واکاوی حکم عقد نکاح بالغه بدون اذن ولی در مذاهب فقهی اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد

2 استادیار گروه فقه و حقوق امامیه دانشگاه بین‌المللی مذاهب اسلامی

3 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه بین‌المللی مذاهب اسلامی

چکیده

بی‌تردید با توجه به ضرورت زیست اجتماعی انسان و بقا و تولید و تکثیر نسل، ازدواج و نکاح امری ضروری است؛ بنابراین، از آغاز خلقت در ملل و نحل مختلف، رفتارها و عرفها و قوانین خاص وضع شده و جریان داشته است. ازجمله مسائل موردبحث و نقد علمی مسئله نکاح دختر بالغ و وابستگی آن به اذن ولی زوجه است. این نوشتار نخست به بررسی مفاهیم تحقیق چون ولایت و ولی و انواع آن و مراتب آن از نظر شیعه و اهل سنت پرداخته و ضمن بیان آرای فقهای شیعه و سنی درباره اجرای نکاح بدون اذن ولی، به این سؤالات پاسخ داده است: «1. آیا در نکاح بالغه اذن ولی شرط صحت عقد است یا خیر؟ 2. دیدگاه و آرای موافقان و مخالفان با اذن ولی و ادله آنها کدام است؟ 3. دیدگاه قائلان به تشریک اذن ولی و اراده بالغه رشیده در نکاح چگونه است؟ 4. دیدگاه قائلان به‌تفصیل اذن ولی در عقد دائم و موقت چگونه است؟» در این پژوهش بیان‌ شده که برخی از فقها در مسئله نکاح بالغه، قائل به استقلال نظر پدر و جد پدری و برخی قائل به استقلال نظر بالغه رشیده و برخی نیز قائل به اشتراک نظر ولی و بالغه رشیده هستند که هرکدام دلایل خود را دارند که به‌تفصیل بیان گردیده و همچنین نظر فقها در عقد موقت و دائم هم با ادله آن ذکرشده است. در پایان، تحقیق به این دستاورد رسیده است که قید رشیده بیشترین نقش را در حل این مسئله دارد؛ زیرا با ابزار تنقیح مناط و تصریح برخی روایتها مشخص می‌شود، مقصود از ضرورت اذن ولی در بالغه حکم ارشادی است و در صورت اجرای عقد بالغه بدون اذن ولی با احراز رشد دختر و وجود مصلحت و غبطه دختر، این عقد صحیح است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis of the verdict of adult marriage without guardian's permission in Islamic schools of jurisprudence

نویسندگان [English]

  • Abbas Ali Soltani 1
  • Hamed Rostami Najafabadi 2
  • Ali Reza Alemzadeh 3
1 Associate Professor at Ferdowsi University of Mashhad
2 Assistant Professor at International University of Islamic Denominations
3 PhD student at International University of Islamic Denominations
چکیده [English]

Undoubtedly, according to the necessity of human social life and survival, generation and reproduction, marriage is essential. Therefore, since the beginning of creation in different nations and villages, special behaviors, customs and laws have been established and have been flowing. Among the discussed issues and scientific criticism is the issue of the marriage of an adult girl and its dependence on the permission of the wife's guardian. This article first examines the concepts of research such as guardianship and its types and degrees from the point of view of Shia and Sunnis, and while expressing the opinions of Shia and Sunni jurists regarding the performance of marriage without the permission of the guardian, it has answered these questions. "1. Is the permission of the guardian a condition for the validity of marriage in adult marriage or not? 2. What are the viewpoints and opinions of the supporters and opponents of the guardian's permission and their arguments? 3. What is the opinion of the commentators regarding the participation of the guardian's permission and mature will in marriage? 4. What is the opinion of the commentators on the details of consent in permanent and temporary marriage?" In this research, it has been stated that some jurists believe in the independence of the opinion of the father and the paternal ancestor in the issue of adult marriage, and some believe in the independence of the mature adult's opinion, and some believe that the opinion of the guardian and the mature adult are shared, each of them have their own reasons, which are explained in detail. It has been stated and also the opinions of the jurists on temporary and permanent marriage have been mentioned with their proofs. In the end, the research has reached the conclusion that Rashideh's proverb has the biggest role in solving this problem; Because it is determined by the means of revision of manat and the clarification of some narrations, the meaning of the necessity of the permission of the guardian in the adult is a directive ruling, and in the case of the marriage of the adult without permission, but with the verification of the growth of the daughter and the existence of the expediency and jealousy of the daughter, this marriage is valid.

کلیدواژه‌ها [English]

  • adult marriage
  • guardianship
  • guardian’s permission
  • mature adult
  • invalidity of marriage
  • validity of marriage
قرآن کریم، ترجمه مهدی الهی قمشه‌ای، تهران، مؤسسه تحقیقاتی و انتشاراتی فیض کاشانی.
إرشاد السالک، عبدالرحمن بن محمد بغدادی مالکی، مصر، مطبعة مصطفی البابی الحلبی و اولاده، 1403ق.
الأم، محمد بن ادریس شافعی، بیروت، دارالمعرفة، 1393ق.
بدایة المجتهد و نهایة المقتصد، محمد بن احمد ابن‌رشد، مصر، مطبعة مصطفی البابی الحلبی و اولاده، 1395ق.
بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، ابوبکر بن مسعود کاسانی، بیروت، دارالکتب العلمیة، بی‌تا.
بلغة الفقیه، سید محمد آل بحرالعلوم، تهران، مکتبة الصادق(ع)، 1362ش.
تاج العروس من جواهر القاموس، محمد بن محمد حسینی زبیدی، مصر، المطبعة الخیریة، بی‌تا.
تحفة الفقهاء، محمد بن احمد سمرقندی، بیروت، دارالکتب العلمیة، بی‌تا.
تذکرة الفقهاء، حسن بن یوسف حلی، تهران، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، بی‌تا.
التعریفات، علی بن محمد جرجانی، مصر، المطبعة الخیریة، 1306ق.
تهذیب اللغة، محمد بن احمد ازهری، مصر، دارالقومیة، 1384ق.
الجامع لأحکام القرآن، محمد بن احمد قرطبی، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1405ق.
جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، محمدحسن نجفی، تهران، دارالکتب الإسلامیه، 1362ش.
حقوق مدنی، سید حسن امامی، تهران، کتاب‌فروشی اسلامیه، 1376ش.
حلیة العلماء فی معرفة مذاهب الفقهاء، محمد بن احمد شاشی قفال، عمان، مکتبة الرسالة الحدیثة، 1988م.
الروض المربع شرح زاد المستقنع، منصور بن یونس بهوتی، بی‌جا، دارالمؤید، بی‌تا.
زاد المستقنع، موسی بن احمد حجاوی، قاهره، المکتبة السلفیة، 1379ق.
السرائر، محمد بن احمد ابن‌ادریس حلی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1410ق.
سنن الترمذی، محمد بن عیسی ترمذی، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، بی‌تا.
شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، جعفر بن حسن محقق حلی، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1408ق.
الشرح الکبیر علی متن المقنع، عبدالرحمن بن محمد مقدسی، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
صحیح مسلم، مسلم بن حجاج نیشابوری، ریاض، دار طیبة، 1427ق.
العروة الوثقی، سید محمدکاظم طباطبایی یزدی، تهران، دارالکتب الإسلامیه، بی‌تا.
غنیة النزوع الی علمی الأصول و الفروع، حمزة بن علی ابن‌زهره حلبی، بیروت، دارالکتب العلمیة، بی‌تا.
الفقه علی المذاهب الأربعة، عبدالرحمن جزیری، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1406ق.
الکافی فی الفقه، تقی‌الدین بن نجم‌الدین ابوالصلاح حلبی، اصفهان، مکتبة الإمام امیرالمؤمنین علی(ع)، 1403ق.
کشاف القناع عن متن الإقناع، منصور بن یونس بهوتی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1418ق.
لسان العرب، محمد بن مکرم ابن‌منظور، بیروت، دارصادر، 1388ق.
اللمعة الدمشقیة، محمد بن مکی شهید اول، المطبوع مع شرحه: الروضة البهیة، زین‌الدین بن علی شهید ثانی، بیروت، مؤسسة فقه الشیعة، 1410ق.
المبسوط فی فقه الإمامیة، محمد بن حسن طوسی، تهران، مطبعة الحیدری، 1387ق.
المبسوط، محمد بن احمد سرخسی، بیروت، دارالمعرفة، 1406ق.
مجمع المسائل، سید محمدرضا گلپایگانی، قم، دارالقرآن الکریم، 1403ق.
المجموع شرح المهذب، یحیی بن شرف نووی، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، زین‌الدین بن علی شهید ثانی، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، 1416ق.
المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، احمد بن محمد فیومی، قم، دارالهجرة، 1405ق.
معجم مقاییس اللغة، احمد ابن‌فارس، قم، مکتب الاعلام الإسلامی، 1404ق.
المغنی، عبدالله بن احمد ابن‌قدامه، بیروت، دارالکتاب العربی، بی‌تا.
مفردات الفاظ القرآن، حسین بن محمد راغب اصفهانی، بیروت، دارالمعرفة، 1420ق.
المقنعة، محمد بن محمد مفید، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1410ق.
مغنی المحتاج الی معرفة معانی الفاظ المنهاج، محمد بن احمد خطیب شربینی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1415ق
مهذب الأحکام فی بیان الحلال و الحرام، سید عبدالأعلی موسوی سبزواری، نجف، مطبعة الآداب، بی‌تا.
النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، مبارک بن محمد ابن‌اثیر، بیروت، دارالفکر، 1390ق.
الوجوه و النظائر من القرآن، حسین بن محمد دامغانی، تبریز، مطبعة شفق، بی‌تا.
وسائل الشیعة، محمد بن حسن حرعاملی، تهران، المکتبة الإسلامیة، 1403ق.
الولایة ـ الوصایة ـ الطلاق فی الفقه الإسلامی، احمد حصری، بیروت، دارالجیل، 1412ق.
الهدایة شرح بدایة المبتدی، علی بن ابی‌بکر مرغینانی، بی‌جا، المکتبة الإسلامیة، بی‌تا.