیةالله مرعشى نجفى، 1404ق.
روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم، سید محمود بن عبدالله آلوسی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1415ق.
روض الجنان و روح الجنان فى تفسیر القرآن، حسین بن علی ابوالفتوح رازی، مشهد، بنیاد پژوهش­هاى اسلامى آستان قدس رضوى، 1408ق.
زاد المسیر فى علم التفسیر، عبدالرحمن بن علی ابن‌جوزی، بیروت، دارالکتاب العربی، 1422ق.
الفرقان فى تفسیر القرآن بالقرآن و السنة، محمد صادقی تهرانی، قم، فرهنگ اسلامى، 1365ش.
فى ظلال القرآن، سید قطب، بیروت، دارالشروق، 1412ق.
قاموس قرآن، سید علی‌اکبر قرشی، تهران، دارالکتب الإسلامیه، 1371ش.
کتاب التسهیل لعلوم التنزیل، محمد بن احمد ابن‌جزی، بیروت، دارالأرقم بن ابى‌الأرقم، 1416ق.
کتاب العین، خلیل بن احمد فراهیدی، قم، هجرت، 1410ق.
الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، محمود بن عمر زمخشری، بیروت، دارالکتاب العربی، 1407ق.
الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، احمد بن ابراهیم ثعلبی نیشابوری، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1422ق.
لباب التأویل فى معانى التنزیل، علی بن محمد بغدادی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1415ق.
لسان العرب، محمد بن مکرم ابن‌منظور، بیروت، دارالفکر؛ دارصادر، 1414ق.
مجاز القرآن، معمر بن مثنی ابوعبیده، قاهره، مکتبة الخانجى، 1381ق.
مجمع البحرین، فخرالدین بن محمد طریحی، تهران، کتاب‌فروشى مرتضوى، 1416ق.
مجمع البیان فى تفسیر القرآن، فضل بن حسن طبرسی، تهران، ناصرخسرو، 1372ش.
المحرر الوجیز فى تفسیر الکتاب العزیز، عبدالحق بن غالب ابن‌عطیه، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1422ق.
معانى القرآن، یحیى بن زیاد فراء، مصر، دارالمصریه، بى­‌تا.
مفاتیح الغیب، محمد بن عمر فخررازی، بیروت، دارإحیاء التراث العربى، 1420ق.
المفردات فی غریب القرآن، حسین بن محمد راغب اصفهانی، دمشق، دارالقلم؛ بیروت، الدار الشامیة، 1412ق.
من هدى القرآن، سید محمدتقی مدرسی، تهران، دار محبى الحسین، 1419ق.
المیزان فى تفسیر القرآن، سید محمدحسین طباطبایی، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1417ق.
مواهب علیه، حسین بن علی کاشفی سبزواری، تهران، اقبال، 1369ش.
الموسوعة القرآنیة، ابراهیم ابیاری، بی­‌جا، مؤسسة سجل العرب، 1405ق.
نمونه بینات در شأن نزول آیات، محمدباقر محقق، تهران، اسلامى، 1361ش.
نهج البیان عن کشف معانى القرآن، محمد بن حسن شیبانی، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامى، 1413ق.