جایگاه عقل در معارف اسماعیلیه (با تأکید بر دعوت قدیم)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد دانشگاه اصفهان

2 دانشجوی دکتری تاریخ اسلام دانشگاه اصفهان

چکیده

اسماعیلیه یکی از مهم‌ترین فرق اسلامی است که بسیار متفاوت از سایر مکاتب اسلام، از منظر فلسفی ـ تاریخی به مقوله عقل و وحی می‌نگرد. از آنجا که بینش رستگارشناسی اسماعیلیه، نه صرفاً بینشی دینی، بلکه تفکری تاریخی است که در مسیر و منازل تاریخ امکان پذیر است، از این رو می‌توان برخلاف سایر مکاتب اسلامی، از رابطه عقل و وحی نه تنها در فلسفه، بلکه در بینش تاریخی اسماعیلیه نیز سخن به میان آورد. در نگرش متفکران اسماعیلی، غایت تاریخ رسیدن به معرفت کل است که این معرفت در مسیر و منازل تاریخ و به واسطه عقل و شریعت کسب می‌گردد، به طوری که تعامل این دو، وصول به معرفت کل را امکان پذیر می‌سازد. از این رو پژوهش حاضر با هدف بررسی چگونگی تعامل عقل و شریعت در مسیر تاریخ و براساس روش تفهمی، سؤال خویش را این‌گونه طرح می‌کند: در نگرش اسماعیلیان، تعامل عقل و شریعت چگونه منجر به وصول معرفت می‌گردد؟ نتیجه مدعای پژوهش این است: عقل و شریعت در دیدگاه اسماعیلیه تعریفی مشترک دارند و عقل نقشی دینی داشته؛ یعنی هر راهی برای کسب معرفت و دستیابی به عقل کل، از گذرگاه دین امکان پذیر است و دین نیز به نوبه خود به تکامل عقل مدد می‌رساند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Place of Reason in Ismailiyya Teachings (with emphasis on the old invitation)

نویسندگان [English]

  • Mohammad Ali Chelongar 1
  • Zohreh Bagherian 2
چکیده [English]

Ismailism is one of the most important Islamic sects that looks at intellect and revelation from the historical- philosophical perspective, more distinctly than other schools of thought in Islam. Since, the concept of “salvation” in Ismailism is not just a religious vision but also it is a historical thinking which is possible throughout history, so, in contrast to other Islamic schools, it is possible to raise the relation between intellect and revelation in both historical and philosophical vision of Ismailism. Ismailism believed the ultimate destination or end of history is to achieve general knowledge which is attained throughout history by interacting between intellect and Sharia (divine law). The present study aims at examining the manner of the interaction between intellect and Sharia through the history, according to interpretative method. So, the main question is: “how does the interaction between intellect and Sharia lead to acquisition of knowledge, in Ismailism view?” The hypothesis is: “Intellect and Sharia have a common definition in Ismailism, and intellect has a religious role”. It means that all ways are open to gaining knowledge or acquiring universal intellect through Sharia; and, religion in turn helps to develop the intellect.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ismailiyya
  • Intellect
  • divine law
  • knowledge
  • philosophy of history
ابراهیمی دینانی، غلامحسین، دفتر عقل و آیت عشق، تهران، طرح نو، 1380ش.
همو، ماجرای فکر فلسفی در جهان اسلام، تهران، طرح نو، 1376ش.
ابن­ حیون، نعمان بن محمد، تأویل الدعائم، بیروت، دارالاضواء، 1415ق.
ابوحاتم رازی، احمد بن حمدان، کتاب الاصلاح، تهران، مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران، 1377ش.
ابویعقوب سجستانی، اسحاق بن احمد، اثبات النبوات، بیروت، دارالمشرق، 1986م.
همو، کتاب الینابیع، در: سه رساله اسماعیلی، تهران، انستیتو ایران و فرانسه، 1340ش.
همو، کشف المحجوب، تهران، کتابخانه طهوری، 1367ش.
اسماعیلیه (مجموعه مقالات)، قم، مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب، 1380ش.
برتلس، آ.ی، ناصرخسرو و اسماعیلیان، ترجمه یحیی آرین پور، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، 1346ش.
بهمن پور، محمدسعید، اسماعیلیه از گذشته تا حال، تهران، فرهنگ مکتوب، 1368ش.
دفتری، فرهاد، مختصری در تاریخ اسماعیلیه، ترجمه فریدون بدره­ ای، تهران، فرزان روز، 1378ش.
فاخوری، حنا؛ و خلیل جر، تاریخ فلسفه در جهان اسلامی، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران، زمان، 1385ش.
فریدونی، براتعلی، «فلسفه سیاسی اخوان الصفا»، مجله علوم سیاسی، شماره 6، پاییز 1378ش.
کربن، هانری، تاریخ فلسفه اسلامی، ترجمه سید جواد طباطبایی، تهران، کویر، 1377ش.
کرمانی، احمد بن عبدالله، الاقوال الذهبیه، تهران، انجمن فلسفه ایران، 1379ش.
همو، الریاض، بیروت، دارالثقافة، 1960م.
همو، المصابیح فی اثبات الامامه، بیروت، دارالمنتظر، 1416ق.
همو، راحة العقل، بیروت، دارالاندلس، 1983م.
لمبتون، آن.کی.اس، دولت و حکومت در اسلام، ترجمه محمدمهدی فقیهی، تهران، شفیعی، 1358ش.
مسکوب، شاهرخ، چند گفتار در فرهنگ ایران، تهران، زنده رود، 1371ش.
ناصرخسرو، جامع الحکمتین، تهران، کتابخانه طهوری، 1363ش.
همو، زاد المسافرین، تهران، محمودی، بی­ تا.
همو، وجه دین، تهران، کتابخانه طهوری، 1348ش.
نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، روضة التسلیم یا تصورات، تهران، جامی، 1363ش.
همو، سیر و سلوک، ترجمه سید جلال­ الدین حسینی، لندن، بی­ نا، 1998م.
واکر، پل ارنست، حمیدالدین کرمانی: تفکر اسماعیلی در دوره الحاکم بامرالله، ترجمه فریدون بدره­ ای، تهران، فرزان روز، 1379ش.
ولید، علی بن محمد، تاج العقائد و معدن الفوائد، بیروت، دارالمشرق، 1986م.
هاجسن، مارشال گ.س، فرقه اسماعیلیه، ترجمه فریدون بدره ­ای، تهران، علمی و فرهنگی، 1378ش.