آثار مترتب بر حکم یا حق بودن تمکین در فقه مذاهب اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه تهران

2 استادیار دانشگاه کردستان

3 دانشجوی دکتری فقه شافعی دانشگاه تهران

4 کارشناس ارشد فقه شافعی دانشگاه کردستان

چکیده

پژوهش حاضر که به روش توصیفی ـ تحلیلی و از نوع تحلیل محتوا است، به بررسی مفهوم تمکین زوجه و آثار مترتب بر آن در زندگی زناشویی براساس فقه مذاهب اسلامی و حقوق می‌پردازد. تمکین در اصطلاح فقها دارای کاربردی خاص و به معنای حقِ استمتاع برای زوج بر زوجه است. از دیدگاه حقوق‌دانان، تمکین دارای یک معنای خاص؛ یعنی اجابتِ خواسته و نیاز جنسی مرد، و یک معنای عام؛ یعنی قبول ریاست شوهر و محترم شمردن اراده وی در اداره خانواده است. نتایج پژوهش نشانگر آن است که از مهم‌ترین مباحث تمکین، اثبات حق یا حکم (تکلیف) بودنِ آن می‌باشد؛ زیرا اگر حق باشد، صاحب حق می‌تواند حق خود را ساقط و آن را اعمال نکند، و اگر حکم (تکلیف) باشد، غیر قابل اسقاط است. براساس نظریه رایج در فقه اسلامی، تمکین تکلیف زوجه و حق واجب زوج بر زوجه است و در صورت امتناع، زوجه ناشزه محسوب می‌گردد و اسقاط حقِ نفقه، تعزیر و سقوط حق قَسم از ضمانت اجراهای آن است. نتیجه نهایی با استناد به آیات قرآن، روایات، اجماع فقها، دلایل عقلی و مواد قانونی، حکم (تکلیف) بودنِ تمکین زوجه است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Effects of Tamkin (Wife Obedience) Being Hukm/ Taklif (Decree/ Duty) or Haq (Right) in Jurisprudence of Islamic Denominations

نویسندگان [English]

  • Abedin Momeni 1
  • Soheila Rostami 2
  • Aboubakr Ahmadi 3
  • Shilan Sajadi 4
1 Associate Professor at Tehran University
2 Assistant Professor at University of Kurdistan
3 PhD student at Tehran University
4 MA at University of Kurdistan
چکیده [English]

The present study, which is a descriptive-analytic research and has been conducted through content analysis method, examines the concept of Tamkin (Wife Obedience) and its related effects in marital life based on jurisprudence of Islamic schools of thought and law. Tamkin (Wife Obedience) in jurisprudence has a special usage which means the husband’s right to enjoyment with his wife. From the jurists’ point of view, Tamkin (Wife Obedience) has a specific meaning, namely, the fulfillment of the man’s sexual desire, and a general meaning, namely accepting the management of the husband and honoring his will to run the family. The results of the study indicate that one of the most important issues about Tamkin (Wife Obedience) is to prove that if it is Haq (Right) or Hukm/ Taklif (Decree/ Duty), because if it is Haq (Right), the right holder can abolish his right and not exercise it, and if it is a Hukm/ Taklif (Decree/ Duty), it is indestructible. According to the common theory in Islamic jurisprudence, the obedience is obligatory on the wife, and it is a right for the Husband and if the wife refuses, she is considered to be Nashizah (Disobedient Woman), and falling of the right for receiving Nafaqa (Alimony) Ta‘zir (Punishment) and the fall of the right to take an oath are the guarantees for it. According to the verses of the Quran, traditions, Consensus (Ijma‘) of jurists, rational reasons, and legal articles, the final result is that Tamkin (Wife Obedience) is Hukm/ Taklif (Decree/ Duty).

کلیدواژه‌ها [English]

  • Enjoyment
  • Tamkin (Wife Obedience)
  • Hukm/ Taklif (Decree/ Duty)
  • Haq (Right)
  • Islamic Denominations
قرآن کریم.
آیات الاحکام: حقوقی ـ کیفری، عباسعلی عمید زنجانی، تهران، مجد، 1388ش.
أحکام القرآن، محمد بن عبدالله ابن­‌عربی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1424ق.
أسنى المطالب فی شرح روض الطالب، زکریا بن محمد انصاری، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1422ق.
إعانة الطالبین على حل ألفاظ فتح المعین، عثمان بن محمد شطا دمیاطی، بیروت، دارالفکر، 1418ق.
أنوار الفقاهة، ناصر مکارم شیرازی، قم، مدرسه امام امیرالمؤمنین(ع)، 1416ق.
البحر الرائق شرح کنز الدقائق، زین‌الدین بن ابراهیم ابن­‌نجیم مصری، بیروت، دارالمعرفة، بی­‌تا.
بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، ابوبکر بن مسعود کاسانی، بیروت، دارالکتاب العربی، 1406ق.
بررسی تطبیقی حقوق جزای اسلامی و قوانین عرفی، عبدالقادر عوده، ترجمه حسن فرهودی نیا، تهران، احسان، 1394ش.
بررسی تطبیقی حقوق خانواده، سید حسین صفایی و دیگران، زیرنظر ابوالقاسم گرجی، تهران، دانشگاه تهران، 1387ش.
البیان فی مذهب الإمام الشافعی، یحیی بن ابی‌الخیر عمرانی، جده، دارالمنهاج، 1421ق.
تاج العروس من جواهر القاموس، محمد بن محمد حسینی زبیدی، کویت، دارالهدایة، بی‌تا.
تبصرة المتعلمین فی أحکام الدین، حسن بن یوسف حلی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1411ق.
تبیین الحقائق شرح کنز الدقائق، عثمان بن علی زیلعی، قاهره، المطبعة الکبری الأمیریة، 1313ق.
تحریر الوسیلة، سید روح‌الله خمینی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1410ق.
التحریر و التنویر، محمدطاهر بن محمد ابن­‌عاشور، تونس، الدار التونسیة، 1984م.
تحفة المحتاج فی شرح المنهاج، احمد بن محمد ابن­‌حجر هیتمی، مصر، المکتبة التجاریة الکبری، 1357ق.
التعریفات، علی بن محمد جرجانی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1403ق.
تفسیر القرآن العظیم، اسماعیل بن عمر ابن­‌کثیر، مکه، دار طیبة، 1420ق.
تفسیر الجلالین، محمد بن احمد محلی و عبدالرحمن بن ابی‌بکر سیوطی، قاهره، دارالحدیث، بی‌تا.
تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازی، تهران، دارالکتب الإسلامیة، 1374ش.
تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، محمد بن حسن حرعاملی، قم، مؤسسة آل البیت(ع) لإحیاء التراث، 1414ق.
الجامع لأحکام القرآن، محمد بن احمد قرطبی، ریاض، دار عالم الکتب، 1423ق.
جامع الأمهات، عثمان بن عمر ابن­‌حاجب، بیروت، الیمامة، 1421ق.
جامع الشتات فی أجوبة السؤالات، ابوالقاسم بن محمدحسن میرزای قمی، بی­‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، محمدحسن نجفی، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1404ق.
حاشیتا قلیوبی و عمیرة، احمد سلامة قلیوبی و احمد برلسی عمیرة، بیروت، دارالفکر، 1415ق.
حاشیة الدسوقی على الشرح الکبیر، محمد بن احمد دسوقی، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
حاشیة کتاب المکاسب، سید محمدکاظم طباطبایی یزدی، بیروت، دارالمصطفی لإحیاء التراث، 1423ق.
حاشیة کتاب المکاسب، محمدکاظم آخوند خراسانی، تهران، وزارت ارشاد اسلامی، 1406ق.
حاشیة المکاسب، ضیاءالدین عراقی، قم، غفور، 1421ق.
حاشیة المکاسب، محمدحسین غروی اصفهانی، قم، دارالذخائر، 1408ق.
الحاوی الکبیر فی فقه مذهب الإمام الشافعی، علی بن محمد ماوردی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1419ق.
الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، یوسف بن احمد بحرانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1405ق.
حقوق خانواده، سید حسین صفایی و اسدالله امامی، تهران، دانشگاه تهران، 1371ش.
حقوق مدنی، سید حسن امامی، تهران، کتاب‌فروشی اسلامیه، 1340ش.
حقوق مدنی، مهدی شهیدی، تهران، مجد، 1382ش.
دقائق أولی النهى لشرح المنتهى المعروف بشرح منتهى الإرادات، منصور بن یونس بهوتی، بیروت، عالم الکتب، 1414ق.
دوره مقدماتی حقوق مدنی، ناصر کاتوزیان، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1385ش.
رد المحتار على الدر المختار، محمدامین بن عمر ابن­‌عابدین، بیروت، دارالفکر، 1421ق.
رسائل فی الفقه و الأصول، محمدجواد فاضل لنکرانی، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار(ع)، 1428ق.
روائع البیان تفسیر آیات الأحکام، محمدعلی صابونی، دمشق، مکتبة الغزالی؛ بیروت، مؤسسة مناهل العرفان، 1400ق.
روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، محمود بن عبدالله آلوسی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1415ق.
الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، زین‌الدین بن علی شهید ثانی، قم، مکتب الاعلام الإسلامی، 1372ش.
زبدة البیان فی أحکام القرآن، احمد بن محمد مقدس اردبیلی، تهران، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، بی‌تا.
سنن ابن­‌ماجه، محمد بن یزید ابن­‌ماجه، بیروت، دارالفکر، 1373ق.
شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، جعفر بن حسن محقق حلی، ترجمه ابوالقاسم بن احمد یزدی، تهران، دانشگاه تهران، 1364ش.
شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، جعفر بن حسن محقق حلی، قم، اسماعیلیان، 1408ق.
الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیة، اسماعیل بن حماد جوهری، بیروت، دارالعلم للملایین، 1987م.
صحیح البخاری، محمد بن اسماعیل بخاری، دمشق، دارطوق النجاة، 1422ق.
صحیح مسلم، مسلم بن حجاج قشیری نیشابوری، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، بی‌تا.
الفقه الإسلامی و أدلته، وهبه زحیلی، دمشق، دارالفکر، 1409ق.
فقه السنة، سید سابق، بیروت، دارالکتاب العربی، 1397ق.
فوائد الأصول، محمدعلی کاظمی خراسانی، تقریرات محمدحسین نائینی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1409ق.
القاموس الفقهی لغةً و اصطلاحاً، سعدی ابوجیب، دمشق، دارالفکر، 1408ق.
القاموس المحیط، محمد بن یعقوب فیروزآبادی، بیروت، دارالعلم، بی­‌تا.
القواعد و الفوائد فی الفقه و الأصول و العربیة، محمد بن مکی شهید اول، قم، مکتبة المفید، بی­‌تا.
القواعد الفقهیة، سید محمدحسن موسوی بجنوردی، قم، نشر الهادی، 1419ق.
کتاب النکاح، ناصر مکارم شیرازی، قم، مدرسه امام علی بن ابی‌طالب(ع)، 1424ق.
کشاف القناع عن متن الإقناع، منصور بن یونس بهوتی، بیروت، دارالفکر، 1402ق.
کنز العمال فی سنن الأقوال و الأفعال، علی بن حسام‌الدین متقی هندی، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1401ق.
لسان العرب، محمد بن مکرم ابن­‌منظور، بیروت، دارالفکر؛ دارصادر، 1414ق.
المبدع فی شرح المقنع، ابراهیم بن محمد ابن­‌مفلح، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1418ق.
مبسوط در ترمینولوژی حقوق، محمدجعفر جعفری لنگرودی، تهران، کتابخانه گنج دانش، 1378ش.
المبسوط، محمد بن احمد سرخسی، بیروت، دارالفکر، 1414ق.
المبسوط فی فقه الإمامیة، محمد بن حسن طوسی، تهران، چاپخانه حیدری، 1387ق.
المجموع شرح المهذب، یحیی بن شرف نووی، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
المحیط البرهانی فی الفقه النعمانی، محمود بن احمد ابن­‌مازة، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1424ق.
مختصر العلامة خلیل، خلیل بن اسحاق جندی، قاهره، دارالحدیث، 1426ق.
مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، زین‌الدین بن علی شهید ثانی، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، 1413ق.
مصباح الفقاهة، محمدعلی توحیدی تبریزی، تقریرات سید ابوالقاسم خویی، قم، داوری، 1377ش.
المعاملات المالیة أصالة و معاصرة، دبیان بن محمد دبیان، ریاض، مکتبة الملک فهد الوطنیة، 1432ق.
معجم مصطلحات أصول الفقه، قطب مصطفی سانو، بیروت، دارالفکر المعاصر؛ دمشق، دارالفکر، 2000م.
مغنی المحتاج إلى معرفة معانی ألفاظ المنهاج، محمد بن احمد خطیب شربینی، بیروت، دارالفکر، 1415ق.
المغنی، عبدالله بن احمد ابن­‌قدامه، بیروت، دارالفکر، 1405ق.
المفصل فی أحکام المرأة و البیت المسلم فی الشریعة الإسلامیة، عبدالکریم زیدان، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1413ق.
مقدمه علم حقوق، رضا کریم کاشی، همدان، نور علم، 1387ش.
مقدمه علم حقوق، ناصر کاتوزیان، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1378ش.
المکاسب و البیع، محمدتقی آملی، تقریرات محمدحسین نائینی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.
منیة الطالب فی حاشیة المکاسب، موسی نجفی خوانساری، تقریرات محمدحسین نائینی، نجف، المطبعة الحیدریة، 1373ق.
مواهب الجلیل لشرح مختصر خلیل، محمد بن محمد حطاب، ریاض، دار عالم الکتب، 1423ق.
موسوعة القواعد الفقهیة، محمدصدقی بورنو، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1424ق.
الموسوعة الفقهیة المیسرة، محمد رواس قلعه جی، بیروت، دارالنفائس، 1421ق.
المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، احمد بن محمد ابن­‌فهد حلی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1407ق.
المهذب فی فقه الإمام الشافعی، ابراهیم بن علی شیرازی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1414ق.
"نکاح مشروط"، عابدین مؤمنی، در: فقه و حقوق تطبیقی (به مناسبت نکوداشت آیت‌الله خلیل قبله‌ای خویی)، گروهی از مؤلفان، تهران، سمت، 1387ش.
نهایة المحتاج إلی شرح المنهاج، محمد بن احمد رملی، بیروت، دارالفکر، 1404ق.
الوجیز فی أصول الفقه، عبدالکریم زیدان، تهران، احسان، 1419ق.
الهدایة فی شرح بدایة المبتدی، علی بن ابی‌بکر مرغینانی، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، بی‌تا.