بررسی امکان سنجی تفسیر تقریبی با مرور بر تفاسیر سنی نگاشت طبری، ابن‌ابی‌حاتم، ابن‌منذر و ثعلبی (مطالعه موردی: اهل‌بیت(ع))

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه معارف اسلامی دانشگاه حضرت معصومه(س) قم

2 دانشجوی دکتری مدرسی معارف قرآن و حدیث دانشگاه معارف اسلامی قم

چکیده

تقریب مذاهب از ضروریات جامعه اسلامی است. قرآن بزرگ‌ترین منبع تقریب مذاهب است، از زمان پیامبر(ص) بنا بر مفاد قرآن و سیره ایشان تفسیر آیات قرآن رایج و تاکنون ادامه دارد، با توجه به توصیه قرآن به عدم تفرقه و امکان فهم و تفسیر قرآن، بر اساس منبع کتابخانه و با روش تبیین و تحلیل داده­‌ها، در این پژوهش به دنبال پاسخ به این سؤال هستیم که آیا امکان تفسیر تقریبی قرآن وجود دارد؟ و در صورت امکان آن مبانی این شیوه از تفسیر کدام است؟ و چه کسی اولین بار تفسیری با رویکرد تقریبی نوشته است. با بررسی در اولین تفاسیری که مستقل از جوامع روایی نگاشته شدند که سرآغاز آن از تفسیر جامع البیان طبری است و با بررسی تفاسیر ابن­‌ابی­‌حاتم، ابن­‌منذر و ثعلبی این نتیجه حاصل شد که تفسیر تقریبی، روشی تحقق یافته است که اولین مورد آن، تفسیر ثعلبی با بررسی موردی اهل بیت(ع) در این پژوهش قابل مشاهده است که از تفاسیر دیگر از این جهت، متفاوت است. ویژگیهایی مانند: انصاف در قلم، ارادت به شخصیتهای مهم اسلامی، بصیرت خاص و محل سکونت او بر این تفاوت گواه است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Investigation into the Feasibility of the Proximity Interpretation by Examining the Sunni-Written Commentaries of Tabari, Ibn Abi Ḥatim, Ibn Al-Mundhir, and Thaʿlabi (A Case Study of Ahl al-Bayt)

نویسندگان [English]

  • Hamid Reza Sarvarian 1
  • Seyed Saeid Hosseini Ramsheh 2
1 Associate Professor at Hazrat-e Masoumeh University, Qom
2 PhD student at Islamic Maaref University, Qom
چکیده [English]

The proximity of Islamic schools of thought is one of the necessities of Islamic society. Quran is the greatest source of the Proximity of Islamic schools of thought. Since the time of the Holy Prophet PBUH, Quranic verses have been interpreted based on the provisions of Quran and Prophet’s PBUH Sirah (approach). The present study aimed to investigate the feasibility of the proximity interpretation of Quran and, if feasible, to determine the basis of such interpretation. Furthermore, this study attempted to determine the first commentator who used the approximate interpretation approach. The data were collected through library research and were analyzed and explained qualitatively. By examining the first commentaries written independently of the narrative society, beginning with Ṭabari’s Jamiʿ Al-Bayan and also the commentaries of Ibn Abi Ḥatim, Ibn Al-Mundhir, and Thaʿlabi, it could be concluded that the proximity interpretation is a realized approach the first instance of which was observed in Thaʿlabi’s commentary through investigating the interpretation of the phrase Ahl al-Bayt. The findings also showed that Thaʿlabi’s commentary is different from other commentaries in terms of fairness in writing, i.e., strive for accuracy and truth in his interpretations, showing devotion to the eminent Islamic personalities, and his specific insight and his dwelling place confirms this difference.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Proximity Interpretation
  • Ahl al-Bayt PBUT
  • Tabari
  • Ibn Abi Ḥatim
  • Ibn Al-Mundhir
  • Thaʿlabi
قرآن کریم.
آشنایی با تقریب مذاهب اسلامی، محمدتقی فخلعی، تهران، مشعر، 1387ش.
«ابن­‌ابی­‌حاتم و تفسیر او»، محمدرضا سبحانی­‌نیا، مجله حدیث اندیشه، شماره 5، 1387ش.
ابن­‌ابی‌حاتم الرازى و اثره فى علوم الحدیث، رفعت فوزی عبدالمطلب، قاهره، مکتبة الخانجی، 1415ق.
أحسن التقاسیم فی معرفة الأقالیم، محمد بن احمد مقدسی، قاهره، مکتبة مدبولی، 1411ق.
إخبار العلماء، علی بن یوسف قفطی، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1426ق.
«اسباب النزول در تفسیر طبری»، سید محمدحسین موسوی، مجله پژوهشهای قرآنی، شماره 1، 1374ش.
اصالة المنهج فی تفسیر الطبری، محمد مالکی، ایسیسکو، ۱۹۹۲م.
بازشناسی و ارزیابی مستندات امامت شیعی در تفسیر الکشف و البیان ثعلبی، سید سعید حسینی رامشه، پایان­‌نامه کارشناسی­‌ارشد، قم، دانشگاه ادیان و مذاهب، 1396ش.
البدایة و النهایة، اسماعیل بن عمر ابن­‌کثیر، بیروت، مرکز الشرق الاوسط الثقافی، 1428ق.
البرهان فی علوم القرآن، محمد بن عبدالله زرکشی، بیروت، دارالمعرفة، 1410ق.
البیان فی تفسیر القرآن، سید ابوالقاسم خویی، بیروت، دارالزهراء، بی­‌تا.
تاریخ نیسابور: المنتخب من السیاق، ابراهیم بن محمد صریفینی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1362ش.
تذکرة الحفاظ، محمد بن احمد ذهبی، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1419ق.
التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب، محمدهادی معرفت، مشهد، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، 1418ق.
التفسیر و المفسرون، محمدحسین ذهبی، بیروت، بی­‌نا، 1407ق.
تفسیر القرآن العظیم، عبدالرحمن بن محمد ابن‌ابی­‌حاتم، عربستان، مکتبة نزار مصطفى الباز، 1417ق.
«ثعلبی و تفسیر او الکشف و البیان عن تفسیر القرآن»، مهرداد عباسی، مجله برهان و عرفان، شماره 6، 1384ش.
جامع البیان فی تفسیر القرآن، محمد بن جریر طبرى، بیروت، دارالمعرفة، 1412ق.
دائرة المعارف بزرگ اسلامى، زیر نظر سید محمدکاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامى، 1367ش.
الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، عبدالرحمن بن ابی‌بکر سیوطی، بیروت، دارالفکر، 1432ق.
روضات الجنات، سید محمدباقر موسوی خوانساری، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1390ش.
سنن الترمذی، محمد بن عیسی ترمذی، بیروت، دارالغرب الإسلامی، 1998م.
سیر أعلام النبلاء، محمد بن احمد ذهبی، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1405ق.
شذرات الذهب، عبدالحی بن احمد ابن­‌عماد، بیروت، دار ابن­‌کثیر، 1408ق.
الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیة، اسماعیل بن حماد جوهرى، بیروت‏، دارالعلم للملایین، 1376ق.
طبقات الشافعیة الکبرى، عبدالوهاب بن علی سبکی، قاهره، هجر، 1413ق.
طبقات‌ الفقهاء، ابراهیم بن علی شیرازی، بیروت، دارالرائد العربی، 1970م.
طبقات المفسرین العشرین، عبدالرحمن بن ابی‌بکر سیوطی، قاهره، مکتبة وهبة، 1396ق.
العقد الثمین، محمد بن احمد‌ فاسی، بیروت‌، مؤسسة الرسالة، 1986م‌.
غدیر محور وحدت اسلامی، علی­‌اصغر رضوانی، قم، مسجد مقدس جمکران، 1387ش.
الفصول المهمة فی تألیف الأمة، سید عبدالحسین شرف­‌الدین، بیروت، مؤسسة البعثة، 1377ق.
کفایة الاصول، محمدکاظم آخوند خراسانی، قم، مؤسسة آل البیت، بی­‌تا.
کتاب تفسیر القرآن، محمد بن ابراهیم ابن­‌منذر نیشابوری، مدینه، دارالمآثر، 1423ق.
الکشف و البیان، احمد بن محمد ثعلبى، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1422ق.
لسان العرب، محمد بن مکرم ابن‌منظور، بیروت، دارصادر، 1414ق.
لسان المیزان، احمد بن علی ابن­‌حجر عسقلانی، بیروت، دارالبشائر الإسلامیة، 2002م.
مجمع البیان فی تفسیر القرآن، فضل بن حسن طبرسى، تهران، ناصرخسرو، 1372ش.
مجموعه آثار، مرتضی مطهری، تهران، صدرا، 1384ش.
معجم الادباء، یاقوت بن عبدالله حموی، بیروت، دارالغرب الإسلامی، 1414ق.
معجم البلدان، یاقوت بن عبدالله حموی، بیروت، دارإحیاء الثراث العربی، 1399ق.
معجم مقاییس اللغة، احمد ابن­‌فارس، بیروت، دارالفکر، 1399ق.
مفردات الفاظ القرآن، حسین بن محمد راغب اصفهانى، دمشق، دارالقلم؛ بیروت، الدار الشامیة، 1412ق.
«مناقب اهل بیت(ع) در تفسیر ثعلبی»، ماشاءالله جشنی آرانی، مجله شیعه­‌شناسی، شماره 32، 1389ش.
منهاج السنة النبویة، احمد بن عبدالحلیم ابن­‌تیمیه، عربستان، جامعة الإمام محمد بن سعود الإسلامیة، 1406ق.
المیزان فی تفسیر القرآن، سید محمدحسین طباطبایی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417ق.
«نیشابور در قرون سوم و چهارم»، روح­‌الله بدری، مجله تاریخ در آینه پژوهش، سال نهم، شماره 2، 1391ش.
الوافی بالوفیات، خلیل بن ایبک صفدی، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1420ق.
وفیات الاعیان، احمد بن محمد ابن­‌خلکان، بیروت، دارصادر، 1994م.
وهابیت و تقریب مذاهب، علی­‌اصغر رضوانی، تهران، مشعر، 1391ش.