تحلیل انتقال حق تألیف در قالب عقد بیع در فقه امامیه و اهل‌سنت و حقوق ایران و مصر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد فقه و حقوق خصوصی دانشگاه شهید مطهری

2 دانشجوی کارشناسی ارشد حقوق خصوصی دانشگاه شهید بهشتی

3 دانشیار گروه فقه و حقوق اسلامی دانشگاه شهید مطهری

چکیده

یکی از مهم‌ترین حقوق پدیدآورندگان آثار ادبی ـ هنری، حق تألیف می‌باشد. این حق، حقوق اقتصادی پدیدآورنده تلقی می‌شود و امروزه نیز مورد دادوستدهای فراوان بین پدیدآورندگان و ناشران قرار گرفته است. از دو جهت این حق محل تأمل است: اول؛ اعتبار شرعی این حق که مورد انکار برخی از فقیهان قرار گرفته است. دوم؛ فقدان وجود نص قانونی در خصوص ماهیت دادوستد حق تألیف که نقل‌وانتقال این حق را با ابهام مواجه کرده است. اکثر حقوقدانان قائل به انعقاد این قرارداد در قالب ماده 10 قانون مدنی هستند و انعقاد حق تألیف در قالب عقد بیع را با توجه به عناصر موجود در تعریف این عقد مورد انکار قرار داده و اشکالاتی را نسبت به انتقال این حق در قالب عقد بیع مطرح نموده‌اند. در مقابل در نظام حقوقی مصر و اکثر فقهای اهل‌سنت به‌جز حنفیه انتقال این حق را در قالب عقد بیع امکان‌پذیر دانسته­‌اند. در نهایت، با بررسیهای به‌عمل‌آمده توسط نگارندگان این نتیجه حاصل شد که حق تألیف یک حق مشروع و قانونی است و همچنین مقتضی برای انشاء نقل این حق در قالب عقد بیع موجود و مانع مفقود است و نیازی به ماده 10 قانون مدنی برای تبیین ماهیت نقل حق تألیف وجود ندارد، بلکه قصد طرفین می‌تواند به نقل حق تألیف، چهره عقد بیع را اعطا نماید.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis of Transferring Copyright in the Form of a Contract of Sale in Imami Jurisprudence and Sunni Jurisprudence and Law of Iran and Egypt

نویسندگان [English]

  • Seyed Saeid Hosseini Yekta 1
  • Sadegh Sayyadi 2
  • Mohammad Bahrami Khoshkar 3
1 MA at Shahid Motahari University
2 MA student at Shahid Beheshti University
3 Associate Professor at Shahid Motahari University
چکیده [English]

One of the most important rights of the creators of literary-artistic works is copyright. This right is considered to be one of the economic rights of the creator and is still widely traded between creators and publishers. In two ways, this right is worth pondering; First, the religious validity of this right, which has been denied by some great jurists; Second, the lack of a legal provision on the nature of copyright trade, which has obscured the transfer of this right. Most jurists believe in concluding this contract in the form of Article 10 of the Civil Code and have denied the conclusion of the copyright in the form of a sale contract according to the elements in the definition of this contract and have proposed problems in transferring this right in the form of a sale contract. In contrast, in the Egyptian legal system, most Sunni jurists, except Hanafis, have considered the transfer of this right to be possible in the form of a contract of sale. Finally, studies conducted by the authors concluded that copyright is a legitimate right. It is also appropriate to transfer this right in the form of a sale contract and there is no need for Article 10 of the Civil Code to explain the nature of the transfer of copyright, but the intention of the parties can give the face of the sale contract to the transfer of Copyright.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Copyright
  • Sale Contract
  • Imami Jurisprudence
  • Law of Iran
  • Sunni Jurisprudence
  • Law of Egypt
قرآن کریم، ترجمه حسین انصاریان.
إرشاد الأذهان إلى أحکام الإیمان، حسن بن یوسف حلی، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1410ق.
استفتائات جدید، ناصر مکارم شیرازى، قم، مدرسه امام على بن ابى‌طالب(ع)، 1427ق.
الأصول الأصلیة و القواعد الشرعیة‌، سید عبدالله حسینى کاظمى، قم، کتاب‌فروشى مفید، 1404ق.
إعانة الطالبین على حل ألفاظ فتح المعین، عثمان بن محمد بکری دمیاطی، بیروت، دارالفکر، 1418ق.
الإقناع فی فقه الإمام أحمد بن حنبل، موسى بن احمد حجاوی، بیروت، دارالمعرفة، بی‌تا.
«امکان سنجی انتقال مالکیت معنوی در قالب عقود رایج»، محسن رئیسی و مریم آقایی بجستانی، مجله پژوهشهای فقهی، دوره دوازدهم، شماره 1، 1395ش.
اموال و مالکیت، ناصر کاتوزیان، تهران، نشر میزان، 1387ش.
إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، محمد بن حسن فخر المحققین‌، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1387ق.
اللباب فی شرح الکتاب، عبدالغنی بن طالب حنفی، بیروت، المکتبة العلمیة، بی­‌تا.
بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، ابوبکر بن مسعود کاسانی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1406ق.
بحار الأنوار، محمدباقر بن محمدتقى مجلسی، بیروت، مؤسسة الطبع و النشر، 1410ق.
البحر الرائق شرح کنز الدقائق، زین‌الدین بن ابراهیم ابن‌نجیم مصری، بی‌جا، دارالکتاب الإسلامی، بی‌تا.
«بررسی فقهی ـ حقوقی مالکیت فکری با رویکردی به نظر امام خمینی(ره)»، فخرالدین اصغری آقمشهدی و شهرام اصغری، مجله پژوهشنامه متین، شماره 48، 1389ش.
«بیع اموال فکری از منظر حقوق اسلامی»، عباس کریمی و اسماء موسوی، مجله فقه و مبانی حقوق اسلامی، دوره 44، شماره 2، 1390ش.
«بیع اموال فکری»، اسماعیل عباسی و مهدی نوده، مجله تحقیقات حقوقی آزاد، شماره 23، 1393ش.
تحریر المجلة، محمدحسین آل کاشف الغطاء، نجف، المکتبة المرتضویة، 1359ق.
تحریر الوسیلة، سید روح‌الله خمینی، قم، مؤسسه مطبوعات دارالعلم، بی‌تا.
تعلیقات ابن‌عثیمین على الکافی، محمد بن صالح عثیمین، بی­‌جا، بی‌نا، بی­‌تا.
جامع المقاصد فی شرح القواعد، على بن حسین محقق کرکى، قم، مؤسسة آل البیت(ع)‌ لإحیاء التراث، 1414ق.
حاشیة کتاب المکاسب، محمدحسین اصفهانی، قم، أنوار الهدی، 1418ق.
حاشیة کتاب المکاسب، رضا بن محمدهادى‌ همدانى، قم، چاپخانه ستاره، 1420ق.
حاشیة المکاسب‌، سید محمدکاظم طباطبایى یزدى، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1421ق.
«حق تألیف در حقوق اسلامی»، سید رضا موسوی، مجله مطالعات اسلامی، شماره 64، 1383ش.
«حق مؤلف در محیط دیجیتال»، داریوش مطلبی، مجله مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات، شماره 70، 1386ش.
حقوق مدنی، حبیب‌الله طاهرى، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1418ق.
حقوق مدنی، سید حسن امامى، تهران، کتاب‌فروشی اسلامیه، بی‌تا.
دیدگاه‌هاى نو در حقوق کیفری اسلام، سید محمدحسن مرعشى شوشترى، تهران، نشر میزان، 1427ق.
رد المحتار على الدر المختار، محمدامین بن عمر ابن‌عابدین، بیروت، دارالفکر، 1412ق.
رساله استفتائات، حسینعلى منتظرى، قم، ارغوان دانش، بی‌تا.
شرح أحکام عقد البیع، محمد لبیب شنب، قاهره، دارالنهضة العربیة، 1975م.
شرح زاد المستقنع، محمد بن محمد مختار شنقیطی، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
شرح العقود المدنیة (البیع و المقایضة)، جمیل شرقاوی، قاهره، دارالنهضة العربیة، 1975م.
شرح مختصر خلیل، محمد بن عبدالله خرشی، بیروت، دارالفکر، بی­‌تا.
صحیح البخاری، محمد بن اسماعیل بخاری، دمشق، دارطوق النجاة، 1422ق.
عقد البیع، سمیر عبدالسید تناغو، اسکندریه، منشأة المعارف، 1973م.
عقد البیع فی القانون المدنی، خمیس خضر، قاهره، مکتبة القاهرة، 1972م.
فتح العزیز بشرح الوجیز، عبدالکریم بن محمد رافعی، دمشق، دارالفکر، بی­‌تا.
الفقه الإسلامی و أدلته، وهبه زحیلی، دمشق، دارالفکر، بی­‌تا.
فقه الصادق(ع)، سید محمدصادق حسینى روحانى، قم، دارالکتاب، 1412ق.
فقه العقود، سید کاظم حسینى‌ حائرى، قم، مجمع اندیشه اسلامى، 1423ق.
الفقه المنهجی على مذهب الإمام الشافعی، مصطفى خن، مصطفى بغا و علی شربجی، دمشق، دارالقلم، 1413ق.
فقه النوازل، بکر بن عبدالله ابوزید، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1416ق.
الفقه على المذاهب الأربعة، عبدالرحمن جزیری، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1424ق.
الفواکه الدوانی على رسالة ابن‌ابی‌زید القیروانی، احمد بن غانم نفراوی، دمشق، دارالفکر، 1415ق.
القواعد الفقهیة، سید محمدحسن موسوى بجنوردى، قم، نشر الهادی، 1419ق.
قواعد عمومی قراردادها، سید حسین صفایی، تهران، نشر میزان، 1395ش.
قواعد فقه، سید مصطفى محقق داماد، تهران، مرکز نشر علوم اسلامى، 1406ق.
الکافی، محمد بن یعقوب کلینى، تهران، دارالکتب الإسلامیة، 1407ق.
کتاب البیع‌، سید روح‌الله خمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى(ره)، 1421ق.
کتاب البیع، سید محمد کوه‌کمرى، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1409ق.
کتاب البیع‌، محمدعلی اراکی، قم، مؤسسه در راه حق، 1415ق.
کتاب القضاء‌، سید محمدرضا موسوى گلپایگانى، قم، دارالقرآن الکریم، 1413ق.
لا ضرر و لا ضرار، سید محمدباقر صدر، قم، دارالصادقین، 1420ق.
ماوراء الفقه‌، سید محمدباقر صدر، بیروت، دارالأضواء، 1420ق.
المبسوط، محمد بن احمد سرخسی، بیروت، دارالمعرفة، 1414ق.
مجمع الأنهر فی شرح ملتقى الأبحر، عبدالرحمن بن محمد کلیبولی، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، بی­‌تا.
مسند الإمام أحمد بن حنبل، احمد بن محمد ابن‌حنبل، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1421ق.
مصباح الفقاهة‌ (المکاسب)، سید ابوالقاسم خویى، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
المصنف فی الأحادیث و الآثار، عبدالله بن محمد ابن‌ابی‌شیبة، ریاض، مکتبة الرشد، 1409ق.
«مفهوم و آثار حق تألیف»، پژمان محمدی، مجله حقوق تطبیقی، دوره 2، شماره 1، 1390ش.
مواهب الجلیل فی شرح مختصر خلیل، محمد بن محمد حطاب، دمشق، دارالفکر، 1412ق.
منیة الطالب فی حاشیة المکاسب، محمدحسین نائینى، تهران، المکتبة المحمدیة‌، 1373ق.
الموسوعة الفقهیة الکویتیة، وزارة الأوقاف و الشؤون الإسلامیة، قاهره، دارالصفوة، 1427ق.
الوجیز فی عقد البیع، اسماعیل غانم، قاهره، دارالنهضة العربیة، 1963م.
وسیط در ترمینولوژی حقوق، محمدجعفر جعفری لنگرودی، تهران، گنج دانش، 1390ش.
الوسیط فی شرح القانون المدنی الجدید، عبدالرزاق احمد سنهوری، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1343ق.