بررسی اعاده اجرای احکام مدنی در فقه مذاهب اسلامی و حقوق ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، واحد دامغان، دانشگاه آزاد اسلامی، دامغان، ایران

2 استادیار گروه حقوق خصوصی، واحد دامغان، دانشگاه آزاد اسلامی، دامغان، ایران

3 استادیار گروه حقوق خصوصی، واحد شاهرود، دانشگاه آزاد اسلامی، شاهرود، ایران

چکیده

هنگامی که حکمی نقض شود یا در اجرای آن اشتباه صورت گیرد و یا اینکه در اجرای حکم زیاده روی شود، ناگزیر خواهیم بود حکمی که به موقع اجرا گذارده شده را اعاده نماییم. جهات و اسباب اعاده می­‌تواند از سوی طرفین دعوی باشد یا به موجب ایراداتی از جانب دستگاه قضایی شکل گیرد و یا اینکه ادله اثبات طرفین دعوی، سبب و موجب اعاده اجرای حکم گردد. اعاده اجرای احکام هم در موضوعات مالی و هم غیرمالی ممکن است و در برخی موارد خاص و منصوص، اعاده آن شیوه خاصی را می­‌طلبد. اما نتیجه ما در این پژوهش آن است که در امور مالی رجوع قائم به عین است و چنانچه دسترسی به عین ممکن نباشد، رجوع نیز ممکن نخواهد بود. همچنین از این رهگذر امکان ورود ضرر و زیان نیز وجود دارد که در این مقاله با روش استدلالی ـ تحلیلی به بررسی متون فقهی در مذاهب اسلامی و حقوق ایران پرداخته و برآنیم تا مسئولان جبران خسارات را نیز شناسایی نماییم. در این پژوهش مشخص شد در جهات اعاده حکم تفاوتهایی میان مذاهب اسلامی وجود دارد و در برخی مذاهب از بعضی جهات باب اعاده اجرای حکم بسته است. در حقوق ایران جهات اعاده به شکلی نوین آمده و در قانون اجرای احکام مدنی مصوب سال 1356ش شرایط و قواعد آن بیان شده است. هرچند در منابع فقهی باب مستقلی راجع به موضوع پژوهش نداریم، اما تلاش خواهیم کرد تا موضوعات را از ابواب مختلف گردآوری نموده و در حد امکان قاعده­‌مند سازیم.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Analyzing Restitution of Enforcing Civil Orders in the Jurisprudence of Islamic Schools of Thought and Iranian Law

نویسندگان [English]

  • Hossein Najafi 1
  • Ramezan Dehghan 2
  • Hossein Ghorbanian 3
1 PhD student at Damghan Branch, Islamic Azad University, Damghan, Iran
2 Assistant Professor at Damghan Branch, Islamic Azad University, Damghan, Iran
3 Assistant Professor at Shahrood Branch, Islamic Azad University, Shahrood, Iran
چکیده [English]

When a sentence is violated, or a mistake is made in its enforcement, or when the execution of a sentence is exceeded, we will have to restore the sentence that was executed in time. The directions and reasons for retrial can be from the parties to the lawsuit, or it can be formed due to objections from the judiciary, or the evidence proving the parties to the lawsuit can cause the execution of the sentence. Restitution of enforcement of judgments is possible in both financial and non-financial matters, and in some special and prescribed cases, its Restitution requires a special method, but our result in this study indicates that in financial matters, recourse is the same and if access is not possible, it will also not be possible to return. It is also possible to incur losses through this process. In this article, we have examined the jurisprudential texts in Islamic schools of thought and Iranian law with an argumentative-analytical method, and we have also tried to identify those responsible for compensation. In this study, it was found that there are differences between Islamic religions in terms of restoring the sentence, and in some religions, in some respects, the issue of restoring the sentence is closed. In Iranian law, the aspects of Restitution have been introduced in a new way and its conditions and rules have been stated in the Law on the Execution of Civil Sentences approved in 1977. Although we do not have an independent chapter on the subject of research in jurisprudential sources, we will try to collect the subjects from different chapters and make them as regular as possible.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Restitution of Enforcing Civil Orders
  • Aspects of Restitution
  • Method of Restitution
  • Responsible for Compensation
  • Violation of Sentence

مراجع

قرآن کریم.
اجرای احکام مدنی در نظم حقوقی کنونی، علی عباس حیاتی، تهران، میزان، 1396ش.
اجرای احکام مدنی، سید عباس موسوی، تهران، دادگستر، 1395ش.
اجرای احکام مدنی، عبدالله شمس، تهران، دراک، 1397ش.
استفتائات، محمدتقی بهجت، قم، دفتر حضرت آیة‌الله محمدتقی بهجت، 1386ش.
"اشتباه در حکم و اختلاف در استنباط"، محمدجواد شریعت باقری، مجله پیام آموزش، شماره 50، 1390ش.
"اصول قضاوت و داوری در اسلام"، صادق نقیبی، مجله پیام آموزش، شماره 48، 1389ش.
"اعاده دادرسی"، محمود سرشار، مجله کانون وکلا، دوره اول، شماره 28، دی 1331ش.
اعاده دادرسی در آیین دادرسی مدنی ایران و فرانسه، علی عباس حیاتی، تهران، میزان، 1390ش.
"اعاده عملیات اجرایی در قانون اجرای احکام مدنی"، عبدالکریم احمدی قوهکی، مجله گواه، شماره 14، 1388ش.
اعتبار امر قضاوت شده در دعوای مدنی، ناصر کاتوزیان، تهران، دادگستر، 1376ش.
"امام على(ع) و اصول قضاوت"، سید محمود هاشمی شاهرودی، مجله فقه اهل بیت(ع)، شماره 33، 1382ش‌.
بایسته­‌های اجرای احکام مدنی، سید احمد باختر و مسعود رئیسی، تهران، خط سوم، 1389ش.
بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، ابوبکر بن مسعود کاسانی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1406ق.
تحریر الوسیلة، سید روح‌الله خمینی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1383ش.
تحریر الأحکام الشرعیة على مذهب الإمامیة، حسن بن یوسف حلى، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، 1420ق.
تفسیر جامع قانون اجرای احکام مدنی، محمدمجتبی رودیجانی، تهران، کتاب آوا، 1392ش.
تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، محمد بن حسن حرعاملى، قم، مؤسسة آل البیت(ع) لإحیاء التراث، 1409ق.
"تغییر حکم قطعی در دادگاه هم عرض"، علی مهاجری، مجله پیام آموزش، شماره 39، 1388ش.
التهذیب فی فقه الإمام الشافعی، حسین بن مسعود بغوی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1418ق.
جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، محمدحسن نجفى، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1362ش.
الحاوی الکبیر فی فقه مذهب الإمام الشافعی، علی بن محمد ماوردی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1419ق.
حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، سید محمد هاشمی، تهران، میزان، 1391ش.
حقوق حاکم بر اجرای آرای مدنی، عبدالله خدابخشی، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1393ش.
حقوق مدنی اشخاص و محجورین، سید حسین صفایی و سید مرتضی قاسم زاده، تهران، سمت، 1385ش.
الخلاف، محمد بن حسن طوسى، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1407ق.
دانشنامه اجرای احکام مدنی، علی مهاجری، تهران، فکرسازان، 1396ش.
دوره مقدماتی حقوق مدنی: وقایع حقوقی، ناصر کاتوزیان، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1387ش.
"الرجوع عن الشهادة و أحکامه فی الفقه الإسلامی"، عبدالرحمن بن عثمان الجلعود، مجلة الدراسات الإسلامیة، شماره 2، 1425ق.
الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، زین‌الدین بن علی شهید ثانی، قم، داوری، 1365ش.
زبدة الأحکام، سید روح‌الله خمینی، تهران، سازمان تبلیغات اسلامى‌، 1404ق.
السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، محمد بن منصور ابن‌ادریس حلی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1410ق.
شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، جعفر بن حسن محقق حلی، قم، اسماعیلیان، 1408ق.
شرح جامع قانون اجرای احکام مدنی، علی مهاجری، تهران، فکرسازان، 1392ش.
فقه الصادق(ع)، سید محمدصادق حسینی روحانی، قم، دارالکتاب، 1412ق.
فقه القضاء، سید عبدالکریم موسوی اردبیلی، قم، دانشگاه مفید، 1423ق.
قانون اجرای احکام مدنی.
قانون اساسی در نظم حقوقی کنونی، امیرساعد وکیل و پوریا عسکری، تهران، مجد، 1393ش.
قانون اساسی.
قانون آیین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب در امور مدنی.
قانون مدنی.
قانون مسئولیت مدنی.
قواعد فقه: بخش مدنی (مالکیت ـ مسئولیت)، سید مصطفی محقق داماد، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی، 1392ش.
کفایة الفقه، محمدباقر بن محمدمؤمن سبزواری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1381ش.
کنز الفوائد فی حل مشکلات القواعد، عبدالمطلب بن محمد اعرجی‌، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1416ق.
اللمعة الدمشقیة، محمد بن مکی شهید اول، بیروت، مؤسسة فقه الشیعة، 1410ق.
مبانی تکملة المنهاج، سید ابوالقاسم خویی، قم، مؤسسه احیاء آثار امام خویی(ره)، 1422ق.
المبسوط فی فقه الإمامیة، محمد بن حسن طوسى، تهران، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة‌، 1387ق.
مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، احمد بن محمد مقدس اردبیلی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1403ق.
مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، زین‌الدین بن على شهید ثانى، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، 1413ق.
"مسئولیت مدنی قاضی از دیدگاه حقوق موضوعه ایران و مذاهب خمسه"، فریبا حاجی علی، مجله فقه مقارن، شماره 1، بهار و تابستان 1392ش.
المغنی، عبدالله بن احمد ابن‌قدامه، قاهره، مکتبة القاهرة، 1388ق.
المهذب، عبدالعزیز بن نحریر ابن‌براج، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1406ق.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار