مبانی اندیشه سیاسی امام ابوحنیفه در دفاع از قیامهای علویان (زید بن علی و ابراهیم بن عبدالله)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ اسلام دانشگاه پیام نور

2 دانشجوی کارشناسی ادیان و مذاهب دانشگاه مذاهب اسلامی

چکیده

شرایط دشوار سیاسی و اجتماعی علویان در طول دوره امویان و عباسیان، حمایت افراد سرشناس را نسبت به قیامهای آنان دربر داشت. یکی از آن افراد، امام ابوحنیفه است. حیات سیاسی او، آکنده از وقایع سیاسی، از جمله انتقال قدرت از امویان به عباسیان و قیامهای علویان بود. ابوحنیفه، به دلیل اندیشه­‌های اعتراضی و فساد حکومتهای زمانه، هیچ­‌گاه مناصب حکومتی را قبول نکرد. این مقاله با رویکرد توصیفی ـ تحلیلی و با طرح این سؤال که تعلق ابوحنیفه به فرقه مرجئه جبریه و حرمت اهل­‌بیت(ع) در تعامل وی با قیامهای علویان چه تأثیری داشته است، مبانی اندیشه سیاسی و تعامل وی با قیامهای علویان را مورد بررسی قرار می­‌دهد و حاصل تحقیق حاکی از این است که حمایت او از قیامهای علویان، نه به سبب داشتن مواضع شیعی؛ زیرا ابوحنیفه از قیامهای غیرشیعی نیز حمایت کرده است، بلکه به واسطه علاقه به خاندان نبوت، پرورش در محیط شیعی کوفه و تعلق به فرقه مرجئه جبریه می­‌باشد که یکی از شاخه­‌های فرقه مرجئه و معاند نظام حکومتی آن زمان بوده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The principals of the political thought of Imam Abu Hanifa regarding his defense on Alavids’ uprisings

نویسندگان [English]

  • Masoud Bahramian 1
  • Ali Taftian 2
1 Ph.d. Student of Payame Noor University
2 Undergraduate student of Islamic Schools University
چکیده [English]

Difficult political and social circumstancesand social difficulties of Alavids during Umavids and Abbasids periods led to the support well-known figures regarding their uprisings. One of those is Imam Abu Hanifa. His life was overflooded with numerous political events including the transfer of power from Umavids to Abasids as well as Alavid’s uprisings. Abu Hanifa never concurred to accept any state-position due to his critical perspectives and the state’s corruption. This paper, through a descriptive-analytical approach, discovers the impact of Abu Hanifa tendency to Morjeya-Jabareya sect and to Prophet’s descendants on his interaction with Alavids’ uprising. It considers the principles of Abu Hanifa’s political veiw and his interaction with Alavid’s uprisings. The findings of this study illustrate a fact that Abu Hanifa’s support to Alavid’s is not merely due to his stance in favor of Shias. For, he supported of non-Shiite uprisings as well. Rather it was due to his sympathy to holy prophets’ descendants, and to Morjeya-Jabareya sect which is a branch of Morjeya sect apposing against the state system, and being growing in a Shiite atmosphere of Kufa.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Abu Hanifa
  • Umavid
  • Shi’as
  • Alavids’ uprisings
قرآن کریم.
ابن­‌حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1390ق.
ابن­‌حجر هیتمی، احمد بن محمد، مناقب امام اعظم، ترجمه عبدالرئوف مخلص، تربت جام، احمد جام، 1377ش.
ابن­‌حزم اندلسی، علی بن احمد، الفصل فی الملل و الأهواء و النحل، بیروت، دارصادر، بی­‌تا.
ابن­‌خلدون، عبدالرحمن بن محمد، العبر و دیوان المبتدأ و الخبر فی تاریخ العرب و البربر و من عاصرهم من ذوی الشأن الاکبر، بیروت، دارالفکر، 1408ق.
ابن­‌سعد، محمد بن سعد، الطبقات الکبری، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، فرهنگ اندیشه، 1347ش.
ابن­‌قتیبه دینوری، عبدالله بن مسلم، امامت و سیاست، ترجمه سید ناصر طباطبایی، تهران، ققنوس، 1380ش.
ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، مقاتل الطالبیین، ترجمه بهراد جعفری، تهران، جعفری راد، 1387ش.
ابوالمعالی، محمد بن عبیدالله، بیان الادیان، تهران، روزنه، 1376ش.
ابوزهره، محمد، ابوحنیفه حیاته و عصره، قاهره، دارالفکر العربی، 1991م.
اسلام نیا، فریدون، سیر تاریخی مذاهب اهل­‌سنت و جماعت، تربت جام، احمد جام، 1389ش.
اشعری، علی بن اسماعیل، مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلین، فیسبادن، دارفرانز شتایز، 1400ق.
بغدادی اسفراینی، عبدالقاهر بن طاهر، الفرق بین الفرق، بیروت، المکتبة العصریة، 1419ق.
بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1349ق.
پاکتچی، احمد، «ابوحنیفه»، در: دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج5، زیر نظر سید محمدکاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، 1378ش.
همو، «اندیشه­‌های کلامی در سده­‌های 2و3ق»، در: دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج8، زیر نظر سید محمدکاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، 1378ش.
ترمانینی، عبدالسلام، رویدادهای تاریخ اسلام، ترجمه جمعی از پژوهشگران با نظارت و اشراف سید علیرضا واسعی، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1385ش.
حسنی، هاشم معروف، جنبشهای شیعی در تاریخ اسلام، ترجمه سید محمدصادق عارف، مشهد، آستان قدس رضوی، 1379ش.
حسین­‌بر، محمدامین، زندگانی ابوحنیفه، تهران، احسان، 1375ش.
حقانی، عبدالقیوم، مواضع انقلابی و سیاسی امام اعظم ابوحنیفه، ترجمه محمدعلی شه­‌بخش، زاهدان، صدیقی، 1381ش.
خضری، سید احمدرضا، تاریخ تشیع، تهران، سمت؛ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1386ش.
ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1405ق.
ربانی گلپایگانی، علی، فرق و مذاهب کلامی، قم، مرکز بین­‌المللی ترجمه و نشر المصطفی، 1389ش.
رضازاده لنگرودی، رضا، «برخورد اندیشه­‌های سیاسی در اسلام (پژوهشی در مرجئه)»، در: کتاب طوس (مجموعه مقالات)، دفتر اول، بی­‌جا، بی­‌نا، 1363ش.
زرگری نژاد، غلامحسین، تاریخ اندیشه سیاسی در اسلام و ایران (جزوه درس)، بی‌­تا.
زرین کوب، عبدالحسین، تاریخ ایران بعد از اسلام، تهران، امیرکبیر، 1368ش.
زیب فیاض، شاکر، ابوحنیفه بین الجرح و التعدیل، پایان­‌نامه کارشناسی ارشد، عربستان، جامعة الملک عبدالعزیز، 1396ق.
سجادی، صادق، «ابراهیم بن عبدالله»، در: دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج2، زیر نظر سید محمدکاظم موسوی بجنوردی، تهران، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، 1378ش.
شریف رضی، محمد بن حسین، نهج البلاغه، ترجمه محمدمهدی فولادوند، تهران، صائب، 1386ش.
شریف، میان محمد، تاریخ فلسفه در اسلام، ترجمه زیر نظر نصرالله پورجوادی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، 1365ش.
شفق خواتی، محمد، «جایگاه اهل­‌بیت از دیدگاه ابوحنیفه»، مجله طلوع، شماره 17، بهار 1385ش.
صابری، حسین، تاریخ فرق اسلامی، تهران، سمت، 1384ش.
طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، تهران، اساطیر، 1375ش.
طقوش، محمد سهیل، تاریخ امویان، ترجمه حجت الله جودکی، تهران، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1380ش.
طوسی، محمد بن حسن، الامالی، قم، دارالثقافه، 1414ق.
ظریفیان شفیعی، غلامرضا، دین و دولت در اسلام، تهران، مؤسسه علمی و فرهنگی میراث ملل، 1376ش.
عزیزی، موسی، مجموعه مقالات پژوهشی بررسی آراء و اندیشه‌­های امام ابوحنیفه، تهران، احسان، 1390ش.
عصفری، خلیفة بن خیاط، الطبقات، دمشق، وزارة الثقافة و السیاحة و الارشاد القومى، 1966م.
همو، تاریخ خلیفه، بیروت، دارالفکر، 1414ق.
غلامی دهقی، علی، «مرجئه و بنی­امیه: همسازی یا ناهمسازی (2)»، مجله تاریخ در آینه پژوهش، شماره 2، تابستان 1383ش.
قرشی، عبدالقادر بن محمد، الجواهر المضیة فی طبقات الحنفیة، حیدرآباد دکن، 1332ق.
لیثی، سمیره مختار، جهاد شیعه در دوره اول عباسی، ترجمه محمد حاجی تقی، تهران، شیعه شناسی، 1384ش.
مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، علمی و فرهنگی، 1378ش.
مشکور، محمدجواد، تاریخ شیعه و فرقه­های اسلام تا قرن چهارم، تهران، اشراقی، 1385ش.
مفتخری، حسین، «مرجئه و نو مسلمانان»، مجله تاریخ اسلام، سال دوم، شماره 1، 1380ش.
مکی، موفق بن احمد، مناقب ابی­‌حنیفه، حیدرآباد دکن، 1324ق.
مودودی، ابوالأعلی، خلافت و ملوکیت، ترجمه خلیل احمد حامدی، پاوه، بیان، 1405ق.
نجفیان رضوی، لیلا، «واکاوی دلایل حمایت همراهی و هم­‌گرایی فکری اصحاب مذاهب اسلامی، زیدیه، معتزله و مرجئه با نخستین قیامهای سادات حسنی تا سال 145ق»، مجله مطالعات تاریخ فرهنگ، شماره 11، 1391ش.
نصیری، محمد، تاریخ تحلیلی صدر اسلام، قم، دفتر نشر معارف، 1393ش.
نوبختی، حسن بن موسی، فرق الشیعه، ترجمه محمدجواد مشکور، تهران، علمی و فرهنگی، 1381ش.
هاوتینگ، جرالد، امویان: نخستین دودمان حکومت­‌گر در اسلام، ترجمه عیسی عبدی، تهران، امیرکبیر، 1388ش.
یعقوبی، احمد بن اسحاق، تاریخ یعقوبی، ترجمه محمدابراهیم آیتی، تهران، علمی و فرهنگی، 1382ش.