مطالعه تطبیقی رویکرد شیعیان و اهل‌سنت در مقابله با غالیان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه تاریخ اسلام دانشگاه پیام نور

2 کارشناس ارشد تاریخ اسلام دانشگاه شهید چمران اهواز

چکیده

پیدایش غلو در میان برخی از مسلمانان و ظهور فرقه‌های غالی، واکنشهای شدید سایر مسلمانان را علیه غالیان به دنبال داشت. نسبت دادن الوهیت، نبوت و علم غیب به افراد، و اعتقاد به تشبیه، تناسخ، رجعت، بداء و اباحه در نگاه اهل‌سنت از عناصر شکل دهنده غلو تلقی شد، در حالی که «رجعت» و «بداء» از عقاید کلامی امامیه هم هستند. این پژوهش با رویکرد توصیفی ـ تحلیلی نگاشته شده، و به بررسی شباهتها و تفاوتهای دیدگاه شیعه و اهل‌سنت در انگاره‌های غلوآمیز می‌پردازد. همچنین گرایش به غلو بر مبنای کنشهای اجتماعی چهارگانه نظریه جامعه شناسی «ماکس وبر» مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته، تا روشن گردد که اهل‌سنت و شیعیان تا چه اندازه نسبت به غلو دانستن برخی باورها، با یکدیگر هم‌داستان هستند و ریشه تفاوتهای میان آنان در چیست؟ فرضیه اول تحقیق، این است که دیدگاههای شیعه و سنی در تقابل با غلو بسیار به هم نزدیک است و گرایشهای عام به غلو در میان مسلمانان به خصوص شیعیان، عمدتاً معطوف به کنشهای نوع سوم و چهارم بوده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Comparative Study of the Shiite and Sunnite Islamic Approaches Regarding “Ghulat”

نویسندگان [English]

  • Seyedeh Susan Fakhraei 1
  • Mohammad Ami Zargar 2
1 Assistant Professor of Payame Noor University
2 Masters of Shahid Chamran University of Ahvaz
چکیده [English]

The emergence of Ghuluw was among some Muslim groups, and appearance of the exaggerator sects, provoked harsh reactions from other Muslims against Ghulat. Attributing Divinity, Prophecy and Foreknowledge to people, and believing in Simile, Transmogrification, Bada’, Raj‘ah, and Ibahah, were treated as elements forming Ghuluw (exaggeration) According to Ahl al-Sunnah, whereas Bada’ and Raj‘ah are from Shiite theological beliefs. This research has been conducted in a descriptive and analytic approach, and explores the similarities and differences of Shiite and Sunnite point of view in exaggerative ideas. Also the tendency to exaggeration has been investigated and analyzed, based on four social actions of Max Weber’s sociological theory, to make clear how much difference is between Shiite and Sunnite Islam looking at the superstitious beliefs and what are the causes of these differences, assuming that the views of Shia and Sunni about Ghuluw is too close together, and the general tendency to Ghuluw among Muslims, particularly Shiites, were mainly focused on the third and fourth types of those actions.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Exaggeration
  • Imamiyah
  • Ahl al-Sunnah
  • Social Actions
  • Max Weber

مراجع

قرآن کریم، ترجمه ناصر مکارم شیرازی.
ابراهیمی پور، قاسم، «کنش متقابل اجتماعی از منظر علامه طباطبایی»، مجله معرفت فرهنگی اجتماعی، شماره 19، تابستان 1393ش.
ابن­‌اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، بیروت، دارالکتب العلمیه، 2003م.
ابن­‌بابویه، محمد بن علی، عیون اخبار الرضا، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1404ق.
ابن­‌تیمیه، احمد بن عبدالحلیم، دقائق التفسیر، دمشق، مؤسسة علوم القرآن، 1404ق.
ابن­‌خلدون، عبدالرحمن بن محمد، العبر (تاریخ ابن‌خلدون)، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1383ش.
ابن­‌سعد، محمد، الطبقات الکبیر، قاهره، مکتبة الخانجی، 1421ق.
ابن­‌عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق، بیروت، دارالفکر، 1415ق.
ابن­‌عماد حنبلی، عبدالحی بن احمد، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، دمشق، دار ابن­‌کثیر، 1406ق.
ابن­‌قیم جوزیه، محمد بن ابی­‌بکر، مدارج السالکین بین منازل إیاک نعبد و إیاک نستعین، بیروت، دارالکتاب العربی، 1416ق.
ابن­‌منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بی­‌جا، بی­‌نا، 1300ق.
استونز، راب، متفکران بزرگ جامعه شناسی، ترجمه مهرداد میردامادی، تهران، نشر مرکز، 1379ش.
اشعری، علی بن اسماعیل، مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلین، بیروت، مکتبة العصریة، 1411ق.
افغانی، محمد ملا عبدالقادر، عقود الجمان فی مناقب الإمام الأعظم أبی‌حنیفة النعمان، ریاض، جامعة الملک عبدالعزیز، 1399ق.
انصاری بویراحمدی، علی، غلو از دیدگاه تشیع، قم، آشیانه مهر، 1390ش.
انصاری، حسن، «ابومنصور عجلی»، در: دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج6، تهران، مرکز نشر دائرة المعارف بزرگ اسلامی، 1381ش.
بشیریه، حسین، جامعه شناسی سیاسی و نقش نیروهای اجتماعی در زندگی سیاسی، تهران، نشر نی، 1384ش.
بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، بیروت، دارالغرب الإسلامی، 1422ق.
بغدادی، عبدالقاهر بن طاهر، الفرق بین الفرق، قاهره، مکتبة ابن­‌سینا، 1988م.
بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الأشراف، قاهره، دارالمعارف، 1959م.
جهانبخش، جویا، «علم امامان در اصول الکافى نمونه­‌اى از براى چند و چونِ سازشِ حدیث با کلام»، در: مجموعه مقالات فارسی کنگره بین‌المللی ثقة الاسلام کلینی، ج4، 1371ش.
حبیبی مظاهری، مسعود، «بیان بن سمعان تمیمی نهدی»، در: دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج13، تهران، مرکز نشر دائرة المعارف بزرگ اسلامی، 1381ش.
حلی، حسن بن یوسف، انوار الملکوت فی شرح الیاقوت، قم، شریف رضی، 1363ش.
حیدر، اسد، الإمام الصادق(ع) و المذاهب الأربعة، نجف، دارالکتب الاسلامی، 2004م.
ذهبی، عباس، «تناسخ»، در: دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج16، تهران، مرکز نشر دائرة المعارف بزرگ اسلامی، 1381ش.
ذهبی، محمد بن احمد، میزان الإعتدال، دمشق، دارالرسالة العالمیة، 1430ق.
رحمتی، محمدکاظم، «خَصیبى، حسین بن حَمدان جُنبلانى»، در: دانشنامه جهان اسلام، ج1، قم، مؤسسه دائرة المعارف الفقه الاسلامی، 1362ش.
سجادی، جعفر، «بداء»، در: دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج11، تهران، مرکز نشر دائرة المعارف بزرگ اسلامی، 1381ش.
سند، محمد، الغلو و الفرق الباطنیة، قم، باقیات، 1432ق.
شریف رضی، محمد بن حسین، نهج البلاغه، تحقیق: صبحی صالح، بیروت، دارالکتب اللبنانی، 1387ق.
شهرستانی، محمد بن عبدالکریم، الملل و النحل، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1413ق.
صابری، حسین، تاریخ فرق اسلامی (2): فرق شیعی و فرقه‌های منسوب به شیعه، تهران، سمت، 1392ش.
صالحی نجف آبادی، نعمت‌الله، غلوّ، تهران، کویر، 1384ش.
صیقل، رمضان، «عباسیان و اسماعیلیان، برخوردها و تضادها»، مجله فقه و تاریخ تمدن، شماره 14، زمستان 1386ش.
طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصرخسرو، 1372ش.
طبری، محمد بن جریر، تاریخ الرسل و الملوک، قاهره، دارالمعارف، 1387ق.
عبدالحمید عمر، احمد مختار، معجم اللغة العربیة المعاصرة، بی‌جا، عالم الکتب، 1429ق.
عسکری، سید مرتضی، البداء، تهران، مشعر، 1381ش.
عقل، ناصر بن عبدالکریم، الغلو الأسباب و العلاج، ریاض، وزارة الأوقاف السعودیة، بی‌تا.
غفار، عبدالرسول، شبهة الغلو عند الشیعة، بیروت، دارالمحجة البیضاء، 1415ق.
فخرائی، سیده سوسن، سنخ شناسی و تبیین جهت‌گیری سیاسی نخبگان شیعه دوازده امامی در شرق خلافت اسلامی، رساله دکتری، رشته تاریخ اسلام، تهران، دانشگاه الزهراء(س)، زمستان 1390ش.
فخررازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1420ق.
کالبرگ، اشتفان، «انواع عقلانیت از دیدگاه ماکس وبر»، ترجمه مهدی دستگردی، مجله معرفت، شماره 80، مرداد 1383ش.
کشی، محمد بن عمر، اختیار معرفة الرجال، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، 1363ش.
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1388ق.
کیوانی، مجدالدین، «ابن‌تومرت»، در: دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج3، تهران، مرکز نشر دائرة المعارف بزرگ اسلامی، 1381ش.
مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، بحار الأنوار، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1403ق.
مشکور، محمدجواد، تاریخ شیعه و فرقه‌های اسلام تا قرن چهارم، تهران، کتاب‌فروشی اشراقی، 1379ش.
مصاحب، غلامحسین، دائرة المعارف فارسی، تهران، امیرکبیر، 1381ش.
مفید، محمد بن محمد، الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد، قم، کنگره شیخ مفید، 1413ق.
همو، اوائل المقالات، قم، کنگره شیخ مفید، 1413ق.
میرزایی، عباس، «افول اندیشه اعتزال؛ میراث تقابل اصحاب حدیث و معتزله»، مجله هفت آسمان، شماره 54، تابستان 1391ش.
نوبختی، حسن بن موسی، فرق الشیعة، قاهره، دارالرشاد، 1412ق.
یعقوبی، احمد بن اسحاق، تاریخ یعقوبی، ترجمه محمدابراهیم آیتی، تهران، علمی و فرهنگی، 1382ش.
Fadil Jamali al Muhammad, "Islamic Education", in: The Defferent Aspects of Islamic Culture, edited by A. Bouhdiba, Paris, UNESCO Publishing, 1998.
Hodgson, M.G.S., "G̲h̲ulāt", in: Encyclopaedia of Islam [Electtronic Version], First published online: 2012, Second Edition, Edited by: P. Bearman, Th. Bianquis, C.E. Bosworth, E. van Donzel, W.P. Heinrichs: <http://dx.doi.org/10.1163/1573-3912_islam_SIM_2517>
Weber, Max, The Protestant Ethic and the Spirit of Capitalism, Trans: Parsons, Talcott, NewYork, Scribner's, 1985.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار