مهر عندالاستطاعه در فقه مذاهب اسلامی و حقوق ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه تهران

2 استادیار دانشگاه آزاد اسلامی شیروان

3 کارشناس ارشد فقه مقارن و حقوق خصوصی اسلامی دانشگاه مذاهب اسلامی

چکیده

معضل فراوانی پرونده‌های مهر در محاکم و تقاضاهای متعدد اعمال ماده 2 قانون نحوه اجرای محکومیتهای مالی راجع به بازداشت مدیون (زوج) به منظور استیفای مهر، موجب شد در این مقاله براساس منابع اصیل اهل‌سنت و امامیه و با استناد به قوانین، مهر عندالاستطاعه مورد بررسی قرار گیرد. عدم استطاعت در پرداخت مهر بنابر تأکید قرآن کریم: «وَإِنْ کَانَ ذُو عُسْرَةٍ فَنَظِرَةٌ إِلَى مَیْسَرَةٍ»، مانع از «فوری بودن» تأدیه مهر به زوجه می‌گردد و زوج که در اینجا ملزم به پرداخت مهر است، از هرگونه اجبار و ایجاد محدودیت معاف می‌باشد (ماده 2 قانون نحوه اجرای محکومیتهای مالی). بر این اساس منظور از عندالاستطاعه بودن مهر در دستورالعمل سازمان ثبت اسناد و املاک کشور به شماره 53958/34/1-7/11/1385، این است که زوجه قبل از تمکّن مالی زوج، درخواست اجرای مهر و بازداشت زوج را مطرح نکند. در این صورت می‌توان چنین نتیجه گرفت که در حالت عادی، در صورت عدم استطاعت زوج، لزوم پرداخت مهر از سوی وی منتفی می‌گردد. به علاوه حتی بر فرض عدم پذیرش مورد قبلی، آن‌طور که فقهای مذاهب اسلامی بیان داشته‌اند، اگر زوج در ضمن عقد نکاح شرط عندالاستطاعه را برای تأدیه مهر قرار دهد و زوجه نیز بدان متعهد گردد، از باب قاعده «المؤمنون عند شروطهم»، شرط لزوم یافتن تأدیه مهر منوط بر استطاعت زوج است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Inda Istita’a demand of dower in jurisprudence of Islamic sects and in Iran’s law

نویسندگان [English]

  • Roshan Ali Shekari 1
  • Ali Shia Ali 2
  • Elham Goodarzi 3
1
2
3 Mazaheb Islamic University
چکیده [English]

Dilemma of abundance of dower’s files in courts and many requests about applying article 2 of the law the Implementation of financial convictions which is about arrested of husbands for advocating dower, lead to examine Inda Istita’a  demand of dower in this article which is based on original sources of Ahlolsonah and Emamiyah and with adducing to the law. Inability in paying dower according to emphasize of Holy Qur’an in this verse “و ان کان ذو عسرة فنظرة الی میسرة” encumbrance “the urgent condition” of paying dower to wife, and husband which is required to pay dower, would become exempt from any limitation and force (article 2 of law implementation of financial sentences). In this case the meaning of Inda Istita’a in instruction of registration of deeds and properties’ organization of country with number of 1385/11/7-1/34/53958 is that wife before husband’s financial ability couldn’t request for husband’s arrestment and procedure of dower. Thus we could conclude that in ordinary conditions, in case on financial inability of husband, the necessity of paying dower by him is canceled. Additionally even with assuming not accepting previous case, according to Islamic sects’ jurisconsults, if husband in the bet marriage mention Inda Istita’a condition for paying dower and wife accept this condition then for paying dower ability of husband for paying dower would be necessary.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Condition
  • Inda Istita’a of dower
  • Inda Motalebe of dower
  • debt of Lazem al-Ta’diyah
  • Ajal
  • right for arrestment

مراجع

قرآن کریم.
آل کاشف الغطاء، محمدحسین، تحریر المجله، تهران، مکتبة ­النجاح، 1383ش.
ابن‌براج، عبد­العزیز بن نحریر، جواهر الفقه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1411ق.
ابن­ تیمیه، احمد بن عبدالحلیم، الفتاوی الکبری، بیروت، دار­الکتب العلمیة، 1408ق.
ابن­ رشد، محمد­ بن احمد، بدایة المجتهد و نهایة المقتصد، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1428ق.
ابن­ عابدین، محمد­امین بن عمر، رد المحتار على الدر المختار، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1412ق.
ابن‌قدامه، عبدالله بن احمد، المغنی، بیروت، دار­الکتب ­العربی، 1405ق.
اسدی، لیلا؛ و فریده شکری، آیین دادرسی مدنی ویژه امور و دعاوی خانوادگی، تهران، دانشگاه امام صادق(ع)، 1391ش.
امام، سید محمدرضا؛ و سید محمد رضوی، «مهریه؛ عندالمطالبه یا عندالاستطاعه»، مجله تخصصی فقه و مبانی حقوق اسلامی، شماره 18، زمستان 1388ش.
امامی، حسن، حقوق مدنی، تهران، کتاب­ فروشی اسلامی، 1371ش.
انصاری، زکریا بن محمد، فتح الوهاب، بی­ جا، منشورات محمدعلی بیضون، 1418ق.
ایرانی ارباطی، بابک، مجموعه نظر­های مشورتی حقوقی، تهران، مجد، 1385ش.
بکری، عثمان بن محمد شطا، اعانة الطالبین، بیروت، دارالفکر، 1418ق.
بلخی، نظام­ الدین، الفتاوی الهندیة، بیروت، دار­الکتب العلمیة، 1421ق.
بهوتی، منصور ­بن یونس، کشاف القناع، بیروت، دار­الکتب العلمیة، 1418ق.
جزیری، عبد­الرحمن، الفقه علی المذاهب الاربعة، بیروت، دار­احیاء ­التراث العربی، 1406ق.
حجاوی، موسی بن احمد، الاقناع فی فقه الامام احمد بن حنبل، بیروت، دارالمعرفة، بی­ تا.
حصکفی، محمد بن علی، الدر المختار، بیروت، دارالفکر، 1415ق.
حطاب، محمد بن محمد، مواهب الجلیل، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1416ق.
خمینی، سید روح­ الله، تحریر الوسیله، تهران، دفتر انتشارات اسلامی، 1369ش.
دردیر، احمد بن محمد، الشرح الصغیر علی اقرب المسائل، بیروت، دار­المعرفة، 1398ق.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، بیروت، دار­القلم؛ دمشق، الدار الشامیة، ۱۴۱۲ق.
ساردوئی نسب، محمد، «تحلیل حقوقی مهریه عندالاستطاعه یا عندالمطالبه»، مجله مطالعات راهبردی زنان، شماره 43، بهار 1388ش.
سمرقندی، محمد بن احمد، تحفة الفقهاء، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1414ق.
شربینی، محمد بن احمد، مغنی المحتاج، قم، دارالذخایر، 1419ق.
شکیبا گهر، مرتضی، «تحلیل مهریه عندالاستطاعه»، در: سایت حقوق امروز، 8/1/1390ش.
شهید اول، محمد ­بن مکی، الدروس، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1389ش.
شهید ثانی، زین­ الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، قم، داوری، 1410ق.
همو، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، قم، مؤسسة المعارف الاسلامیة، 1416ق.
شیرازی، ابراهیم بن علی، المهذب فی فقه الامام الشافعی، دمشق، دار­القلم، 1412ق.
صفایی، حسین؛ و اسدالله امامی، مختصر حقوق خانواده، تهران، دادگستر، 1376ش.
طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم بن عبدالعظیم، العروة الوثقی، بیروت، مؤسسة الاعلمی، 1409ق.
طبرسی، فضل بن حسن، المؤتلف من المختلف، مشهد، مجمع البحوث الاسلامیه، 1410ق.
طوسى، محمد بن حسن، الخلاف، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1407ق.
همو، المبسوط فی فقه الامامیه، تهران، المکتبة المرتضویة، 1383ش.
همو، النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی، بیروت، دار­الکتب العربی، 1400ق.
کاتوزیان، ناصر، حقوق خانواده، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1371ش.
همو، عقود معین، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1388ش.
همو، قواعد عمومی قراردادها، تهران، میزان، 1376ش.
کاسانی، ابوبکر بن مسعود، بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، بیروت، مؤسسة التاریخ العربی، 1417ق.
گرجی، ابوالقاسم؛ و دیگران، بررسی تطبیقی حقوق خانواده، تهران، دانشگاه تهران، 1384ش.
محقق حلی، جعفر بن حسن، شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، بنیاد معارف اسلامی، 1420ق.
محقق کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، 1414ق.
مروارید، علی­ اصغر، سلسلة الینابیع الفقهیة، بیروت، الدار ­الاسلامیة، 1410ق.
معاونت آموزشی قوه قضائیه، رویه قضایی ایران در ارتباط با دادگاههای خانواده، تهران، جنگل، 1388ش.
موسوی بجنوردی، سید محمدحسن، القواعد الفقهیه، قم، دلیل ما، 1384ش.
«مهریه عندالمطالبه یا عندالاستطاعه؛ پیرامون بخشنامه اخیر ریاست سازمان ثبت اسناد کشور درباره نحوه پرداخت مهریه»، روزنامه ایران، شماره 3572، 26/11/1385ش.
میرزای قمی، ابو­القاسم بن محمدحسن، جامع الشتات، تهران، کیهان، 1413ق.
نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، بیروت، دار­احیاء التراث العربی، 1266ق.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار