بررسی تطبیقی رفق و مدارا در سیره نبوی و کاربست آن در حکومت علوی با تأکید بر منابع روایی مذاهب اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد نهج البلاغه دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره) قزوین

2 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره) قزوین

3 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره) قزوین

چکیده

رفق و مدارا از جمله ارکان جامعه اخلاقی و اخلاق اسلامی می‌باشد که به سبب زیست اجتناب‌ناپذیر انسان در تعامل با دیگران، به عنوان راهکار دینی و کارآمد اجتماعی، موجب تسهیل در روابط می‌گردد. سفارش مکرر به رفق و مدارا در آیات قرآن کریم، گفتار و کردار رسول‌الله(ع) و امیرمؤمنان(ع) مشاهده می‌شود که نتایجی نظیر افزایش روزی و برکت، گشایش سختیها، نیل به اهداف، سلامتی دین و دنیا، نیل به موفقیت و حکمت را به دنبال خواهد داشت. این پژوهش درصدد است تا ضمن تبیین اهمیت رفق و مدارا در فرمایشات ثقلین به بیان پیشبرد، پیامد و کاربست آن در سیره نبوی(ص) و تطابق آن با حکومت علوی(ع) بپردازد و به این پرسشها پاسخ دهد که اولاً در سیره حکومتی پیامبر(ص) مهم‌ترین موارد رفق و مدارا کدام بوده است؟ ثانیاً رفق و مدارا در سیره حکومتی امام علی(ع) چه میزان تطابق و کاربستی را با سیره نبوی(ص) دارد؟ در این نوشتار،‌ با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی، ضمن ارائه معنایی دقیق و جامع از مفهوم «رفق و مدارا» و مؤلفه‌های آن، با مطالعه منابع روایی و تاریخی معتبر فریقین، نوع زیست سازوارانه رسول‌الله(ص) با هفت گروه مختلف شامل «محاربان»، «باغیان»، «امتناع کنندگان از بیعت»، «مخالفان»، «توهین‌کنندگان»، «عاملان و قاصدان ترور» و «پیروان ادیان و مذاهب و اهل ذمه» بررسی شده و مهم‌ترین شیوه‌ها و دستورالعملهای ایشان در این موارد شناسایی و تبیین گردیده و میزان تطابق هریک از اینها، با رفق و مدارا در سیره حکومتی امام علی(ع) نیز بررسی شده است. نتایج پژوهش بیانگر آن است که در تمامی موارد مذکور مشابه این نوع از مدارا و رفتار به مصداق روایت «حَذْوَ النَّعْلِ بِالنَّعْلِ» را در سیره و حکومت امیرمؤمنان(ع) نیز شاهد هستیم.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A comparative study of friendship and tolerance in the life of the Prophet and its application in the Alawite government, with a focus on the sources of the narratives of Islamic schools of thought

نویسندگان [English]

  • Mohammad Sobhan Maheri Ghomi 1
  • Davood Memari 2
  • Mohammad Reza Pircheragh 3
1 MA at Imam Khomeini International University, Qazvin
2 Associate Professor at Imam Khomeini International University, Qazvin
3 Assistant Professor at Imam Khomeini International University, Qazvin
چکیده [English]

Friendship and tolerance are among the pillars of moral society and Islamic ethics, which, due to the inevitability of human life in interaction with others, as an effective religious and social solution they facilitate relationships. The frequent command to friendship and tolerance can be seen in the verses of the Holy Qur'an, the words and deeds of the Messenger of God (PBUH) and the Commander of the Faithful (PBUH), which results such as increasing sustenance and blessings, overcoming hardships, achieving goals, the health of the religion and the world, and achieving success and wisdom. This research tries, while explaining the importance of friendship and tolerance in the sayings of the Two Weighty People, to express its progress and its consequences, and its application in the life of the Messenger (PBUH) and its compatibility with the Alavi government and to answer these questions: firstly, What were the most important cases of friendship and tolerance in the government of the Prophet (PBUH)? Secondly, how much compatibility and application does friendship and tolerance in Imam Ali's (PBUH) government life have with the Prophet's (PBUH) life? In this article, by using the descriptive-analytical method, while presenting a precise and comprehensive meaning of the concept of "friendship and tolerance" and its components, by studying authentic narrative and historical sources of the parties, the biological type of the Messenger of God (PBUH) with seven different groups. including "combatants", "rebels", "refusal of allegiance", "opponents", "insulters", "perpetrators and messengers of terror" and "followers of religions and sects and people of dhimma" have been examined and their most important methods and instructions in this cases have been identified and explained, and the degree of compatibility of each of these with friendship and tolerance in the government of Imam Ali (A.S.) has also been examined. The results of the research show that in all the mentioned cases, similar to this type of tolerance and behavior, as an example of the narration of "Hadzoo al-Naal with the Naal", we also witness in the life and rule of the Amir of the Faithful (A.S.).

کلیدواژه‌ها [English]

  • The Holy Qur’an
  • Nahj al-Balaghah
  • the Sunnah of the Prophet
  • Alavi way of life
  • friendship and tolerance
  • leniency

مراجع

قرآن کریم.
«آثار خانوادگی و اجتماعی رفق و مدارا از منظر فریقین»، محمود کریمی و زهرا یوسفی، مجله مطالعات تقریبی مذاهب اسلامی (فروغ وحدت)، شماره 45، 1395ش.
الإحتجاج على أهل اللجاج، احمد بن على طبرسی‏‏، نجف، دارالنعمان، 1386ق.
الإستیعاب فی معرفة الأصحاب، یوسف بن عبدالله ابن‌عبدالبر، بیروت، دارالجیل، 1412ق.
أسد الغابة فی معرفة الصحابة، علی بن محمد ابن‌اثیر، بیروت، دارالفکر، 1409ق.
اسلام از دیدگاه دانشمندان غرب، نصرالله نیک‌بین، دورود، دفتر مذهبی سیمان و فاریست، بی‌تا.
الإصابة فی تمییز الصحابة، احمد بن علی ابن‌حجر عسقلانی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1415ق.
الأمالی، محمد بن حسن طوسی، قم، دارالثقافة، 1414ق.
الأمالی، محمد بن علی ابن‌بابویه، تهران، کتابچى‏، 1376ش.
امثال القرآن، ناصر مکارم شیرازی، قم، نسل جوان، 1378ش.
أنساب الأشراف، احمد بن یحیی بلاذری، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1394ق.
البدایة و النهایة، اسماعیل بن عمر ابن‌کثیر، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1408ق.
تاج العروس من جواهر القاموس، محمد بن محمد حسینی زبیدی، بیروت، دارالفکر، 1414ق.
تاریخ ابن‌خلدون، عبدالرحمن بن محمد ابن‌خلدون، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1391ق.
تاریخ الأمم و الملوک، محمد بن جریر طبری، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، بی‌تا.
تاریخ بغداد أو مدینة السلام، احمد بن علی بغدادی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1417ق.
تحف العقول عن آل الرسول‏، حسن بن على‏ ابن‌شعبه حرانى، قم، جامعه مدرسین‏، 1404ق.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، عبدالواحد بن محمد تمیمی آمدی، قم، مکتب الاعلام الإسلامی‏، 1366ش.
تفسیر السمرقندی، نصر بن محمد سمرقندی، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
تهذیب الأحکام، محمد بن حسن طوسی، تهران، دارالکتب الإسلامیة، 1407ق.
الثقات، محمد بن حبان تمیمی بستی، هند، مجلس دائرة المعارف العثمانیة، 1395ق.
جامع البیان عن تأویل آی القرآن، محمد بن جریر طبری، بیروت، دارالفکر، 1415ق.
جامع السعادات، مهدی بن ابی‌ذر نراقی، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، بی‌تا.
الجامع الصغیر فی أحادیث البشیر النذیر، عبدالرحمن بن ابی‌بکر سیوطی، بیروت، دارالفکر، 1401ق.
الجامع لأحکام القرآن، محمد بن احمد قرطبی، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1405ق.
جمهرة اللغة، محمد بن حسن ابن‌درید، بیروت، دارالعلم للملایین، 1978م.
الخصال، محمد بن علی ابن‌بابویه، قم، جامعه مدرسین، ‏1362ش.
الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، عبدالرحمن بن ابی‌بکر سیوطی، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
ریاض الصالحین من حدیث سید المرسلین، یحیی بن شرف نووی، بیروت، دارالفکر، 1411ق.
الزهد، حسین بن سعید اهوازی، قم، المطبعة العلمیة، 1402ق.
السنن الکبری، احمد بن حسین بیهقی، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
السیرة النبویة، عبدالملک ابن‌هشام، مصر، مکتبة محمد علی صبیح و أولاده، 1383ق.
السیرة الحلبیة، علی بن ابراهیم حلبی، بیروت، دارالکتب العلمیة، بی‌تا.
شرح نهج البلاغه، عبدالحمید بن هبةالله ابن‌ابی‌الحدید، قم، کتابخانه آیةالله مرعشی نجفی‏، 1404ق.
الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیة، اسماعیل بن حماد جوهری، بیروت، دارالعلم للملایین، 1407ق.
صحیح مسلم، مسلم بن حجاج نیشابوری، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
صحیح البخاری، محمد بن اسماعیل بخاری، بیروت، دارالفکر، 1401ق.
عبقریة الإمام علی، عباس محمود عقاد، قاهره، ﻣﺆﺳﺴﺔ ﻫﻨﺪاوی، بی‌تا.
عمدة القاری شرح صحیح البخاری، محمود بن احمد عینی، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، بی‌تا.
العین، خلیل بن احمد فراهیدی، قم، دارالهجرة، 1410ق.
عیون الحکم و المواعظ، على بن محمد لیثى واسطى، قم، دارالحدیث‏، 1376ش.
الغارات، ابراهیم بن محمد ثقفی، قم، دارالکتاب الإسلامی‏، 1410ق.
غرر الحکم و درر الکلم، عبدالواحد بن محمد تمیمی آمدی، قم، دارالکتاب الإسلامی‏، 1410ق.
الفتوح، احمد ابن‌اعثم، بیروت، دارالأضواء، 1411ق.
الفَرق بین الفِرق، عبدالقاهر بن طاهر بغدادی، بیروت، دارالمعرفة، 1415ق.
فروغ ولایت، جعفر سبحانی، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، 1376ش.
الفروق فی اللغة، حسن بن عبدالله عسکری، بیروت، دارالآفاق الجدیدة، 1400ق.
قرب الإسناد، عبدالله بن جعفر حمیری، قم، مؤسسة آل البیت(ع) لإحیاء التراث، 1413ق.
الکافی، محمد بن یعقوب کلینی، تهران، دارالکتب الإسلامیة، 1407ق.
الکامل فی التاریخ، علی بن محمد ابن‌اثیر، بیروت، دارصادر؛ دار بیروت، 1385ق.
الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، محمود بن عمر زمخشری، مصر، مطبعة مصطفى البابی الحلبی و أولاده، 1385ق.
کشف الغمة فی معرفة الأئمة، علی بن عیسی اربلی، تبریز، بنی‌هاشمی، 1381ق.
کنز العمال فی سنن الأقوال و الأفعال، علی بن حسام‌الدین متقی هندی، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1409ق.
لسان العرب، محمد بن مکرم ابن‌منظور، قم، نشر أدب الحوزة، 1405ق.
مجمع الأمثال، احمد بن محمد میدانی، مشهد، معاونت فرهنگی آستان قدس رضوی، 1366ش.
مجمع البحرین، فخرالدین بن محمد طریحی، تهران، کتاب‌فروشى مرتضوی، 1362ش.
مجمع الزوائد و منبع الفوائد، علی بن ابی‌بکر هیثمی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1408ق.
مجموعه آثار، مرتضی مطهری، ج2، تهران، صدرا، 1390ش.
مجموعه آثار، مرتضی مطهری، ج22، تهران، صدرا، 1389ش.
المحاسن، احمد بن محمد برقی، قم، دارالکتب الإسلامیة، 1371ق.
المحلی بالآثار، علی بن احمد ابن‌حزم، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
مرقاة المفاتیح شرح مشکاة المصابیح، علی بن محمد قاری، بیروت، دارالفکر، 1422ق.
مروج الذهب و معادن الجوهر، علی بن حسین مسعودی، قم، دارالهجرة، 1404ق.
المستدرک على الصحیحین، محمد بن عبدالله حاکم نیشابوری، بیروت، دارالمعرفة، بی‌تا.
مسند الإمام أحمد بن حنبل، احمد بن محمد ابن‌حنبل، بیروت، دارصادر، بی‌تا.
مشکاة الأنوار فی غرر الأخبار، علی بن حسن طبرسی، نجف، المکتبة الحیدریة، 1385ق.
مصادر نهج البلاغة و أسانیده، سید عبدالزهراء حسینی خطیب، بیروت، دارالزهراء، 1409ق.
المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، احمد بن محمد فیومی، بیروت، المکتبة العلمیة، بی‌تا.
المصنف، عبدالله بن محمد ابن‌ابی‌شیبه، بیروت، دارالفکر، 1409ق.
معجم مقاییس اللغة، احمد ابن‌فارس، بیروت، دارالفکر، 1399ق.
المغازی، محمد بن عمر واقدی، نشر دانش اسلامی، 1405ق.
مناقب آل ابی‌طالب(ع)، محمد بن على ابن‌شهر آشوب‏، قم، علامه، 1379ق.
نهج البلاغه، محمد بن حسین شریف رضی، تحقیق: صبحی صالح، قم، هجرت، 1414ق.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار