احکام و آثار عقود محاباتی قاضی در فقه مذاهب اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران

2 دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران

3 استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد شیروان، دانشگاه آزاد اسلامی، شیروان، ایران

چکیده

عقود محاباتی قاضی بحثی اختلافی در فقه اسلامی است و بعضی فقها آن را دقیقاً به معنای رشوه تصور نموده­‌اند و آن را مطلقاً حرام می­‌دانند. پرسش اصلی در اینجا آن است: آیا انجام چنین معاملاتی برای قاضی و اخذ مالی تبرعی و یا کمتر از قیمت واقعی از سوی وی مشروعیت دارد؟ هم­‌چنین این مطلب نیز حائز اهمیت است که در صورت حرمت، این­‌گونه عقود آیا باطل هستند یا خیر؟ موضوع این مقاله بررسی حکم و اثر این­‌گونه عقود برای قاضی و تحلیل ادله شرعی آن از نظر مذاهب پنج­‌گانه اسلامی است. این مطلب اثبات می­‌شود که عامل تعیین­‌کننده در حکم این عقود، داعی و انگیزه واقعی محابی و شخص قاضی است؛ بدین ترتیب اگر قصد معطی از آن، رشوه باشد و در واقع انگیزه اصلی وی از محابات، ایجاد تمایل قلبی در قاضی به خویش برای حکم­‌کردن به سودش باشد، این مال عنوان رشوه می­‌یابد و حرام است و اما اگر واقعاً مال اعطایی را به نیت هدیه به قاضی بدهد، باید این مال را هدیه در نظر گرفت و حکم آن را اباحه دانست. در پایان نتیجه گرفته شده است که اگر معاملات محاباتی قاضی از طرف قاضی یا طرف مقابل بدون قصد رشوه باشد و مفسده دیگری (تغییر حکم) در آنها وجود نداشته باشد برای قاضی مباح هستند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Rulings and Effects of a Judge’s Muhabati Contracts in Jurisprudence of Islamic Denominations

نویسندگان [English]

  • Mahin Ravand 1
  • Hossein Ahmari 2
  • Ali Shia Ali 3
1 PhD student at Mashhad Branch, Islamic Azad University, Mashhad, Iran
2 Associate Professor at Mashhad Branch, Islamic Azad University, Mashhad, Iran
3 Assistant Professor at Shirvan Branch, Islamic Azad University, Shirvan, Iran
چکیده [English]

The Muhabati Contract (gratis bargain) of judges is a discrepancy in the Islamic jurisprudence and some of jurists consider them some kind of bribery and therefore as a forbidden act. The main question of this article is: “Is it legal for judges to apply such bargains and receive such a free property?” Also this issue is of importance that: “Are these bargains invalid in the case of illegality?” The subject of this article is to study the commandment and effect of these kinds of bargains for judges and to analyze the religious reasons discussed in the five Islamic schools of thought. In this matter it will be proved that the main factor on the commandment of these bargains is the intention of the parties. If they intend to give and get bribery, this property will be bribery and if not, it will be legal and it is some kind of gift. In the end, it is concluded that if the judge's gratis bargains are without the intention of bribery and there is no other corruption in them, they are permissible for the judge.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Muhabat (Gratis Bargain)
  • Judge
  • Compulsory Rulling
  • Situational Rulling
  • Briebery
  • Benevolence
قرآن کریم.
اصول السرخسی، محمد بن احمد سرخسی، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1414ق.
تحف العقول، حسن بن علی ابن­‌شعبه حرانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ‎1404ق.
جامع المقاصد فی شرح القواعد‌، على بن حسین محقق کرکی، قم، مؤسسه آل البیت، 1414ق.
جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، محمدحسن نجفی، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1404ق.
حاشیه الدسوقی علی الشرح الکبیر، محمد بن احمد دسوقی، قاهره، دارإحیاء الکتب العربیه، بی­‌تا.
حاشیه المکاسب، على بن عبدالحسین ایروانى، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، 1406ق.
الحاوی فی فقه الشافعی، علی بن محمد ماوردی، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1419ق.
دراسات فی المکاسب المحرمه، حسینعلى منتظری، قم، تفکر، 1415ق.
رد المحتار علی الدر المختار، محمدامین بن عمر ابن­‌عابدین، بیروت، دارالفکر، 1415ق.
روضه الناظر و جنه المناظر، عبدالله بن احمد ابن­‌قدامه، بیروت، مؤسسة الریان، 1423ق.
زبده الاصول، محمد بن حسین عاملی، قم، مرصاد، 1423ق.
شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، جعفر بن حسن محقق حلی، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1408ق.
شرح الازهار، احمد مرتضی، صنعاء، مکتبه غمضان، بی­‌تا.
الشرح الکبیر علی متن المقنع، عبدالرحمن بن محمد مقدسی، بیروت، دارالکتاب العربی، بی­‌تا.
العروه الوثقى، سید محمدکاظم طباطبایى ‌یزدى، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417ق.
القاموس المحیط، محمد بن یعقوب فیروزآبادی، بیروت، دارالعلم للملایین، بی­‌تا.
قوانین الاصول، ابوالقاسم بن محمدحسن میرزاى قمى، تهران، علمیه اسلامیه، بی­‌تا.
کتاب المکاسب، مرتضى بن محمدامین انصاری، قم، کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى، 1415ق.
کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام‌، محمد بن حسن فاضل هندی، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1416ق.
کفایه الاصول، محمدکاظم آخوند خراسانی، قم، مؤسسه آل البیت، 1409ق.
کنز العمال، علی بن حسام­‌الدین متقی هندی، بیروت، مؤسسه الرساله، 1409ق.
مبسوط در ترمینولوژی حقوق، محمدجعفر جعفری لنگرودی، ت‍ه‍ران‌، گ‍ن‍ج‌ دان‍ش‌، 1381ش.‏‫
المبسوط فی فقه الإمامیه، محمد بن حسن طوسى، تهران، المکتبه المرتضویه، 1387ق.
المبسوط، محمد بن احمد سرخسی، بیروت، دارالمعرفه، 1406ق.
مجمع البحرین، فخرالدین بن محمد طریحی، تهران، مرتضوی، 1362ش.
المجموع شرح المهذب، یحیى بن شرف نووی، بیروت، دارالفکر، بی­‌تا.
المستصفی من علم الاصول، محمد بن محمد غزالی، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1417ق.
مصباح الفقاهه فی المعاملات، سید ابوالقاسم‌ خویى، بی‌جا، بی­‌نا، بی­‌تا.
المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، احمد بن محمد فیومی، قم، دارالرضی، بی­‌تا.
المغنی، عبدالله بن احمد ابن­‌قدامه، بیروت، دارالکتاب العربی، بی­‌تا.